Λόγος προς Ιουδαίους

 

 

 

(Και συνεχίζει ο Ιουδαίος:) Απευθύνομαι στους Εβραίους εκείνους που έχουν στραφεί στον Χριστιανισμό για να τους ρωτήσω: τι πάθατε, πολίτες του Ισραήλ, και παραπλανημένοι κατά τρόπο γελοίο από ‘κείνον τον Ιησού στον οποίο απευθυνόμουν προηγουμένως, έχετε απαρνηθεί την πίστη των πατέρων σας και την παράδοση και καταφύγατε σε άλλο όνομα και άλλο τρόπο ζωής; Αφού μόλις πρόσφατα, κι επειδή τιμωρήσαμε3 τον Ιησού που σας ξεγελούσε, εγκαταλείψατε τον νόμο -ή μήπως θα προτιμούσατε να υποστηρίξετε ότι το δόγμα σας εκπορεύεται μεν από τον πάτριο ιερό νόμο των Ιουδαίων αλλά στην πορεία τον εγκαταλείψατε και περιφρονείτε τις αρχές από τις οποίες σεις οι ίδιοι ξεκινάτε, τη στιγμή που δεν είστε σε θέση να ισχυριστείτε ότι η προέλευση του δόγματος σας είναι άλλη από τον εβραϊκό νόμο; Γιατί αν κάποιος έχει προφητέψει ότι ο υιός του θεού θα έρθει ανάμεσα στους ανθρώπους, αυτός ο κάποιος δικός μας προφήτης είναι και για τον δικό μας θεό μιλάει

39, 1 Είναι παράλογο Κέλσο, δήθεν Ισραηλίτη, να παροτρύνεις τους ανθρώπους του Ισραήλ να παραμείνουν στα ιερά τα δόγματα των πατέρων τους. Συ ο ίδιος θεωρείς αυτά τα δόγματα απλοϊκά και όχι λογικά, αφού όπως έλεγες γιδοβοσκοί τα ακολουθούν άνευ αντιρρήσεως. Γιατί λοιπόν προτρέπεις τους γιδοβοσκούς να ακολουθήσουν κάτι το οποίο εσύ θεωρείς ανάξιο σοφίας; Πώς εσύ άνδρας σοφός, παροτρύνεις άλλους άνδρες να πράξουν κάτι το οποίο σε εκείνους δεν αρμόζει; Δύο τινά συμβαίνουν Κέλσο. Ή εσύ δεν είσαι σοφός ή ο Μωυσής δίδασκε πράγματα που όντως θα μπορούσαν να αρμόζουν και σε σοφούς, έστω και αν όπως λες οι γιδοβοσκοί δεν τα εξέταζαν, αν κι εσύ τα εξετάζεις. Αν δεν δεχτούμε αυτά που ορίζω, τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι δόλια παροτρύνεις τους Ιουδαίους να προσκολληθούν στον πάτριο νόμο τους, απλά για να μην προσκολληθούν στον Ιησού τον Ναζωραίο. Τι φοβάσαι δηλαδή αν προσκολληθούν στον Ιησού, εφόσον ο νόμος του Μωυσή είναι καθώς λες απλοϊκός; Σάμπως θα έχουν τίποτα να χάσουν; Αν πάλι δίκαια τους παροτρύνεις να προσκολληθούν στο νόμο του Θεού τους, τότε σωστά λες ότι δικός τους προφήτης είναι αυτός που είπε ότι ο Θεός θα στείλει τον Υιό Του και συνεπώς για το παιδί του δικού τους Θεού μιλάει. Και αν ήσουν, όπως παριστάνεις, Ιουδαίος, θα έπρεπε να γνωρίζεις ότι ο νόμος των Ιουδαίων από τον Θεό δόθηκε και συνεπώς από τον Θεό αξίζει να καταργείται, διότι πριν δώσει ο Θεός νόμος δεν υπήρχε.

Τί θα συνέβαινε, όπως αρκετοί γνωρίζουμε ότι έγινε, αν Έλληνες σοφοί προφήτευαν τον ερχομό του Υιού του Θεού του Υψίστου; Και αυτοί λοιπόν δεν θα έλεγαν ότι δικός τους προφήτης είναι και συνεπώς για τον δικό τους Θεό μιλάει; Αλλά ως είπες ο Θεός για όλους τους ανθρώπους ο Ίδιος είναι και το αυτό λογικά ισχύει και για τον Υιό Του. Άρα λοιπόν και ο Θεός και ο Υιός είναι και για τους Ιουδαίους όπως και για τους άλλους λαούς της Οικουμένης.

Όμως και τα υπόλοιπα που πιστεύετε, ότι θα αναστηθούν οι νεκροί, ότι θα απονεμηθεί η θεία δίκη και ότι θα τιμηθούν οι δίκαιοι ενώ οι άδικοι θα καούν, είναι μπαγιάτικα· τίποτα το καινούριο δεν έχουν να διδαχτούν απ’ αυτά οι Χριστιανοί. Ο Ιησούς, σύμφωνα με τις γραφές σας, διατήρησε όλες τις ιουδαϊκές εορτές και τα ήθη, μέχρι και τις θυσίες ακόμα. Τι είδους υιός του θεού ήταν αυτός; Ένας αλαζόνας ήταν, ένας ψεύτης [μεγάλα ψευσάμενος] και ανόσιος. Ενώ έδειχνε να σέβεται τους εξωτερικούς τύπους της λατρείας μας (ανάλογα με την περίσταση), δεν δίσταζε να τους εγκαταλείπει· την περιτομή, [το άφιστάνειν σωματικής περιτομής] τη διάκριση ανάμεσα στο τι είναι καθαρό και τι ακάθαρτο, τις τελετές της νέα σελήνης [σωματικών νουμηνιών και καθαρών και ακαθάρτων]. Άλλωστε, κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί και άλλοι σαν τον Ιησού, κι έχουν διδάξει σε όσους έδειχναν προθυμία να εξαπατηθούν. Και φτάσατε τώρα εσείς στο σημείο να μέμφεστε τους Ιουδαίους επειδή δεν πίστεψαν ότι ο Ιησούς ήταν θεός. Πώς είναι δυνατόν, εμείς οι Ιουδαίοι, που ποτέ δεν πάψαμε να διακηρύσσουμε σ’ όλο τον κόσμο ότι θα έρθει σταλμένος από το θεό ο τιμωρός των αδίκων, τώρα που επιτέλους ήρθε, να του δείξουμε τέτοια καταφρόνια; Γιατί να καταφρονήσουμε αυτόν του οποίου τον ερχομό εμείς οι ίδιοι έχουμε προαναγγείλει; Για να τιμωρηθούμε χειρότερα από οποιονδήποτε άλλον;4 Πώς όμως να θεωρήσουμε θεό κάποιον που δεν ήταν πρόθυμος να δημοσιοποιεί τα όσα πρέσβευε και επαγγελόταν; Κι όταν τον δικάσαμε και τον καταδικάσαμε, τον βρήκαμε να κρύβεται προσπαθώντας να αποφύγει την τιμωρία, για να προδοθεί τελικά από κάποιους που ονόμαζε μαθητές του και να συλληφθεί με τον πιο επαίσχυντο τρόπο. Αν ήταν θεός, ούτε θα κρυβόταν ούτε θα συλλαμβανόταν. Και, το κυριότερο, ένας θεός, ένας σωτήρας όπως πιστεύετε και υιός του ανώτατου θεού θα ήταν δυνατό να εγκαταλειφθεί και να προδοθεί από ανθρώπους που τον είχαν για δάσκαλο και με τους οποίους μοιράστηκε τα πάντα; Ποτέ μέχρι τώρα δεν έχει προδοθεί ένας άξιος στρατηγός κι ας έχουν οι στρατηγοί μυριάδες υπό τις διαταγές τους· ούτε καν ένας -καταξιωμένος στους ανθρώπους του- λήσταρχος, δηλαδή κάποιος που έχει υπό την αρχηγία του ανθρώπους κάκιστους. Ετούτος εδώ όμως ούτε καλός στρατηγός υπήρξε ούτε μπόρεσε, έχοντας εξαπατήσει τους μαθητές του, να τους εμπνεύσει τον σεβασμό που απολαμβάνει σε μια συμμορία ληστών ο αρχηγός της.

 39,2 & 41,1 Γιατί στηρίζεις την παράδοση των Ιουδαίων ως ιερή, όπως νωρίτερα όριζες σοφή και εκείνη των άλλων λαών, ενώ τα δόγματα της ανάστασης και την τιμωρία των αδίκων, αν και αυτά μεταφερόμενα από την ίδια ιερή παράδοση και από τους Χριστιανούς, ορίζεις υποτιμητικά εδώ ως μπαγιάτικα; Δεν θα μπορούσε να οριστεί έτσι κάθε άλλη παράδοση των άλλων λαών, ως μπαγιάτικη, παρά ιερή να είναι; Εσύ τι ελέγχεις ως σοφός Έλληνας, ψεύτικα Ιουδαίος, ως είπες στην αρχή; Αν κάτι που παραδίδεται έχει σοφία ή αν είναι μπαγιάτικο ή όχι; Καθετί μπαγιάτικο σοφό, και ανόητο κάθε τι το νέο; Ή κάθε μπαγιάτικο είναι ανόητο και κάθε σοφό είναι κάτι νέο; Μα την αλήθεια θαρρώ πως δεν ορίζεις καλά αυτά για τα οποία προσπαθείς να ομιλήσεις. Διότι κάτι τέτοιο, η εύρεση του μπαγιάτικου, δεν χρειάζεται κανένα σοφό, μα ένας απλός ιστορικός φθάνει και περισσεύει.

Εσύ ο ίδιος προτιμάς την παράδοση και πράττεις ως ιστορικός, παρά ως κάποιος σοφός, αφού όλη τούτη η πραμάτεια σου δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ωδή και ύμνος στο μπαγιάτικο και ένας θρήνος για το νέο. Γι’ αυτό λοιπόν Κέλσο, τί ενοχλείσαι αν ο Ιησούς άλλα απορρίπτει και άλλα αφήνει ως έχουν μέσα στην λατρεία, στα ήθη και στις διακρίσεις των Ιουδαίων; Μήπως θα έπρεπε να τα αφήσει ως έχουν; Τότε αλήθεια τί Υιός Θεού είναι Αυτός που δεν διδάσκει και δεν διατάζει αυτό που πρέπει αλλά αφήνει τα πράματα ως έχουν; Αυτός δεν είναι ο πιο αρμόδιος εφόσον, ότι ο Θεός όρισε, μόνο ο Θεός μπορεί να αλλάξει; Αν ήταν να μείνουν τα πράματα ως έχουν, τότε γιατί ο Πατέρας Του να Τον αποστείλει κάτω σε τούτη δω την Γη; Δεν θα ήταν σοφότερο να μείνει εκεί που ήταν, παρά όπως εσύ λες, να δικαστεί, να τιμωρηθεί, να εγκαταλειφθεί και να προδοθεί από τους ανθρώπους; Θα άρμοζε αλήθεια στο Θεό να πάθει όλα τούτα απλά και μόνο για να διατηρήσει όλα αυτά που εσύ ορίζεις για μπαγιάτικα;

Μήπως είναι σοφότερο να πει κανείς, ότι ο Θεός έστειλε τον Υιό Του διότι πρέπει κάτι να αλλάξει; Μα και ο ίδιος αυτός ο θεός που λέγανε πως ήταν, ο Καίσαρας, όταν ήθελε να αλλάξει κάτι δεν έστελνε τις οδηγίες με κάποιο υψηλόβαθμό του και ποτέ με κάποιο απλό και πιστό στρατιώτη; Αυτό σίγουρα ο Καίσαρας το έπραττε κάθε φορά που ήθελε να περάσει κάποια σημαντική εντολή του, ενώ τις άλλες τις λιγότερο σημαντικές τις όριζε σε άλλους πολύ κατώτερους του. Μήπως θες αλήθεια ο Καίσαρας να μην είναι άραγε ο πιο αρμόδιος να αλλάζει τις πρώην και παλιές του οδηγίες προς το στράτευμά του, με νέες που να ταιριάζουν στις νέες στρατηγικές του περιστάσεις; Έτσι λοιπόν και αν άλλοι εμφανίστηκαν σαν τον Ιησού, δεν μπορούσαν να είναι ως ο Ιησούς, διότι δεν είχαν εξουσία για να πράξουν κάτι τέτοιο. Κανείς εξ αυτών δεν ήταν υψηλόβαθμος, παρά υπήρξαν και έζησαν ως διάφοροι στρατιώτες. Εξάλλου κανείς από αυτούς δεν υπαινίχτηκε ότι υπήρξε υψηλόβαθμος. Και εκείνοι οι ελάχιστοι που το υπαινίχτηκαν τι πέτυχαν; Ουδέν! Και όλους τους αφάνισε και τους κατατρόπωσε η ίδια η ιστορία. Όταν όμως ο Καίσαρας θέλει να πετύχει κάτι, δεν στέλνει ως είπαμε τον ικανότερο εξ αυτών και τον πιο έμπιστό του; Ο Θεός λοιπόν ποιόν έχει ως πιο έμπιστο παρά τον Υιό Του; Και για να Τον στείλει δεν θα πρέπει κάτι να Του έχει αναθέσει; Ή μήπως ο Θεός ορίζει και διατάζει πράματα που σε τίποτα δεν χρειάζονται λες και είναι χασομέρης;

Για τους προφήτες δε ευθέως θα σου πω, μιας και ταυτίζεις ανθρώπους του Θεού μαζί με τους φονιάδες· αυτοί που Τον ανάγγειλαν, από τον Ιερεμία μέχρι και τον Ζαχαρία, τραγικό θάνατο βρήκαν από εκείνους που Τον Δάσκαλό μας σταύρωσαν λες και οι ασεβείς γνώριζαν τι επρόκειτο να γίνει και ολημερίς μοχθούσαν το Θείο σχέδιο οριστικά να πάψουν. Μόνο που οι δύσμοιροι κακώς και ανώμαλα απότυχαν και όλοι τώρα το γνωρίζουν.

Έπειτα ψεύδεσαι όταν κατηγορείς τον Ιησού ότι δεν δημοσιοποιεί όσα πρέσβευε και απαγγέλλονταν, διότι όποιος δεν δημοσιοποιεί και δεν απαγγέλλει αυτά που πρεσβεύει ποτέ δεν κατηγορείται και ποτέ δεν δικάζεται για τους λόγους του ή για τις ενέργειές του. Έχεις δει μουγκό εκ γεννητής να καταδικάζεται για κάτι που κάποτε είπε; Παράλυτο εκ γεννητής για κάτι που κάποτε έκανε; Θα έμοιαζε πιο αστείο και από κωμωδία του Αριστοφάνη αυτό στα αλήθεια δεν νομίζεις;

Πιο κωμικό δε είναι ότι επικρίνεις τον Ιησού πως κρύβονταν για να αποφύγει την τιμωρία, αν και ακατανόητη βέβαια και άδικη για μας πολύ η κατηγορία που Του απάγγειλαν. Πώς τολμάς αλήθεια να υποστηρίζεις κάτι τέτοιο, αφού όταν βρέθηκε με όλους τους μαθητές Του, στον τελευταίο δείπνο, γνώριζε πολύ καλά ότι κάποιος θα Τον προδώσει; Και όχι απλά γνώριζε ότι θα προδοθεί, αλλά γνώριζε και ποιος ήταν ο προδότης. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να θανατώσει τον προδότη αν ήθελε να αποφύγει την δική Του καταδίκη; Αφού όμως δεν τον θανάτωσε, τότε αφέθηκε να καταδικαστεί όπως άλλοτε έπραξε ο Σωκράτης στην Ελλάδα. Δεν γνώριζε εκείνος ο σοφός άραγε ότι το τέλος του πλησιάζει; Δεν τον παρότρυναν οι μαθητές του να το σκάσει; Γιατί δεν το έπραξε; Μήπως δεν ήταν σοφός, ενώ το υποστήριξαν όλοι οι Έλληνες σοφοί και αρχαιότεροι από εσένα; Κι αν δεν το έσκασε, ενώ μπορούσε, αυτό το έπραξε διότι με τον θάνατό του ήθελε να διδάξει κάτι που θα έμενε στην ιστορία για πολλούς αιώνες μετά από αυτούς που εμείς σήμερα απλοϊκά τους ζούμε. Αν λοιπόν ο Σωκράτης ήταν σοφός, θα πρέπει και οι δυο μας να παραδεχτούμε ότι και ο Ιησούς σοφός το ίδιο ήταν ή ότι κάτι είχε να διδάξει, εφόσον ναι μεν θα μπορούσε να το σκάσει, αλλά δεν το έπραξε. Διότι όποιος δεν το σκάει μπρος τον θάνατο ή τρελός είναι ή δεν φοβάται τον θάνατο. Τι λες εσύ; Ο Σωκράτης ήταν τρελός ή δεν φοβόταν τον θάνατο του; Ο Ιησούς;

Ύστερα πάλι σε ενοχλεί ότι ο Ιησούς προδόθηκε και λες ότι κανείς μεγάλος στρατηγός και καταξιωμένος από τους ανθρώπους δεν προδίδεται. Κι όμως ο μέγιστος των Ελλήνων Αλέξανδρος, ο μεγαλύτερος στρατηλάτης όλων των χρόνων, μπρος από το άγαλμα του οποίου και αυτός ο μέγας Καίσαρας ο Ιούλιος έκλαψε, μήπως δεν προδόθηκε από τους φίλους του, ίσως διότι ζητούσε πολλά περισσότερα από αυτοί μπορούσαν άλλο πια να αντέξουν; Ο Αλέξανδρος κοιτούσε πάντα μπρος τους σκοπούς του, αλλά οι άνδρες του είχαν γυναίκες και παιδιά που είχαν χρόνια να τα δουν. Τους απασχολούσαν άλλα πράγματα προσωπικά και όχι οι μεγάλες ιδέες του γνωστού Μακεδόνα στρατηλάτη. Έτσι λοιπόν έγινε ότι έγινε και οι υιοί του Παρμενίωνα, Φιλώτας και Νικάνορας, και μαζί και αυτός ο πολύ πιστός καθώς λέγεται ο Παρμενίωνας, που άλλοτε σκότωσε τον γαμβρό του που επαναστάτησε ενάντια στον Φίλιππο, κατηγορήθηκαν ως προδότες από τον Αλέξανδρο.

Άλλωστε και στον Καίσαρα, τον θαυμαστή του Αλεξάνδρου έλαχε να χαθεί από το χέρι του δικού του «τέκνου» Βρούτου. Ανάλογα με όλα αυτά, αλλά όχι και όμοια, έγινε με τους μαθητές του Ιησού. Σαφώς όμως μόνο στην αρχή των γεγονότων. Διότι δεν εννόησαν ευθύς εξ αρχής τους μεγάλους Του σκοπούς· και τότε ακόμη μόνο ένας Τον πρόδωσε ως άλλος στρατηγός τον αυτοκράτορά του. Και ο προδότης εκείνος λυπήθηκε και αυτοκτόνησε. Εσύ έχεις δει στα αλήθεια στρατηγό ή φρουρό που αφού σκοτώσει τον στρατηγό και καίσαρά του, όπως πολλές φορές άκουσα στην Ρώμη ότι έγινε από τους πραιτοριανούς, έπειτα να αυτοκτονεί επειδή λάθος κατάλαβε ότι κάτι είχε κάνει; Αν κανείς ποτέ το έπραξε, τότε δεν μπορεί παρά να υποθέσω ότι εκείνος ο προδότης άδικα θα είχε προδώσει. Έπειτα, οι μαθητές του Ιησού όχι μόνο δεν Τον πρόδωσαν άλλο πια, μετά τον όπως λες «θάνατό» Του, αλλά και θυσιάστηκαν για Εκείνον, ακόμη και όταν Εκείνος δεν υπήρχε άλλο μεταξύ τους! Τι λες Κέλσο; Έχει δει κανένα στρατηγό ή αξιωματικό να πεθαίνει για ένα Καίσαρα που δεν υπάρχει πλέον; Οι απόγονοι του Αλέξανδρου θαρρώ, που από όσα άκουσα ήταν και υιός του Δία, θαρρείς και τα ‘χασαν και αντί να συνεχίσουν το έργο του στρατηγού τους, όπως έμαθα ότι έπραξαν οι μαθητές του Ιησού μετά την ανάληψή Του, βάλθηκαν να μαλώνουν για τις κατακτήσεις του αφέντη τους και πως θα τις μοιράσουν άδικα αναμεταξύ τους. Και είδες μαζί με μας αμέσως μετά από λίγα χρόνια πως κατάντησαν. Κανείς τους δεν άντεξε στο πέρασμα του χρόνου. Θαρρείς και οι Ρωμαίοι τα σάρωσαν όλα και τους εξαφάνισαν αυτούς και τις δικές τους βασιλικές εξουσίες των ηγεμονιών τους.

θα μπορούσα να συνεχίσω, μιας κι έχω πολλές αλήθειες να πω σχετικά με τις υποθέσεις του Ιησού, που καθόλου δεν μοιάζουν με τα όσα λένε οι μαθητές του, όμως τα παραλείπω. Ας σταθούμε όμως στο παραμύθι ότι ο Ιησούς ρητά είχε προβλέψει τα όσα του συνέβησαν: ακριβώς επειδή οι μαθητές του δεν είχαν να στηριχτούν σε κάτι που να το είχε δει όλος ο κόσμος, επινόησαν αυτό το μύθο, ότι ο Ιησούς είχε προβλέψει τα πάντα. Είναι σαν να λέει κανείς ότι ένας άνθρωπος είναι δίκαιος και την ίδια στιγμή να τον δείχνει να διαπράττει αδίκημα· ή σα να δείχνει κάποιον που διαπράττει φόνο και την ίδια στιγμή να λέει πως ο φονιάς είναι άγιος άνθρωπος· ή σαν να μας δείχνει κάποιον πεθαμένο και να λέει πως είναι αθάνατος- και πάνω απ’ όλα, να ισχυρίζεται ότι όλα τα είχε προβλέψει. Παραδέχεστε ανοιχτά ότι ο Ιησούς υπέφερε και πέθανε -αντί να ισχυρισθείτε ότι μόνο στα μάτια των ασεβών έδειχνε να υποφέρει και ότι στην πραγματικότητα δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Και αν κάποια στιγμή πέθανε, πώς μπορεί να υπήρξε αθάνατος; Και ποιος θεός ή δαίμονας ή λογικός άνθρωπος που γνωρίζει από τα πριν τι κακό πρόκειται να του συμβεί, δεν θα έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του ώστε να το αποφύγει; Αφού μάλιστα προείπε τα ονόματα και του μαθητή που θα τον πρόδιδε και του μαθητή που θα τον αρνιόταν, πώς δεν τον φοβήθηκαν σα θεό εκείνοι οι δυο ώστε και ο ένας να μην τον προδώσει και ο άλλος να μην τον αρνηθεί; Βέβαια, εκείνοι και τον πρόδωσαν και τον αρνήθηκαν χωρίς να έχουν προβληματιστεί διόλου.5 Μα εδώ, ακόμα και άνθρωπος, αν μιλήσει σε άτομα που τον επιβουλεύονται και τους πει ανοιχτά ότι γνωρίζει τις προθέσεις τους, εκείνοι κάνουν πίσω και φυλάγονται. Ό,τι συνέβη στον Ιησού, δεν συνέβη επειδή το προείπε ο ίδιος. Το αντίθετο: του συνέβησαν επειδή δεν τα είχε προβλέψει. Είναι απίθανο να πραγματοποιήθηκε μια προδοσία που ο δράστης της είχε από πριν ξεσκεπαστεί. «Όμως», θα πείτε, «όντας θεός προέβλεπε τα πάντα, και ό,τι προέβλεπε έπρεπε και να συμβεί.» Αν είναι έτσι, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι αυτός ο θεός, τους ίδιους τους μαθητές και προφήτες του -με τους οποίους έτρωγε και έπινε- τους οδήγησε σε σημείο να γίνουν ανόσιοι και ασεβείς. Μα αν ήταν θεός θα ’ πρεπε να εμπνέει το καλό σ’ όλους τους ανθρώπους, και πρώτα-πρώτα σε κείνους που ζούσαν μαζί του. Εδώ, με άνθρωπο να κάτσεις στο ίδιο τραπέζι δεν θα σκεφτείς το κακό του -και θα επιβουλευτείς ένα θεό; Αλλιώς θα πρέπει να δεχτούμε την ακόμα πιο παράλογη εκδοχή, ότι ο ίδιος ο θεός σκέφτηκε κακό για τους συντρόφους του και τους έκανε ασεβείς και προδότες.

 41, 2 & 43 Οι προβλέψεις του Ιησού ήταν μύθος; Αυτό θα μπορούσε να το εκφέρει κάποιος που ζούσε στα χρόνια Του, αλλά όχι ένας που έζησε σε εκείνα τα δικά σου, ούτε στα επόμενα από σένα Κέλσο. Αν θυμάσαι ο Ιησούς, πριν από ως λες πεθάνει, είχε προβλέψει ότι ο ναός των Ιουδαίων θα καταστρέφονταν. Και όχι μόνο κάτι τέτοιο δήλωσε απλά, αλλά είχε πει ότι δεν θα μείνει λίθος επί λίθου. Μην μου πεις τώρα ότι αυτό δεν είναι σωστή πρόβλεψη, γιατί αλήθεια ποιος το περίμενε ο ναός των Ιουδαίων να διαλυθεί εκ θεμελίων και μάλιστα μερικά χρόνια μετά τον θάνατο, όπως λες του Ναζωραίου; Δεν νομίζω κανείς σοφός μάντης στην Ελλάδα να προφήτεψε κάτι τέτοιο αλλά ούτε και για κανένα σημαντικό ναό της Ελλάδας σαν τον Παρθενώνα ή κάποιο σημαντικό κτίριο της Ρώμης όπως το Κολοσσαίο. Και γνωρίζεις γιατί; Διότι θα κινδύνευε να χαρακτηριστεί τρελός. Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψεις το τέλος τόσο μεγάλων κτιρίων και μάλιστα να λες ότι η καταστροφή τους θα είναι ολοκληρωτική δεν νομίζεις; Αν και εγώ προσέχω από τις προφητείες και τις μαντείες, εντούτοις θα πρέπει να ομολογήσω ότι αυτή η πρόβλεψη ήταν πολύ σημαντική δια να μην ληφθεί υπό όψιν των όσων ισχυρίζεσαι.

Ρωτάς πως μπορεί να πεθαίνει κάποιος και να είναι αθάνατος, θαρρείς και ο Θεός είναι άνθρωπος και συνεπώς θνητός στο σώμα. Μα ο Θεός σώμα δεν έχει και Αθάνατος είναι από την φύση Του. Μόνο που ο Υιός του Θεού και Λόγος Του ενδύθηκε την θνητή την σάρκα και αυτήν μετέτρεψε σε αθάνατη. Αν ο ίδιος δεν πέθαινε τι θα λογίζονταν οι άνθρωποι; Ότι σαφώς εκ της φύσης Του το σώμα Του που ήτανε δικό Του και όχι ανθρώπινο, ήταν από την αρχή αθάνατο και ότι των άλλων ανθρώπων δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει τέτοιο. Όμως Εκείνος θέλησε να δείξει ότι Αυτός είναι η Οδός της αφθαρσίας των ανθρώπινων φυσικών σωμάτων, και όχι εκείνων των δήθεν θεϊκών· διότι πολλοί μπορούσαν να τον εκλάβουν για κάνα Απόλλωνα ή Δία ή Ερμή. Θέλησε να διδάξει ότι όποιος δια μέσω Αυτού διέρχεται την ζωή του, καθιστά και το δικό του το ανθρώπινό το σώμα αθάνατο. Έτσι οι μαθητές Του είπαν ότι τελικά δεν πέθανε, διότι αναστήθηκε από τον τάφο Του. Εσύ αν έβλεπες την αδελφή σου να πεθαίνει, την έθαβες και μετά από μερικές μέρες έβγαινε από τον τάφο τι θα υποστήριζες; Ότι πέθανε; Και αν δεν πέθαινε θα εκλάμβανες το σώμα της ως ανθρώπινο ή θα προτιμούσες να διδάσκεις ότι ήτανε η θεά η Ήρα;

Γιατί λοιπόν να θέλει ο Ιησούς να αποφύγει το κακό που υπαινίσσεσαι; Αφού στην φύση Του Αθάνατος ήταν· μόνο το σώμα το ανθρώπινο που ήταν δικό Του έπρεπε εκείνο να πεθάνει, ώστε μετά τον ίδιο τον θάνατο να νικήσει για χάρη των ανθρώπων. Να γιατί ο Ιησούς δεν απόφυγε την σύλληψη· διότι αν και ήξερε ότι θα καταδικαστεί σε θάνατο, γνώριζε ότι δεν μπορούσε να πεθάνει. Διότι ο Ιησούς ημίθεος δεν τύγχανε, αλλά Θεάνθρωπος και δηλαδή τέλειος άνθρωπος και τέλειος Θεός, η ανθρώπινη Του φύση θνητή και η Θεϊκή αθάνατη. Γι’ αυτό και δεν έκανε ότι περνούσε από το χέρι Του για να αποφύγει την σύλληψη Του. Αυτό νομίζω θα έπραττε κάθε ανάξιος των σκοπών του. Θα μπορούσες να αντειπείς πως «και ο Σωκράτης δεν απέφυγε τον Θάνατο»· ναι αλλά κανείς δεν είδε τον Σωκράτη να Ανασταίνεται.

Έπειτα οι μαθητές Του, όπως λες, Τον αρνήθηκαν όχι επειδή Εκείνος το πρόβλεψε, και άρα αναγκαστικά θα το έπρατταν, αλλά διότι Εκείνος προείδε την αδυναμία τους. Εκπλήσσεσαι ότι το έπραξαν… λες λοιπόν ο Θεός να μην γνωρίζει τι θα έπρατταν οι μαθητές Του; Και αν δεν το έπρατταν, τότε τί πρόβλεψη άραγε θα ήταν; Και τί σόι Θεός θα ήταν Αυτός, αν δεν μπορούσε να προβλέψει; Αν δεχθούμε ότι εκείνοι θυμόταν ότι τους είχε πει ή αν τουλάχιστον Τον αγαπούσε ο προδότης όσο έπρεπε και δεν Τον απαρνιόταν, θα έπρεπε να δεχθούμε κιόλας ότι εκείνοι δεν θα είχαν ψεγάδια και φόβο ως άνθρωποι και εκείνος ως Θεός θα αποτύχαινε να προβλέψει την άρνησή τους. Αν πάλι δεν Τον αρνιόταν, τί σόι πρόβλεψη έπρεπε εκείνος να έχει δώσει; Ότι δεν θα Τον αρνιόταν; Ότι δεν θα Τον πρόδιδαν; Μα αυτό συνέβαινε σχεδόν κάθε στιγμή.

Και δεν αληθεύει ότι οι μαθητές Του δεν προβληματίστηκαν, διότι όπως σου είπα ο ένας αυτοκτόνησε και το όνομά του έμεινε γνωστό ως τις μέρες μας. Έτσι και αν οι προδότες κάποιου, μάθουν ότι εκείνος που πρόκειται να προδώσουν το γνωρίζει , φροντίζουν είτε να εξαφανιστούν, είτε να επισπεύσουν τις κινήσεις τους. Μα εξαφανίζονται μόνο αν κινδυνεύει η ζωή τους, διότι ένας προδότης που δεν φοβάται σημαίνει ότι καθόλου δεν κινδυνεύει. Πιστεύω ότι εκείνος ο μαθητής Του έπραξε το δεύτερο.

Λες ότι ως Θεός ο Ιησούς θα έπρεπε να εμπνέει το καλό. Μήπως αλήθεια δεν ενέπνεε καλό; Αφού τελικά κανείς από τους άλλους μαθητές Του δεν Τον πρόδωσε αλλά ίσα - ίσα πέθαναν για Εκείνον, αφού Τον αγαπούσαν· έστω και αν Αυτός είχε προ πολλού πεθάνει, όπως λες. Και ο ένας που Τον πρόδωσε, μήπως μετά δεν κρεμάστηκε; Εγώ Κέλσο δεν γνωρίζω κανένα που να αυτοκτόνησε επειδή πρόδωσε κάποιον ο οποίος δεν ενέπνεε καλό. Κανείς δεν λυπάται για κάποιον, ανόσιων και ασεβών πραμάτων Διδάσκαλο που στάλθηκε στην τιμωρία. Από αυτά που λες το ανάποδο ισχύει και εμείς αυτό διδάσκουμε. Ότι δηλαδή οι υπόλοιποι μαθητές Του όχι μόνο συνέχισαν τις διδασκαλίες Του, αφού Εκείνος, όπως λες είχε πεθάνει, αλλά και ο μοναδικός που Τον πρόδωσε κρέμασε εαυτόν, πολύ προτού ο Δάσκαλός του, του αποδείξει ότι είναι Θεός αληθινός με την ανάστασή Του. Για συλλογίσου λοιπόν τι λες και έλα στα συγκαλά σου.

Μήπως έπειτα η ιστορία αυτών εδώ των τόπων δε διδάσκει ότι ομοτράπεζοι πρόδωσαν αλλήλους; Ας αναφέρω λοιπόν το παράδειγμα του φιλόσοφου του Ανάξαρχου, ο οποίος τελικά όχι μόνο θανατώθηκε αργότερα από τον ομοτράπεζό του Νικοκρέοντα της Κύπρου τον σατράπη αλλά και κανείς δεν λυπήθηκε και κανείς δεν αυτοκτόνησε κατόπιν για τον χαμό του.

Και τί παγίδες και λακκούβες άραγε διδάσκεις Κέλσο, όταν λες ότι ο Θεός σκέφτηκε κακό για τους συντρόφους του κάνοντάς τους ασεβείς; Μα τι λες σοφέ Κέλσο; Ο Ιησούς όλους σε βασιλεία κάλεσε ακόμη και σε τον ίδιο, αλλά εσύ και ο Ισκαριώτης ανόσιοι γινήκατε από την κακή σας βούληση και όχι από την πρόσκληση του Ιησού.

Κι αν και τον Ύψιστο θεό που εσύ διδάσκεις εξετάσουμε, με ποιο τρόπο μπορεί να πει κανείς ότι αποτρέπει τους ασεβείς από το να είναι τέτοιοι; Αφού ποτέ δεν ήλθε στην γη και ποτέ δεν δίδαξε, κανείς δεν ξέρει τι ζητά ο Θεός και έτσι όλοι γίνονται ασεβείς ή ευσεβείς χωρίς να το γνωρίζουν. Αυτό νομίζω κανείς σοφός δεν υποστηρίζει ότι είναι δίκαιο για τον άνθρωπο, που τον Θεό αναζητά και θέλει βάση Εκείνου την ζωή του να βιώνει. Δίκαιο είναι ότι έπραξε ο Ιησούς που όρισε εκείνα που ο Θεός επιθυμεί, ώστε οι άνθρωποι να γνωρίζουν πως να είναι ασεβείς ή ευσεβείς, ανάλογα με τους Δικούς Του νόμους.

Και αν ο Θεός σκέφτονταν αλήθεια κακό για τους συντρόφους Του και ιδίως για εκείνον τον προδότη, δεν νομίζεις ότι θα ήταν πιο εύκολο να τερματίσει την ζωή του Εκείνος; Και αν υποθέσουμε παράλογα ότι ο Ίδιος δεν μπορούσε να το πράξει, δεν θα μπορούσε να βάλει τους υπόλοιπους μαθητές το φόνο να διεκπεραιώσουν; Μόνο που ο Δάσκαλός μας ως Θεός δεν τιμώρησε κανέναν τέτοιο προδότη. Ο προδότης που λες, μόνος του έγινε ασεβής και μόνος του αφού συνειδητοποίησε τι ασέβεια έπραξε έθεσε τέλος στην ζωή του. Εσύ ο ίδιος αν έπραττες κάτι ενάντια στον Θεό, μήπως αμέσως μετά δεν θα ένιωθες παντελώς ασεβής απέναντί Του; Διάφοροι πιστοί σε κάθε είδους θρησκείες, ακόμη και σε εκείνη την Ελληνική, αν πράξουν φόνο ή κάποιο άλλο κακό αμέσως νιώθουν άσχημα και αρχίζουν τις θυσίες για να εξιλεώσουν τους θεούς έστω και αν δεν έκαναν κάτι κακό πάνω στους ίδιους τους θεούς τους. Για σκέψου τώρα εκείνος ο μαθητής του Θεού, ο Ισκαριώτης, πως ένιωσε όχι όταν έπραξε κάτι κακό ή ασεβές σε κάποιο άλλο άνθρωπο, αλλά πάνω στον ίδιο τον Θεό και Διδάσκαλό του. Δεν νομίζεις ότι θα ήθελε να ανοίξει η γη στα δυο και να τον καταπιεί μες μιας στα έγκατά της; Όμως αυτό δεν το όρισε ούτε το επιδίωξε ο Δάσκαλός μας. Μόνος του ο Ισκαριώτης αποφάσισε να θέσει τέρμα στην ζωή του και δεν την τερμάτισε σαφώς ο ίδιος ο Θεός του.

Και αν υποθέσουμε πως ο ίδιος ως θεός έκρινε ότι έτσι έπρεπε να γίνει, και υπακούοντας τον πατέρα του δέχτηκε να υποστεί την τιμωρία, δε χωρά αμφιβολία ότι ακριβώς επειδή όλα γίνονταν με δική του θεϊκή βούληση και σκοπιμότητα, δεν θα του ήταν ούτε θλιβερά ούτε οδυνηρά. Τι δουλειά έχει να ικετεύει και να θρηνεί και να εύχεται να μπορούσε να ξεφύγει από το κακό λέγοντας «ώ πάτερ, ει δύναται το ποτήριον τούτο παρελθεϊν», ή κάτι τέτοιο; Να λοιπόν που ούτε καν με τα ψέματα δεν μπορέσατε να μεταμφιέσετε την κίβδηλη ιστορία σας. Και γνωρίζω ότι κάποιοι από τους πιστούς σας, σαν να συνέρχονται από μεθύσι, καταπιάνονται με την παραχάραξη του αρχικού ευαγγελίου και το τροποποιούν και τρεις και τέσσερις και πολλές φορές, για να μπορούν να αντιπαρέρχονται την κριτική.

 45, 1 Θλιβερά και οδυνηρά ήσαν για τον Υιό του Θεού αυτά, διότι ο Υιός Αυτός είχε ενδυθεί την δική μας φθαρτή την σάρκα, η οποία καλά το ξέρεις και σε οδυνηρές καταστάσεις σε οδηγεί ακόμη και σε θλίψεις. Αν δεν ήταν οδυνηρή και θλιβερή, ποιός θα ήταν ο λόγος ασχολίας του Ιπποκράτη με αυτή; Ποιός ο λόγος ασχολίας του Πλάτωνα με την φιλοσοφία και την διδασκαλία του για την νίκη του πνεύματος επί αυτής; Ο Θεός μας δεν διέφερε από εμάς ως προς τα σωματικά, γι’ αυτό και κυοφορήθηκε μέσα σε κοιλιά γυναικός άσπιλης και απέκτησε το ίδιο σώμα και τις ίδιες σωματικές αδυναμίες με εμάς τους θνητούς. Αν είδες παρακάτω αυτά τα βιβλία μας τι λένε και δεν παρέμενες στην προσευχή του Δασκάλου προς τον Πατέρα Του, θα έβλεπες ότι δέχτηκε τελικά να γίνει, ότι ο Πατέρας Του επιθυμεί και όχι ότι Εκείνος έπειτα από την παρότρυνση της σάρκας.

Ας δούμε έπειτα Κέλσο, αν αυτά που διδάσκουμε περί Εκείνου είναι άξια ψόγου ή είναι σοφά πράματα. Ο Θεός μας λοιπόν ενδύθηκε την δική μας φθαρτή την σάρκα για να διδάξει εμάς τους ανθρώπους, μέσα από τις ίδιες τις δικές μας σωματικές αδυναμίες. Διότι αλήθεια, τι σόι μέγας πολεμιστής δάσκαλος στρατηγικής είναι εκείνος που ενώ διδάσκει στους συμπολεμιστές του θάρρος και καταφρόνηση μπρος στις θλίψεις του πολέμου, ο ίδιος βρίσκεται υψηλά ιστάμενος και πίσω από τις πρώτες γραμμές της μάχης, καθούμενος στην ασφάλεια των πίσω παρατάξεων; Ποιός στρατηγός είναι άξιος αν δεν συμμετέχει μαζί με τους στρατιώτες του στην μάχη; Σκέψου τώρα πόσο θαρραλέος είναι ένας τέτοιος στρατηγός που δεν φορά, σαν τον Αχιλλέα, ούτε την άτρωτη ασπίδα που του χάρισαν οι θεοί, παρά μάχεται γυμνός χωρίς κανένα ίχνος προστασίας. Νομίζω ότι και ο Αλέξανδρος ως μέγιστος στρατηλάτης των Ελλήνων βρίσκονταν πάντα στην πρώτη γραμμή, γι’ αυτό και πολλές φορές τραυματίστηκε· και στο τέλος τις κέρδιζε τις μάχες, μιας και κατάφερνε να κάνει τους στρατιώτες του να αποδίδουν τα μέγιστα, αφού και εκείνος μοιράζονταν τους ίδιους κινδύνους με τους δεύτερους. Έτσι απέκτησε, όχι μόνο τόση μεγάλη φήμη μεταξύ τους αλλά και μεταξύ και εκείνων των εχθρών του.

Και ο Δάσκαλός μας λοιπόν το ίδιο έπραξε, διότι και ο λιγότερο σοφός καταλαβαίνει ότι κανείς Θεός φιλάνθρωπος ή με αρετή και σοφία, δεν ορίζει οδηγίες στους ανθρώπους μη δεχόμενος ο ίδιος να δοκιμαστεί μέσα στην ίδια κατάσταση με αυτούς και κάτω από τις ίδιες οδηγίες. Άραγε ποιος άλλος θεός από τις παραδόσεις των σοφών άλλων λαών, που εσύ υποστηρίζεις, δέχτηκε, αντί να μεθοκοπά, να ερωτροπεί και να διασκεδάζει, να εξευτελιστεί, να ταλαιπωρηθεί και να πάθει για χάρη των ανθρώπων διδάσκοντας την αρετή μαζί με την καρτερία; Διότι εκείνοι τις χαρές των ανθρώπων διάλεξαν παρά τις θλίψεις τους και δηλαδή μάλλον τα εύκολα παρά τα δύσκολα έστω και με ελάχιστες ηρώων εξαιρέσεις. Και αν κάποιος από τους αρχαίους θεούς της παράδοσης, που εσύ υποστηρίζεις, έπαθε κάτι, να ξέρεις ότι δεν το έπαθε για χάρη των ανθρώπων αλλά ένεκα περιστάσεων που δεν χρήζουν ουδεμίας σοφίας ή σχεδίου. Κανείς στρατηγός λοιπόν δεν είναι άξιος αν δεν παθαίνει κάτι για χάρη των ανδρών του, αλλά απλά όσα παθαίνει του συμβαίνουν για χάρη του κρασιού, του κεφιού, των ερωτών και των διασκεδάσεων του. Να είσαι σίγουρος λοιπόν Κέλσο ,ότι μόλις ένας νέος στρατηγός εμφανιστεί στο στράτευμα, που νοιάζεται για τους κατώτερους συμπολεμιστές του, ευθύς αμέσως και με μεγάλη ευκολία θα παραμερίσει τον παλιό στρατηγό και όλους τους άλλους υποψήφιους· κι αυτό νομίζω ο κάθε στρατιώτης το γνωρίζει πολύ καλά, διότι στην μάχη θέλει σύντροφο και όχι κάνα γλεντοκόπο ή προδότη.

Έτσι λοιπόν, ο παραμερισμός του παλιού στρατηγού ή των άλλων υποψηφίων, θα είναι επιλογή των ίδιων των ανδρών του στρατεύματος παρά κανενός άλλου, αν βέβαια αυτοί οι στρατιώτες είναι άξιοι και θέλουν να φέρουν στις μάχες ένδοξες νίκες και να σωθούν, παρά να χαθούν από άσωτους που τίποτα άλλο δεν κάνουν παρά να αγυρτεύουν εδώ και κει. Πες μας τώρα σοφέ Κέλσο, ποιοί στρατηγοί είναι οι πραγματικοί αγύρτες; Αυτοί που φροντίζουν τους συμπολεμιστές τους και εκείνους που τελούν υπό τις διαταγές τους, δοκιμαζόμενοι μαζί με αυτούς στις ίδιες τις σκληρές στερήσεις, ή εκείνοι που το έριξαν στο μεθύσι, στην διασκέδαση και στην αγυρτεία, εγκαταλείποντας το στρατόπεδο ορεγόμενοι διασκεδάσεις εδώ και εκεί, μακριά από το επίκεντρο της μάχης; Ένας στρατηγός που φροντίζει τους μαχητές του μπορεί και να τους επιτρέπει να διασκεδάζουν, αλλά άμα εκείνοι έχουν θλίψεις του κινούν περισσότερο το ενδιαφέρον. Στρατηγός όμως που μεθοκοπάει, σε τι άλλο μπορεί να συνοδεύσει τους στρατιώτες του παρά στο γλέντι; Γι’ αυτό και γλεντοκόποι θεοί ωσάν τον Διόνυσο αλλά και άλλους των Ελλήνων, από Τον δικό μας αντικαταστάθηκαν που εμπνέει εμπιστοσύνη, μιας και κανείς στρατηγός δεν αφήνει το γλέντι για να πάει ανάμεσα σε θλίψεις, εκτός κι αν τον ενδιαφέρει ο θλιμμένος.

Στρατηγοί που διασκεδάζουν, τί σοφία μπορεί να έχουν γύρω από τα προβλήματα των στρατιωτών τους, αφού το πολύ κρασί και η πολύ χαρά τους έχουν αποκουτιάνει; Να λοιπόν, που κανείς δεν προδίδει κανένα μαχητή στρατηγό που του αξίζει η αρετή και η σοφία ανάμεσα στους άνδρες του, και αν το πράξει, θα το πράξει από εσφαλμένη αντίληψη περί εκείνου και όχι από αποτυχία του στρατηγού του· διότι κανείς στρατιώτης δεν προδίδει ανάξιο στρατηγό και μετά σταματά αμέσως την ζωή του, ως έπραξε ο μαθητής που πρόδωσε τον Δάσκαλο μας. Αν ο στρατηγός είναι ανάξιος τότε ο στρατιώτης καλά και σοφά έπραξε και οι συμπολεμιστές του δεν θα τον κακολογήσουν. Αν όμως ο στρατηγός ήτανε σοφός και άξιος, τότε η ντροπή του προδότη στρατιώτη κρέμεται, όχι μόνο πάνω από το κεφάλι του και γύρω από το λαιμό του, αλλά είναι και φανερή  και στους άλλους στρατιώτες του στρατηγού του.

Αν υποθέταμε ότι εκείνος ο στρατιώτης που αυτοκτόνησε ότι είχε δίκιο, τότε είναι άξιο της προσοχής μας πως ενώ εκείνος ο στρατηγός πέθανε, όπως λες, εντούτοις άλλοι στρατιώτες, όχι μόνο συνέχιζαν το έργο του, αλλά πολλές φορές από όσα άκουσα απαρνήθηκαν και την ίδια την ζωή τους, γινόμενοι οι ίδιοι θύματα των θηρίων και της φωτιάς, που κάποιοι αφελείς τους έριξαν μέσα στα αμφιθέατρα τους. Τόσο μεγάλο θέαμα ήταν για αυτούς τους πλανεμένους η αδιαφορία των Χριστιανών για τον θάνατο, ώστε τους χρησιμοποίησαν ως προς τέρψη. Διότι μην μου πεις; Τι πιο θεαματικό από ανθρώπους που δεν φοβόνται τον θάνατο; Ναι, αλήθεια· διότι αν οι Χριστιανοί αδιαφορούσαν για τον στρατηγό και Δάσκαλό τους, θα αδιαφορούσαν και για τον θάνατο και θα επιθυμούσαν περισσότερο την ζωή τους, παρά να γίνονται θέαμα στα θέατρα των άσπλαχνων εχθρών τους. Τώρα μην πεις ότι έχεις δει και άλλο στρατηγό που ενώ πέθανε, καθοδηγούσε από τον θάνατό του και από τον τάφο του, τους στρατιώτες του. Και μάλιστα όχι μόνο εκείνους που ήδη είχε, αλλά και πολλούς άλλους που με τον καιρό εντάχθηκαν στο στράτευμά του, έστω και αν εκείνος ήταν απών, όπως λες.

Αυτή η άρνηση του Υιού του Θεού προς τον Πατέρα, τί μπορεί να διδάξει από αυτά που υποστηρίζεις; Μήπως ότι ο Πατέρας δεν έχει εξουσία; ή μήπως ότι ο Υιός δεν είναι Υπάκουος; Μάλλον τίποτα από τα δύο.  Κι αν και λίγο δίστασε, διότι η ανθρώπινή Του φύση είχε και το ανθρώπινο θέλημα της, εντούτοις δεν Τον σταμάτησε μπρος στον εξευτελισμό Του από τους αμαρτωλούς. Νομίζω ότι πολύ δύσκολα ένα παιδί του βασιλιά θα δέχονταν την διαταγή του πρώτου, γινόμενο το ίδιο βορά ανάμεσα στους απλούς τους υπηκόους. Αν όμως ο υιός του βασιλιά δεχόταν να το πράξει, τότε ο καθένας θα ’ βλεπε ότι και ο βασιλιάς είχε ισχυρό λόγο  και το ότι το παιδί είναι υπάκουο και αγαπά και τους υπηκόους, αφού δέχτηκε και από αυτούς να εξευτελιστεί και να θανατωθεί, δίχως το ίδιο να έχει τίποτα να κερδίσει, παρά μάλλον αυτοί οι ίδιοι από το μήνυμα που ήθελε να τους μεταφέρει και που ο βασιλιάς μαζί του είχε ορίσει.

Ακόμη, έχουν ανάγκη να καταφεύγουν στα λόγια των προφητών που στο παρελθόν είχαν προαναγγείλει την έλευση του Ιησού. Μόνο που οι προφητείες ταιριάζουν σε χιλιάδες άλλους πολύ πιο πειστικά απ’ ό,τι στον Ιησού. Οι προφήτες είχαν πει ότι θα κατέβαινε ανάμεσα στους ανθρώπους ένας μέγας άρχων, κυρίαρχος όλων των εθνών και στρατών, κυρίαρχος όλης της γης. Όμως τέτοια σημάδια (σαν αυτά που ’ χε να επιδείξει ο Ιησούς) και τέτοιες παρανοήσεις των προφητειών και τέτοιες φτηνές αποδείξεις δεν σε κάνουν θεό ή υιό του θεού. Γιατί ο υιός του θεού θα ’ πρεπε, όπως ο ήλιος, να κάνει πρώτα αισθητή την παρουσία του ρίχνοντας φως παντού. Σκαρφίστηκαν λοιπόν την ιδέα ότι ο υιός του θεού είναι ο ίδιος ο Λόγος. Κι επειδή μας λένε ότι ο Λόγος είναι υιός του θεού, θα αποδείξουμε ότι δεν έχουμε να κάνουμε με Λόγο ξεκάθαρο και άγιο αλλά μ’ έναν άνθρωπο που τον συνέλαβαν και τον ξυλοκόπησαν με τον πιο ατιμωτικό τρόπο.

 45, 2 Όχι Κέλσο, συγχώρα με, κανείς δεν καταφεύγει στα λόγια των προφητών άνευ κάποια λογικής αιτίας και θα πρέπει να παραδεχτείς όπως σου ξαναείπα ότι κανείς μέχρι τότε δεν υποστήριξε ότι αυτός είναι ο Υιός του Θεού και που οι προφήτες σημείωσαν.

Κατόπιν λες πως οι προφητείες που εκείνοι όρισαν, ταιριάζουν σε χιλιάδες άλλους. Όρισε μας λοιπόν τουλάχιστον έναν, πράγμα όμως που ασφαλώς δεν πράττεις. Και αν βρεις κάποιον από αυτούς, εξήγησέ μας, γιατί ποτέ δεν έγινε γνωστός με αυτή του την ιδιότητα; Διότι αν αλήθεια ως λες ταίριαζαν οι προφητείες με αυτόν το ένα, τότε αληθώς εκείνος θα έπρεπε να ήταν ο Υιός του Θεού και όλοι θα έπρεπε να τον αναγνωρίζουν, εφόσον σύμφωνα με όσα είπες και υποστήριξες όντας εκείνος ως ήλιος θα έριχνε το άγιο φως του σε όλη την Οικουμένη. Αλλά το φως ετούτη την στιγμή ο Ιησούς ο Ναζωραίος το ρίχνει και κανείς από εμάς δεν αμφιβάλλει.

Για την αγιότητα δε θέλω να σου πω, διότι αυτήν, αρετή πολύ και θαυμαστή αγαθότητα την ξεχωρίζει από όλα τα άλλα ανθρώπινα χαρίσματα και όπως και συ γνωρίζεις πολύ καλά, κανένας ενάρετος και αγαθός άνθρωπος θαρρώ την αδικία δεν ανταποδίδει, έστω και αν βάναυσα του την προσφέρουν. Για κάτι παρόμοιο νομίζω ο Πλάτωνας μίλησε περιγράφοντας τον Έλληνα σοφό Σωκράτη και αυτό όλοι οι Έλληνες το γνωρίζουν. Κι αν δεν το γνωρίζουν, δίκαια και αδίκως τον Ιησού δεν Τον αποδέχονται.

Κάποιοι είχαν το θράσος να βρουν το γενεαλογικό δέντρο του Ιησού, για να ισχυριστούν ότι κατάγεται από τον γενάρχη και από τους βασιλιάδες των Ιουδαίων. Αν είναι έτσι, τότε η γυναίκα του μαραγκού σίγουρα δεν θα είχε άγνοια ότι καταγόταν από τέτοια μεγάλη και σπουδαία γενιά. Και τελοσπάντων, τι το σπουδαίο και άξιο της καταγωγής του έπραξε, και σα θεός, πότε έδειξε να μη λογαριάζει τους ανθρώπους και να το διασκεδάζει, να σπάει πλάκα με τα όσα συμβαίνουν;6 Τουλάχιστον ο Διόνυσος, στις Βάκχες του Ευριπίδη, λέει στον Πενθέα: «εμένα θα με απελευθερώσει ο δαίμων όταν εγώ θέλω».Χώρια που αυτός που καταδίκασε τον Ιησού, δεν έπαθε τίποτα παρόμοιο με το πάθημα του Πενθέα, που τρελάθηκε στο τέλος και κομματιάστηκε. Επίσης δεν έπαθαν τίποτα εκείνοι που τον περιγελούσαν και του φόρεσαν πορφυρό μανδύα και ακάνθινο στεφάνι και του ’ δωσαν να κρατά ένα καλάμι.

 47, 1. Τέτοιο είναι το γενεαλογικό Του δέντρο, μόνο που αυτό δεν είναι όπως λες εσύ μόνο της μάνας Του, αλλά και του πατέρα Του· του κατά εντολή του Θεού πατέρα Του και όχι του φυσικού Του. Διότι ο Θεός έδωσε εντολή στον Ιωσήφ να γίνει άνδρας της Μαρίας, έστω και αν αυτός ήταν σε μεγάλη ηλικία. Το διέταξε  αυτό ο Θεός για να δώσει τέτοιο βασιλικό κύρος στον Υιό Του, που να είναι αναγνωρισμένο από τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνονταν αρχικά, δηλαδή στους Ιουδαίους για τους οποίους αξία είχε η γενεαλογική σημασία του ανδρός, παρά εκείνη της γυναίκας. Ο Ιωσήφ ήταν απλά ένας από βασιλική γενιά θετός πατέρας και όχι ο πραγματικός.  Ο πατέρας του Ιησού ως γνωστό, δεν είναι άλλος παρά ο Ουράνιος και βεβαίως κανείς Πανθέρας, σαν αυτόν που ανάφερες προηγουμένως. Ο Ιωσήφ ως θετός πατέρας, κατάγονταν από τον Δαυίδ και η Μαρία καμιά κοινωνική ανάγκη δεν είχε για βασιλική καταγωγή, αν και διέθετε. Τους λόγους δε για τους οποίους ορίστηκε ως άξια Θεοτόκος στους εξήγησα άλλοτε.

Ύστερα παρομοιάζεις τον Ιησού με τον Διόνυσο. Μα πώς σοφός άνδρας ορίζεις τέτοιες συγκρίσεις; Πώς δηλαδή διασκέδασε ο Ιησούς, όταν όπως λες μετά Του φόρεσαν κόκκινο μανδύα και αγκαθωτό στεφάνι; Έχεις δει κανένα αγύρτη ή βασιλιά να διασκεδάσει με παρόμοιο τρόπο, τρυπώντας το κεφάλι του με ακάνθινο στεφάνι, μετά να τον ξυλοκοπάνε και να τον σταυρώνουν; Οι διασκεδάσεις όπως σου ξανάπα ταιριάζουν σε αφελείς και όχι σε σοφούς. Θυμάμαι ένα σοφό στην Ελλάδα με το όνομα Πολέμων, που πριν γίνει σοφός το είχε ρίξει στις ακολασίες, στο ποτό και στις διασκεδάσεις, φορώντας συνεχώς στο κεφάλι του, το μεθυσμένο και διασκεδαστικό στεφάνι του Διονύσου. Μα θαρρώ πως, μόλις βρήκε σοφό διδάσκαλο που τον λέγανε Ξενοκράτη, αμέσως πέταξε εκείνο το στεφάνι από το κεφάλι του όταν κατάλαβε ότι δεν του άρμοζε, αφού σε κανένα σοφό δεν ταιριάζει η μέθη· και αφού λοιπόν ξεμέθυσε το ‘ριξε στην μελέτη και στα συγγράμματα.

Ξανά, δίχως να βαριέσαι, αναφέρεσαι στον Διόνυσο και λες ότι αυτός ήταν που αποφάσισε την ώρα που κάποιος άλλος, δαίμονας, θα τον ελευθερώσει. Μα πώς μπορεί να είναι σοφό κάτι τέτοιο σαν αυτό που διηγείσαι; Όταν κάποιου η ελευθερία ή η σκλαβιά ορίζεται από άλλων τις κινήσεις και τις πράξεις, που μάλιστα είναι κατώτεροι αυτού, τότε είναι αδύνατο να ορίζει ο ίδιος την ελευθερία ή την σκλαβιά του. Αν ο Διόνυσος ήταν πραγματικά θεός, και όχι όπως μερικοί εν άγνοιά τους τον παρουσιάζουν, θα ‘πρεπε μόνος του να μπορεί να ελευθερωθεί, εφόσον ανώτερος, και όχι να χρειάζεται ένα κατώτερο σαν τον δαίμονα για να το πράξει. Συμπάθα με Κέλσο, αλλά δεν έχω δει κανένα φυλακισμένο να ορίζει την ελευθερία του ως να ήταν ο ίδιος ελευθερωμένος. Ο δεσμευμένος στα δεσμά της φυλακής δεν έχει καμιά δύναμη επί των δεσμών του ή μήπως κάνω λάθος; Το λιοντάρι μέσα στο κλουβί δύναμη έχει επί της ελευθερίας του ή τον οίκτο των δεσμωτών του; Μάλιστα είναι αφελές να λέγεται, ότι ο θεός Διόνυσος περιμένει να ελευθερωθεί από ένα κατώτερό του, εφόσον ο ίδιος είναι θεός και ο δαίμονας ο άλλος ελευθερωτής του. Και αν ο Διόνυσος είχε αυτή την δύναμη να ορίζει δια μέσω άλλων τα δεσμά του, τότε ποιός ο λόγος της φυλάκισής του;

Αν στους Έλληνες αρμόζουν τα σοφά, εξήγησέ μας για ποιο σοφό λόγο ο Διόνυσος φυλακίσθηκε και μετά απελευθερώθηκε σκοτώνοντας τον Πενθέα; Από όσα έχω ακούσει από τα μυθολογούμενα εγώ, ο Πενθέας τον φυλάκισε γιατί ξεσήκωνε τον κόσμο, σαν τον Ιησού, έχοντας αρκετούς οπαδούς. Εξήγησέ ακόμη γιατί ο Διόνυσος από την φυλακή ελευθερώθηκε με την βοήθεια του δαίμονα; Μήπως δεν έπραξε κι ο Διόνυσος, ότι θα έπραττε κάποιος κοινός κατάδικος δίχως σοφία, που μόλις ελευθερώνονταν, αμέσως και ποτισμένος από το μίσος θα κομμάτιαζε τον δικαστή του; Τί σοφία δηλαδή θέλει κάποιος για να ελευθερωθεί απλά και μόνο για να σκοτώσει τον δεσμώτη του; Αυτό και απλοί φονιάδες μπορούν και το πράττουν, ενώ οι θεοί αν πρόκειται για να τιμωρήσουν τους ασεβείς το πράττουν ευθείς αμέσως, δίχως να χρειάζεται να περάσουν μέσα από τα δεσμά της φυλακής.

Ο Ιησούς αντίθετα δεν ελευθερώθηκε για να εκδικηθεί κανένα δεσμώτη Του, ως ορίζει σε κακούργους, διότι ο λόγος της καταδίκης Του είχε κάποιο σοφό σκοπό, που δεν ήταν άλλος από το να θανατωθεί από τους δεσμώτες Του για να αποδείξει την Ανάσταση του σώματός Του. Αν τους σκότωνε, όπως έπραξε ο Διόνυσος, τότε  Εκείνος θα τους έκανε ασεβείς και δολοφόνους, αφού μετά ή πριν την σταύρωσή Του, θα τους καταδίκαζε σε θάνατο, ως έπραξε ο Διόνυσος. Επειδή όμως δεν τους όρισε έτσι κι επειδή κι αυτοί έπαιρναν μέρος στο σοφό το σχέδιο Του, φυσικά και δεν τους θανάτωσε αλλά τους έδωσε την ευκαιρία να εννοήσουν το θεσμό της Χριστιανικής Αγάπης. Μόνο ο Ιούδας τότε ήταν εκείνος που εννόησε διαστρεμμένα τα σχέδιο του κυρίου Του, γι’ αυτό και αυτοκτόνησε. Αν ο Θεός ο ίδιος τον σκότωνε, θα έπρεπε ο Θεός να θανάτωνε κάποιους τους οποίους ενέπλεξε άθελά τους στο σχέδιό Του. Όμως Εκείνος συγχώρεση χάριζε μονάχα και ελευθερία από τα πάθη. Ο Διόνυσος αν και αποφυλακίσθηκε εντούτοις δέσμιος ακόμη ήταν στα προσωπικά του πάθη· και από θεό που από τα ίδια του τα πάθη δεν μπορεί να ελευθερωθεί, ποιός μπορεί να περιμένει  στην θεία του διδασκαλία λόγους ελευθερίας;

Έπειτα για ποιά διδασκαλία θα μπορούσε κανείς να μιλήσει στην περίπτωση του μεθυσμένου θεού Διονύσου; Μάλλον για καμία. Ο Χριστός όμως, δεν κατηγόρησε κανένα για όσα δεινά Του συνέβησαν εφόσον θείο σχέδιο υπήρχε. Ο Διόνυσος για ποιά σοφή χάρη απελευθερώθηκε ή φυλακίσθηκε; Απλά για να περνά την ώρα του, για να απασχολεί τον δεσμώτη του και μετά να τον κομματιάζει ή για να διατάζει τον δαίμονά του; Ας μην σκεφτεί κανείς ότι αν ο δαίμονας ήταν ανυπάκουος, μπορεί και ο ίδιος ο Διόνυσος να έμενε για πάντα φυλακή άθελά του και ο Πενθέας να είχε ζήσει χρόνους πολλούς, με ολάκερο θεό φυλακισμένο στην κατοχή του, κατόρθωμα μεγαλύτερο και από εκείνα του ίδιου του Ηρακλή.

Και καλά μέχρι τότε· όμως τουλάχιστον εκείνη την (τελευταία) ώρα για ποιο λόγο να μη δείξει ένα θεϊκό σημάδι για να βγάλει τον εαυτό του από κείνη την εξευτελιστική κατάσταση, παρά άφηνε τους υβριστές του δικαιωμένους; Και όταν τον κάρφωσαν πάνω σε σταυρό, τι βρήκε να πει; Και πού ήταν «ο ιχώρ που κυλά στις φλέβες των μακάριων θεών;»8 Διψασμένος ανοίγει άπληστα το στόμα να πιει (το ξύδι) μη αντέχοντας τη δίψα· εδώ τυχαίοι άνθρωποι, και πολλές φορές αντέχουν στη δίψα.

 47, 2 Λάθος πληροφορήθηκες σοφέ του κόσμου Κέλσο· διότι αυτά που λες, όχι μόνο δεν αληθεύουν αλλά ούτε και αποδεικνύουν ότι είσαι συνετός κριτής· σου είπα άλλοτε ότι υπήρχε σοβαρός λόγος που έπρεπε ο Ιησούς να καταδικαστεί και να σταυρωθεί. Κι έτσι σοφό είναι και να λεχθεί ότι αν ο Ιησούς φανέρωνε, όπως λες, θεϊκό σημάδι στους δεσμώτες Του, εκείνοι ίσως να άλλαζαν διαθέσεις και φοβούμενοι Αυτόν, να μην προσπαθούσαν να Τον θανατώσουν. Λες δηλαδή ο Θεός να μην είχε καταστρώσει σοφό σχέδιο και έπειτα στην πρώτη δυσκολία στο δεσμωτήριο να αποφασίζει ότι αυτό το σχέδιο δεν Του κάνει πλέον; Αν απελευθερώνονταν χωρίς να φέρει σε πέρας το σοφό το σχέδιο Του, πείθοντας τους άλλους για την αιώνια αφθαρσία και την νίκη Του επί του θανάτου, μήπως τότε δεν θα έμοιαζε με τον μέθυσο Διόνυσο, που αν μη τι άλλο, ότι έκανε το έκανε δίχως κανένα σκοπό, παρά για να απασχολεί και να διασκεδάζει τους θεατές του θιάσού του;

Νοιάζεσαι να δεις το Ιχώρ των θεών ή για ότι είπε ο Ιησούς στον σταυρό του μαρτυρίου; Ποιός άνδρας άραγε υποστηρίζει ότι στο σώμα του Θεού, αν μπορούμε να πούμε ότι ο Θεός έχει σώμα, εφόσον συ ο ίδιος λες ότι ο Θεός δεν έχει σχέση με τα γήινα, τρέχει Ιχώρ και δηλαδή κάποιο αίμα διαφορετικό από εκείνο των θνητών ανθρώπων; Σαφώς και είναι πιο σοφό να υποστηρίζουμε ότι ο Υιός του Θεού ενσαρκώθηκε σε ανθρώπινο σώμα ίδιο με το δικό μας, παρά να υποστηρίζουμε ότι ο Θεός έχει αιώνιο Ιχώρ και μάλιστα μέσα σε σώμα ίδιο με αυτό του ανθρώπου. Αν υποστηρίξουμε ότι το σώμα του Ιησού είχε Ιχώρ, τότε δεν θα υπήρχε λόγος Εκείνος να θανατωθεί και να σταυρωθεί· διότι θα έπρεπε να πούμε ότι δεν ενδύθηκε σώμα ανθρώπινο αλλά σώμα διαφορετικό, θεϊκό, αθάνατο. Όμως όπως άλλοτε σου είπα, Εκείνος για την Αθανασία του ανθρώπινου σώματος ήλθε να μιλήσει και όχι για εκείνου του Θεϊκού. Ο Θεός και σώμα δεν έχει και εκ της φύσης Του είναι Αθάνατος. Αν λοιπόν όντως ο Θεός είχε δικό Του σώμα, γιατί να δέχονταν να το σταυρώσει, αφού ούτως ή αλλιώς είναι αθάνατο; Σοφά λοιπόν μια τέτοια απόφαση του Θεού τίποτα δεν θα είχε να διδάξει στους ανθρώπους, αφού αυτοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι Εκείνος είναι Αθάνατος. Εκείνο όμως που δεν ήξεραν είναι ότι και Αυτοί μπορεί να γίνουν αθάνατοι το ίδιο. Ο Υιός του Θεού ενσαρκώθηκε λοιπόν, σε ανθρώπινο σώμα, γι’ αυτό και στον σταυρό του μαρτυρίου παρέδωσε πλέον το αθάνατό Του πνεύμα στο Πατέρα. Δεν είναι άραγε αυτό πιο σοφό και αληθινό, παρά να λέμε ότι αν και ο Ιχώρ έτρεχε από τα τρυπημένα χέρια ή το στήθος του, Εκείνος πέθαινε; Βέβαια γνωστό είναι στους Έλληνες ότι ο Αλέξανδρος ο Μέγας, αν και υιός ανακηρύχθηκε του ίδιου του πατέρα των θεών τους Δία, εντούτοις κανένα ίχνος Ιχώρ δεν έρεε από τις πληγές του και για κάτι τέτοιο χλευάστηκε και από τον Ανάξαρχο τον Αβδηρίτη, εκείνον τον φιλόσοφο που τον συνόδευε στις κατά τόπους μάχες και εκστρατείες.

Και για το ξίδι νομίζω περιγράφεις πράγματα που είτε ανήκουν σε ανθρώπους που δεν έχουν γνώσεις, είτε ανήκουν σε ανθρώπους που στο δικαστήριο ονομάζονται ψευδομάρτυρες. Και ο πιο αρχαίος γιατρός γνωρίζει ότι το ξύδι δεν θα μπορούσαν να το έδιναν οι Ρωμαίοι στον σταυρό για να ξεδιψάσουν, τους μελλοθάνατους λες και ήταν δρομείς Ολυμπιάδας. Εξάλλου, τί σοφό νόημα έχει να προσπαθείς να ξεδιψάσεις ένα μελλοθάνατο όταν η ίδια η ζωή ή το αίμα φεύγουν από το σώμα του; Ως και αυτοί που λες ότι δεν αντέχουνε στην δίψα, νομίζεις ότι θα την σκέπτονταν όταν γνώριζαν ότι ο θάνατος πολύ κοντά τους είναι; Μάλλον για ελευθέρωση από τον Σταυρό θα παρακαλούσαν, παρά για μια υδρία γεμάτη με νερό. Αντί λοιπόν να προσπαθεί να μειώσει κάποιος την δίψα κατά την σταύρωση κάποιου μελλοθάνατου καταδικασμένου, καλύτερα να προσπαθεί να μειώσει την δυστυχία και την πίκρα του θανάτου· και το ξίδι λοιπόν, από όσο γνωρίζω από πλευράς ιατρικής, είναι παυσίπονο θαρρώ και οι ρωμαίοι το έδιναν για να κατευνάσουν τον πόνο των δυστυχισμένων που καταδικάζονταν σε σταυρικό θάνατο.

Αν ο Θεός μας ήταν λιγόψυχος ή του άρμοζαν οι πολλές διασκεδάσεις σαν και του Διονύσου, τότε ευχαρίστως Εκείνος θα έπινε το ξύδι για να κατευνάσει τους πόνους Του, εφόσον θα ήταν αμάθητος σε αυτούς ή επειδή θα ήθελε να τους αποφύγει. Αλλά όπως σου είπα και όπως μας διδάσκουν οι Άγιοι μας Πατέρες, ο Θεός μας αγάπησε τον άνθρωπο τόσο πολύ, ώστε δέχτηκε να περάσει και τα πιο δύσκολα από εκείνα που ο άνθρωπος περνάει. Δεν συμφωνείς ότι αν ο Θεός μας έπινε το παυσίπονο ξύδι, που αστήρικτα εσύ λες ότι ήπιε, το λιγότερο που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί είναι φυγόπονος; Αλλά πώς να είναι φυγόπονος όταν δέχεται σύμφωνα με το σχέδιο του Πατέρα Του, να σταυρωθεί για χάρη των ανθρώπων; Όλα τα Του Χριστού δεν είναι μόνο με αρετή γραμμένα αλλά και ταιριάζουν στην ανθρώπινη λογική για ένα Πραγματικό και Αληθινό Θεό που αγαπάει τους ανθρώπους σχεδιάζοντας και εκτελώντας σχέδιο θεϊκό για την σωτηρία τους. Γι’ αυτό και Εκείνος αρνήθηκε να πιει το ξύδι. Αν ποτέ δεχτεί κανείς όσα εσύ υποστηρίζεις, ότι δήθεν Εκείνος ήπιε στον σταυρό το ξύδι, συμπέρασμα σοφό και λογικό δεν γίνεται να λάβει· γι’ αυτό και μερικοί από εσάς θεώρησαν σκόπιμο αρκετές φορές τις διηγήσεις μας να παραχαράζουν, ώστε ευκολότερα αστήριχτους να απομακρύνουν από την υγιή και αληθινή διδασκαλία.

Κι ύστερα μας κατηγοράτε εσείς οι πιστοί που δεν τον θεωρούμε θεό και που δεν συμφωνούμε μαζί σας ότι υπέφερε για το καλό των ανθρώπων ώστε να μην έχουμε να φοβόμαστε ούτε και‘μεις την τιμωρία. Να πιστέψουμε δηλαδή σε κάποιον που όσο ζούσε δε μπόρεσε να πείσει κανένα -ούτε τους ίδιους τους μαθητές του- και κατέληξε να τιμωρηθεί στο τέλος και να τραβήξει τα όσα τράβηξε; (Άλλωστε δεν ήταν καμιά λευκή περιστερά ο Ιησούς ούτε ο βίος του ήταν άμεμπτος). Και μη μας πείτε τώρα ότι αφού δεν μπόρεσε να πείσει τους ζωντανούς, στάλθηκε επί τούτου κάτω στον Άδη για να πείσει τους πεθαμένους!9

 47, 3 Τώρα για τις συμφωνίες ή τις διαφωνίες περί του μαρτυρίου και των όσων υπέφερε ο Ιησούς σου απάντησα παραπάνω· μόνο μην υποστηρίζεις ότι ο Ιησούς δεν έπεισε κανένα ή ότι δεν έπεισε ούτε τους μαθητές Του, διότι οι μαθητές Του ήταν οι αμέσως επόμενοι που δέχτηκαν να περάσουν από δεινά, και όχι να διασκεδάζουν για χάρη του ονόματός Του. Συ όμως δεν πείθεσαι ως τώρα και απόφασή σου, εφόσον όλα όσα εμείς διδάσκουμε ηθελημένα διαστρεβλώνεις. Ωιμέ, δεν έχω ξαναδεί σοφό άνδρα που για να απορρίπτει δόγματα αφελών, όπως ο ίδιος λέει, χρειάζεται είτε να τα διαστρεβλώνει είτε να δέχεται δόγματα ακόμη πιο αφελών και ψευδολόγων. Αν δεν τα διαστρέβλωνε ή δεν δέχονταν εκείνα των αφελέστατων, ίσως να ανακάλυπτε γιατί αρκετοί από εμάς πειστήκαμε για τον Ναζωραίο και ακόμη πολύ περισσότεροι πείσθηκαν στον Άδη.

Και τις κατηγορίες που προσάπτονται στο Θεάνθρωπο διδάσκαλό μας, αν δεις, αμέσως θα καταλάβεις, ότι τέτοιες μόνο από αφελείς μπορούσαν να εκστομιστούν παρά από σοφούς άνδρες της παλιάς της εποχής μας· κατηγορίες που η κακή τους βούληση κατασκεύασε για να σπιλώσουν ένα Θεό και Άνθρωπο που ουδεμία κακία επάνω Του ουδέποτε δεν είχε.

Αν τελικά νομίζετε πως πραγματικά υπερασπίζεστε τις θέσεις σας επινοώντας τέτοια παράδοξα επιχειρήματα που δείχνουν το πόσο καταγέλαστα έχετε εξαπατηθεί, τότε τι θα εμπόδιζε να θεωρήσουμε τον κάθε παλιάνθρωπο που θα κατηγορηθεί και θα πεθάνει με ακόμα χειρότερο τρόπο, ως άγγελο ακόμα πιο σπουδαίο και θεϊκό; Ακόμα και για ένα ληστή και δολοφόνο που τιμωρήθηκε, θα μπορούσε κανείς το ίδιο ξεδιάντροπα να πει ότι δεν ήταν ακριβώς ληστής αλλά θεός: διότι στους συντρόφους του είχε προβλέψει από πριν ότι θα πάθαινε τα όσα έπαθε.

 49, 1 Θαρρώ πως και στον σταυρό σαν Τον κάρφωσαν, ένας ληστής Του είπε ότι Εκείνος ουδέν κακό δεν έπραξε και άδικα τιμωρήθηκε. Νομίζω λοιπόν σοφέ θνητέ της Γης μας Κέλσο, πως ένας ληστής πιο εύκολα μπορεί να δει αν είναι άξιος για να τιμωρηθεί για κάτι, διότι η ψυχή του πολύ ορθά όλα τα άδικα που έπραξε τα γνωρίζει, ενώ μαζί ξέρει να πει αν κάποιος δίπλα του είναι όντας αγαθός· διότι κανείς ληστής δεν αποτολμά την ώρα του θανάτου του εγκώμια σε άλλο παλιάνθρωπο να εκφέρει. Εκείνος όμως ο ληστής, μπορεί κακούργος να ‘ταν, αλλά αλαζόνας σαν εσέ ουδέποτε υπήρξε· και αυτό πιο σοφό στην κρίση τον έκανε και τα λάθη του τα είδε. Προς τούτο ο Δάσκαλος μας αυτόν και την αγαθή σοφία του τίμησε, ενώ για σένα αμφιβάλλω αν όντως σοφό σε είδε, απ’ όταν έγραψες όλα ετούτα εδώ τα ανούσια λόγια.

Εμείς οι Χριστιανοί περιγράφουμε τις θέσεις μας ως στα Άγια Ευαγγέλια έχουν, διότι αν τις διαστρεβλώναμε, όπως όμοιοι με σε πολλές φορές συνήθως πράττουν, δεν θα ξέραμε να τις στηρίξουμε με λογική, εφόσον πλέον δεν θα άρμοζαν σε Θεό, αλλά σε δόγματα ανθρώπων. Και φυσικά ας πούμε εδώ ότι κανείς ληστής δεν μπορεί να χαρακτηριστεί θεός επειδή απλά και μόνο προέβλεψε τα όσα θα πάθαινε. Γνωστό θαρρώ πολύ πως είναι, ότι κάθε ληστής του κόσμου μας την ζωή του πολύ την αγαπά και για εκείνη ακριβώς το έριξε στην παρανομία. Έτσι, αν κάποιος από αυτούς τους ληστές που λες, γνώριζε τι κακό έμελλε να του συμβεί θα πάσχιζε να την γλιτώσει, παρά να αφήνεται βορά στα χέρια των κυνηγών του. Ας μην υποστηρίξει άλογα κανείς ότι αυτή είναι η μόνη διαφορά του Ιησού με τους ληστές, που εσύ μας παρουσιάζεις, διότι ο Ιησούς κανένα δεν λήστεψε μα ούτε και κακοπράγησε επάνω σε κανένα· γι’ αυτό και εμείς γνωρίζουμε, όπως άλλωστε και ο Ίδιος είπε, ότι ωσάν κακούργος συλλήφθηκε ενώ καμιά τέτοια ιδιότητα δεν είχε.

Κι έπειτα, δείτε τους μαθητές του: όσο ζούσε, άκουγαν τα λόγια του και τον είχαν για δάσκαλο, κι όταν τον είδαν να τιμωρείται και να πεθαίνει, δεν παρέμειναν μαζί του πιστοί μέχρι το θάνατο ούτε θυσίασαν τη ζωή τους για να τον υπερασπιστούν ούτε καν είχαν μάθει να αψηφούν την τιμωρία, κι επιπλέον αρνήθηκαν ότι ήταν μαθητές του. Ενώ εσείς, τώρα, πρόθυμα θυσιάζετε τη ζωή σας στο όνομα του. Όσο ζούσε, το μόνο που κατάφερε ήταν να μαζέψει γύρω του δέκα χαμένα κορμιά, δέκα ναυτικούς και τελώνες, και πάλι όχι ακριβώς όλους. Όσο ήταν ζωντανός δεν έπεισε κανένα αφότου πέθανε, έρχονται οι καλοθελητές και πείθουν ένα σωρό κόσμο. Δεν είναι τελείως παράδοξο;

 49,2 Αυτό υποστηρίζω και ‘γω Κέλσο μαζί με σένα και παράδοξο δεν είναι; Όπως σου είπα, δεν θα έπρεπε κανείς από τους μαθητές Του να προσπαθήσει να σταματήσει το σχέδιο Του και νομίζω κάτι τέτοιο ο Ίδιος τους διέταξε στο κήπο των ελαιών, όταν ένας εξ αυτών προσπάθησε να σταματήσει με το σπαθί του, ότι είχε από παλιά καθοριστεί. Έτσι όταν ο μαθητής Του επιτέθηκε κατά των δεσμωτών Του, ο Δάσκαλος όχι μόνο του απαγόρευσε κάτι τέτοιο αλλά και τον τραυματισμένο εχθρό Του ιάτρεψε. Δεν είναι λοιπόν παράδοξο να λες ότι δεν έπεισε κανένα, αλλά από την ημέρα που Αυτός έφυγε να αριθμούμε όλο και περισσότερους μαθητές εμείς της Εκκλησία της Δικής Του; Πώς είναι δυνατόν όσο Αυτός ήταν εδώ να μην πείθει κανέναν, όπως λες, και όμως κάποιοι να μεταδίδουν τις διδασκαλίες Του και άλλοι να συγγράφουν για την ζωή Του πολλά χρόνια μετά από Αυτόν; Πώς έμαθαν για Εκείνον οι μετέπειτα, εφόσον όλοι όσοι ήταν μαζί Του τον πρόδωσαν καθώς λες; Δεν είναι παράδοξο όλοι οι μαθητές Του, να Τον πρόδωσαν τότε, και σήμερα να είναι πολύ περισσότεροι; Άραγε είναι σοφό αυτό που υποστηρίζεις; Δεν είναι πιο λογικό να δεχθεί κανείς, ότι ένας μόνο πρόδωσε τον Ναζωραίο, ενώ οι άλλοι ως πιστοί σε Αυτόν και στους Λόγους Του συνέχιζαν ότι Αυτός άρχισε;

Αν δεν μεταδίδονταν από κάποιους ότι Αυτός δίδαξε, εσύ δεν θα συνέγραφες ποτέ αυτήν εδώ την πραμάτεια αλλά θα συνέχιζες απερίσπαστα την ζωή σου. Μιας όμως και το έφερε η συζήτησή μας τις προάλλες άκουσα ότι τα λεγόμενα του Ναζωραίου τα διδάσκουν στην Αφρική και στην Ευρώπη και καθώς λένε αρκετοί από τους σημερινούς ακόλουθους των λόγων Του, ποιούν τεχνάσματα ωσάν Εκείνου και πολύ αμφιβάλλω αν θα βρεθεί κανείς να τους σταματήσει.

Εσείς με ποια λογική φτάσατε να τον θεωρείτε υιό του θεού; «Διότι ξέρουμε», θα πείτε, «ότι η σταύρωση του έγινε για να νικηθεί ο άρχοντας του κακού. Τον θεωρούμε υιό του θεού ακριβώς επειδή τιμωρήθηκε». Ε, και λοιπόν; Τόσοι και τόσοι άλλοι δεν έχουν τιμωρηθεί, και μάλιστα το ίδιο ατιμωτικά; Ή μήπως τον θεωρήσατε υιό του θεού επειδή θεράπευσε χωλούς και τυφλούς και, όπως ισχυρίζεστε, ανάστησε νεκρούς; Μα εδώ ο ίδιος με τα λόγια του -και σύμφωνα με τα όσα εσείς έχετε γράψει- προδίδει τις προθέσεις του με τη μεγαλύτερη σαφήνεια! Διότι λέει, «θα σας πλησιάσουν και άλλοι που θα χρησιμοποιούν παρόμοιες μεθόδους, μα θα ’ ναι άνθρωποι κακοί και αγύρτες». Και μάλιστα αναφέρεται σε κάποιον σατανά, που κι αυτός, λέει, θα μηχανεύεται τέτοιου είδους τεχνάσματα. Δηλαδή ούτε κι ο ίδιος το αρνείται, ότι τέτοια έργα δεν έχουν θεϊκό χαρακτήρα, παρά είναι έργα πονηρών ανθρώπων. Στριμωγμένος όπως ήταν, αναγκάστηκε κοντά στα τεχνάσματα των άλλων έμμεσα να ξεσκεπάσει και τα δικά του. Δεν είναι αθλιότητα, κρίνοντας με βάση τις ίδιες πράξεις, τον ένα να τον θεωρείς θεό και τους άλλους απατεώνες; Για ποιο λόγο θα ’ πρεπε να θεωρηθούν οι άλλοι πονηροί κι όχι αυτός; Επειδή έτσι λέει ο ίδιος; Ο ίδιος ομολόγησε ότι τέτοιες πράξεις δεν είναι θεϊκά σημάδια αλλά η απόδειξη ότι μερικοί-μερικοί είναι απατεώνες και παμπόνηροι.

  49,3 Σαφώς και πολλοί άλλοι έχουν τιμωρηθεί και μάλιστα το ίδιο ατιμωτικά αλλά η διαφορά η σημαντική είναι ότι αυτοί τιμωρήθηκαν για πράξεις και εγκλήματα, φόνους και ληστείες που δεν άρμοζαν σε ανθρώπους παρά σε κακούργους, πόσο μάλλον σε θεούς. Αλλά ο Δάσκαλός μας για πες μας Κέλσο τι το κακό έπραξε; Εκτός αν θεωρήσουμε ως κακίες και εγκλήματα τις θεραπείες των τυφλών, την ίαση των λεπρών, την αποκατάσταση των κουτσών και την ανάσταση των νεκρών ανθρώπων. Και αν θυμάσαι καλά Κέλσο, ο Δάσκαλός μας όχι μόνο θεράπευσε και βοήθησε ανθρώπους που ζήτησαν την βοήθειά Του αλλά και ανθρώπους που αρχικά Τον μίσησαν, Τον πρόδωσαν ή και Τον συνέλαβαν ακόμη. Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει ότι ο Δάσκαλός μας συνελήφθηκε ως άλλος εγκληματίας αν και υπήρξε μεγάλος ευεργέτης των ανθρώπων. Αλλά και κανείς εγκληματίας δεν παραδίδεται, δεν αφήνεται στους διώκτες του, πόσο μάλλον δεν τους θεραπεύει όταν ένας από εκείνους τους αγύρτες, όπως εσύ ονομάζεις τους μαθητές Του, παρανοώντας το κήρυγμα του δασκάλου Του επιτέθηκε στους φρουρούς που Τον συνέλαβαν για να τον οδηγήσουν στο δεσμωτήριο και στον θάνατο. Μην υποστηρίξεις όμως τώρα ότι υπάρχουν κακούργοι και εγκληματίες, που όχι μόνο αφήνονται στα χέρια του νόμου αλλά και ιατρεύουν τους διώκτες τους και απαγορεύουν στους συνσυμμορίτες τους να αμυνθούν διότι και ο πιο αφελής των κακούργων που θα διαβάσει τις ιστορίες σου θα σε περιγελάσει. Θα πίστευε κανείς με τα λεγόμενα σου ότι μεγάλοι άνδρες όπως ο Ιπποκράτης θα άξιζαν τιμωρίες ίσες και ανάλογες σε ατιμωτικό θάνατο ως κακούργοι και φονιάδες όπως ανάλογα δικάστηκε και καταδικάστηκε ο Δάσκαλός μας. Έπειτα, πάλι στο ξαναείπα νομίζω για τα «τεχνάσματα» αλλά όλο κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις, διότι ο Δάσκαλός μας ουδέποτε υποστήριξε ότι θα είναι αγύρτες εκείνοι που θαύματα θα πράττουν στο όνομά Του έστω και αν ζήσουν σε γενεές μετά από Αυτόν. Ο Δάσκαλός μας ως Θεός είναι δίκαιος και αγαθός και υποστήριξε ότι και τα έργα που φαντάζουν καλά και αγαθά θα πρέπει να ελέγχονται ως προς τις διαθέσεις. Ας σου κάνω λοιπόν ένα παράδειγμα για να μην με ξαναενοχλήσεις με τέτοιες παράλογες ανοησίες. Αν ένας άγνωστος σου χάριζε 500 τάλαντα τι θα καταλάβαινες εσύ ως σοφός άνδρας; ότι εκείνος που σου χάρισε 500 τάλαντα το έπραξε οπωσδήποτε για να σε ωφελήσει; Μόνο ένας χαζός θα πίστευε ότι ο πρώτος τυχόν άγνωστος θα μπορούσε ποτέ να του χαρίσει 500 τάλαντα μόνο και μόνο επειδή έχει καλή καρδιά. Λογικά και αν είναι σοφός, θα πρέπει να συλλογισθεί και να ελέγξει γιατί του δόθηκαν τα 500 τάλαντα άνευ αντιτίμου. Αν αυτά τα τάλαντα είναι κλοπιμαία που διαρπάχτηκαν από τρίτο; Δεν θα είναι εύκολο μετά αυτός που τα έλαβε να κατηγορηθεί για ληστεία, εφόσον ο ίδιος δέχονταν χρήματα που χωρίς να το ξέρει και προτού τα λάβει άνηκαν σε τρίτον; Διότι αυτός θα νομίζονταν για κλέπτης ή για συνεργάτης κάποιου κλέπτη. Αν πάλι αυτά τα 500 τάλαντα είναι κάλπικα; Δεν θα ήταν εύκολο μετά αυτός που τα δέχτηκε δίχως να τα εξετάσει και μην γνωρίζοντας ότι τα τάλαντά του είναι κάλπικα να μπει σε μεγάλες αγορές και όταν μετά αποκαλυφθεί η πλεκτάνη να βρεθεί να χρωστάει σε πολλούς; Που θα βρει μετά 500 τάλαντα αυθεντικά; Ή θα πρέπει λοιπόν να πουληθεί σκλάβος σε εκείνους που χρωστάει ή να πάει στην φυλακή αφού δικαστεί. Μια φορά δεν θα φταίνε τα 500 κάλπικα τάλαντα γι’ αυτό που έπαθε αλλά μόνο ο δήθεν αγαθός δωρητής ή αυτός ο ίδιος και το ξερό του το κεφάλι αφού δεν μπήκε στον κόπο να εξετάσει τι έλαβε και χωρίς καμιά άλλη σκέψη βρέθηκε να γεμίζει την αγορά με κάλπικα χρήματα και να εξαπατά εν άγνοιά του και τους άλλους.

Με ποια λογική λοιπόν τον θεωρείτε υιό του θεού, αν όχι διότι πρόβλεψε ότι αφού πεθάνει θα αναστηθεί; Ας πούμε πως σας πιστεύουμε, ότι πραγματικά είπε τέτοιο πράγμα. Πόσοι άλλοι ακόμα δεν ξεστομίζουν τέτοιες παραδοξολογίες για να πείσουν τους εύπιστους και να επωφεληθούν από την απάτη; Έτσι και ο Ζάμολξις, ο δούλος του Πυθαγόρα, τα ίδια έκανε στους Σκύθες,10 αλλά κι ο ίδιος ο Πυθαγόρας στην Ιταλία και ο Ραμψίνιτος στην Αίγυπτο. Αυτός ο τελευταίος μάλιστα, στον Άδη που κατέβηκε, όπως λένε, έπαιξε και ζάρια με τη Δήμητρα και επιστρέφοντας έφερε μαζί και το δώρο της, ένα χρυσό πετσετάκι. Κι άλλοι: ο Ορφέας στους Οδρύσες, ο Πρωτεσίλαος στη Θεσσαλία, ο Ηρακλής στο Ταίναρο κι ο Θησέας. Αλλά θα πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά αν πραγματικά αναστήθηκε ποτέ το σώμα κάποιου νεκρού. Ή μήπως φαντάζεστε ότι των άλλων οι ιστορίες είναι αλλά και φαίνονται παραμύθια, ενώ εσείς για το δικό σας δράμα έχετε επινοήσει μια λύση εύσχημη και πειστική -τη φωνή πάνω στο σταυρό τη στιγμή που ξεψυχούσε, και το «σεισμό» και το σκοτάδι; Ως τη στιγμή που πέθανε δηλαδή, δεν μπόρεσε να βοηθήσει τον εαυτό του· όμως πεθαμένος πια κατάφερε και αναστήθηκε, κι έδειξε και τα σημάδια του μαρτυρίου του, και τα χέρια του που ήσαν τρυπημένα -ποιος το είδε αυτό; Μια γυναίκα υστερική, όπως λέτε και, ας πούμε, ένας ακόμα, από τους παρασυρμένους- αναμφίβολα, είτε τ’ όνειρο του ήταν επηρεασμένο από την ψυχική του κατάσταση είτε η ίδια του η επιθυμία τον έκανε να φαντασιώνεται, πράγμα που μέχρι τώρα έχει συμβεί σε μυριάδες ανθρώπους -ή, το πιο πιθανό, θέλησε μ’ αυτήν την τερατολογία να κάνει τους υπόλοιπους να θαυμάσουν και να δώσει πάτημα και σ’ άλλους αγύρτες

 51, 1 & 51, 2 Πώς δέχεσαι ότι Θεός είναι Εκείνος που προβλέπει ότι θα αναστηθεί και όχι Εκείνος που ανασταίνεται στα αλήθεια; Η πρόβλεψη της ανάστασης θα πρέπει να διαχωρίζει τον Θεό ή η ίδια η ανάστασή Του; Έπειτα ποιός άλλος αλήθεια είπε ότι θα αναστηθεί πριν πεθάνει; Τόσοι σοφοί πέρασαν στην Αθήνα και κανείς δεν υποστήριξε ότι θα αναστηθεί μετά τον θάνατο του. Άλλοι είπαν ότι μετά τον θάνατο η ψυχή τους θα υπάρχει αλλά σίγουρα χωρίς σώμα. Και άλλοι είπαν ότι μετά τον θάνατο δεν υπάρχει τίποτα παρά σκουλήκια μες τον τάφο. Τώρα κάποιοι εν ζωή υποστήριξαν ότι κατέβησαν στον Άδη και μετά ξαναγύρισαν. Ακόμη και στους μύθους του σοφού Αισώπου, κανείς δεν πάει στον Άδη βόλτα χωρίς η σάρκα του να αλλοιωθεί από όσο ξέρω. Από αυτούς για τους οποίους μιλάς εσύ, κανείς δεν αναστήθηκε αλλά και κανείς δεν υποστήριξε ότι τους είδε αναστημένους. Για τον Ραμψίνιτο μόνο ο Ηρόδοτος κάτι είπε, ενώ ο Πρωτεσίλαος αφού η γυναίκα του παρακάλεσε την Δήμητρα να τον αφήσει να τον δει για 3 μόνον ώρες, εφόσον εκείνος είχε πια πεθάνει, η Δήμητρα το έπραξε· μόλις όμως οι 3 ώρες πέρασαν εκείνος πέθανε ξανά ευθύς αμέσως. Η γυναίκα του δεν το άντεξε να τον δει και πάλι πεθαμένο και αυτοκτόνησε. Κανείς μαθητής του Ιησού δεν υποστήριξε ότι ο Δάσκαλος εφόσον αναστήθηκε ξαναπέθανε και φυσικά κανείς από τους μαθητές Του δεν αυτοκτόνησε επειδή ο Δάσκαλός μας έφυγε από την ζωή οριστικά και για πάντα πεθαμένος.

Έπειτα ο Ορφέας, από όσα ξέρω, προσπάθησε να κατέβει στον Άδη για να βρει την γυναίκα του αλλά απέτυχε· γι’ αυτό και τώρα όπως λένε οι Έλληνες γυρίζει γύρω στον κόσμο και φοβάται να απαντήσει οποιαδήποτε γυναίκα. Νομίζω ότι τέτοια πράγματα δεν αρμόζουν σε λογικούς θεούς. Και ο Ηρακλής ακόμη ή ο Θησέας πότε αναστήθηκαν; Από όσο θυμάμαι και οι Αθηναίοι λένε, τα κόκαλα του Θησέα πηγαινόφερναν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας για να τις προστατεύουν, μιας και θεωρούσαν ότι αυτά τα κόκαλα ήταν απαραίτητα στους ήρωες για να βοηθούν τους συμπολίτες τους στις μάχες. Μα αναστημένο Θησέα δίχως κόκαλα δύσκολα θα βρεις στις δικές τους διηγήσεις. Και για τους άλλους που λες πολλοί διηγούνται διάφορες ιστορίες, γι’ αυτό και δεν γίνονται πιστευτοί ούτε από σένα, αλλά και ούτε από εμάς. Θες να πιστεύεις σε αυτούς, πίστευε, αλλά να ξέρεις ότι θα είσαι δέκα τουλάχιστον φορές πιο αφελής από εμάς, εφόσον γι’ αυτούς κανείς δεν προφήτεψε και κανείς δεν φώναξε ότι είναι Υιοί του Θεού. Μα και κάποιοι να το υποστήριξαν γι’ αυτούς που ‘ντοι τώρα; Δεν θα έπρεπε και αυτοί να είναι σαν και μας και να συνεχίζουν να λένε τις ίδιες ιστορίες; Γιατί αυτοί χάθηκαν στο χρόνο; Το παράδοξο είναι ότι και αυτοί που υποστηρίζουν εκείνους, όχι μόνο δεν πιστεύουν εμάς, αλλά δεν πιστεύουν ούτε εκείνους που οι ίδιοι τάχα υποστηρίζουν. Εμείς τουλάχιστον μπορεί να μην πιστεύουμε σε εκείνους, αλλά τουλάχιστον πιστεύουμε στα σίγουρα στον Δάσκαλό μας. Τι λες; Αν είμαστε πράγματι αφελείς, γιατί να μην πιστεύουμε και σε εκείνους που εσύ μας περιγράφεις; Αν εσύ δεν βλέπεις διαφορές δικαίωμά σου· μόνο πρόσεχε με τόσες ψευδείς ειδήσεις  που άλλοι διαδίδουν εναντίων μας. Εμείς όπως σου ξανάπα, ποτέ μας δεν διαδώσαμε ψευδείς ιστορίες για όλους εκείνους που αναφέρεις.

Η ιστορία δε του Ραμψίνιτου φαίνεται ότι είναι χωρίς αιτία· τί σοφία και τί νόημα μπορεί να έχει μια θεά ή ένας σαν τον Ραμψίνιτο να παίζει ζάρια κάτω εις τον Άδη; Δεν θα μπορούσε να παίζει ζάρια και εδώ που ήταν; Και αυτή η Δήμητρα ακόμη, τί σόι θεά μπορεί να είναι όταν κάθεται στον Άδη και παίζει ζάρια; Υποστηρίξαμε εμείς οι Χριστιανοί ότι ο Θεός μας παίζει ζάρια κάτω εις τον Άδη; Αυτές οι ασχολίες είναι για τυχοδιώκτες παρά για σοφό Θεό σαν και Τον δικό μας.

Κατόπιν λες ότι εμείς είμαστε που διαδίδουμε βάρβαρες ιστορίες. Μάλλον αυτοί που υποστηρίζεις είναι οι ύποπτοι· και δεν σταματούν εκεί. Αντί να παραδεχτούν την ανωτερότητα της διδασκαλίας μας μπρος σε τέτοιες βάρβαρες διηγήσεις για θεούς που παίζουν ζάρια, διότι δεν έχουν κάτι πιο σοφό να κάνουν, εντούτοις εμμένουν σε αυτή την βαρβαρότητα. Κι επειδή γνωρίζουν πολύ καλά ότι η δική μας ιστορία είναι ανώτερη, την αλλοιώνουν μπας και καταφέρουν και την οδηγήσουν σ’ επίπεδο σαν και εκείνο το δικό τους.

Ο Θεός μας, όπως λες σοφέ Κέλσο, ναι, έδειξε τα σημάδια του μαρτυρίου Του. Εσύ όμως είπες στην αρχή της πραμάτειας σου, ότι θα ήθελες να εξετάσεις ως Έλληνας αν το δόγμα μας έχει αρετή. Τί λες λοιπόν, έχει αρετή το δόγμα το δικό μας; Διότι κανείς από τους ακόλουθούς αυτών που αναφέρεις, δεν έλεγξε αν οι αναστημένοι που λες, όντως ήσαν οι ίδιοι που υπήρχαν πρωτύτερα στην ζωή. Μόνο άφησαν αυτή την εργασία στους επόμενους· λες και ίδιοι, κανείς δεν ξέρει το πως, είχαν διαπιστώσει ότι πράγματι οι ήρωες οι ή θεοί τους είχαν αναστηθεί επειδή απλά φανερώνονταν ως τέτοιοι. Κανείς δεν γνωρίζει ως αναστημένοι αν είχαν σώμα ή δεν είχαν.

Τί πιο σοφό όμως από μαθητές, που εξετάζουν πρώτοι εκείνοι τον Δάσκαλό τους στις πληγές για να δουν αν πράγματι Αυτός αναστήθηκε και δεν αφήνονται στην αμφιβολία για τον αν βλέπουν κάποια από εκείνες τις οπτασίες, που άλλοι αγύρτες όπως λες, θεωρούν και βλέπουν για πνεύματα, σαν την Έμπουσα, δίχως να τις εξετάζουν; Διότι θαρρώ ότι ο Ίδιος τους προέτρεψε να εξετάσουν τις πληγές Του, ώστε να μην τον περάσουν για κανένα πνεύμα καθώς ο Ίδιος είπε ότι τα πνεύματα δεν έχουν σάρκα και οστά. Δεν είναι λοιπόν λογικό, πριν εκείνοι αρχίζουν να διαδίδουν αληθινές ειδήσεις να τις εξετάζουν πρώτα; Διότι αν ήθελαν να διαδώσουν ψέματα, σαν τους άλλους, γιατί να μπουν στον κόπο να εξετάζουν; Ας άφηναν αυτό τον έλεγχο για τους επόμενους, τους οποίους αν ήθελαν δόλια να πλανέψουν, θα έπρεπε να απόκρυβαν όσο γίνεται περισσότερα στοιχεία παρά να τα παραδώσουν στο φως της έρευνας. Ποιό το σοφό λοιπόν; Συ είπες, συ διαλέγεις.

Ας ξεκαθαρίσουμε και κάτι για την Ανάσταση του Δασκάλου μας· τον Δάσκαλό μας δεν τον είδαν ένας και δυο, αλλά εκατοντάδες και αρκετοί από αυτούς μαζί Τον είδαν ταυτόχρονα, ώστε κανείς να μην υποστηρίζει ότι έβλεπε φαντάσματα δικά του μόνον. Εμείς δεν διαδίδουμε ότι ο Αρχηγός μας πήγε βόλτα στον Άδη και γύρισε πίσω δίχως να πεθάνει. Εμείς λέμε ότι ο Δάσκαλός πέθανε κατά την σάρκα και την ίδια σάρκα που πέθανε, την έφερε και πάλι στην ζωή. Ποιός από όλους αυτούς που αραδιάζεις έπραξε κάτι τέτοιο; Θαρρώ πως χώμα γίνηκαν τώρα όλοι τους· μα δεν θα είναι για πολύ ακόμη και αυτό θα το οφείλουν στον Θεό μας.

Κανονικά, αν όντως ήθελε να φανερώσει τη θεία δύναμη του ο Ιησούς, θα έπρεπε να εμφανιστεί αναστημένος σ’ εκείνους που τον περιφρόνησαν και σε κείνον που τον καταδίκασε και στους πάντες -κοντολογίς, να τον δουν όλοι. Χώρια που θα μπορούσε να μην μπει καν στον κόπο, και από το σταυρό ακόμα να ’ χει γίνει άφαντος (κι όχι μετά την ανάσταση του). Πού ακούστηκε, να κρύβεται ο απεσταλμένος του θεού, που ήρθε στη γη για να αναγγείλει το θέλημα του; Όσο ζούσε, πώς έκανε κήρυγμα παντού και σε όλους χωρίς διακρίσεις -δίχως παρ’ όλα αυτά να γίνεται πιστευτός και αντίθετα, μετά την ανάσταση του, που θα μπορούσε να δώσει στους ανθρώπους την πιο ισχυρή πίστη, δεν εμφανίζεται παρά μόνο σε μια γυναικούλα και στους οπαδούς του κι αυτό στα κρυφά; Τις μέρες που υπέφερε την τιμωρία τον έβλεπε όλος ο κόσμος· σαν αναστήθηκε τον είδε μόνο ένας -ενώ θα ’ πρεπε να συμβεί το αντίθετο· ώστε να ’ ρθει και να δώσει φώτιση στους ευσεβείς και να λυπηθεί τους αμαρτωλούς ή τους μετανοούντες. Κι αν ήθελε να περάσει απαρατήρητος, προς τι η φωνή από τον ουρανό που διακήρυττε ότι ήταν υιός του θεού; Αν πάλι δεν ήθελε να περάσει απαρατήρητος, προς τι η τιμωρία και ο θάνατος; «Με το παράδειγμα του μαρτυρίου του ήθελε να μας διδάξει να αψηφούμε το θάνατο, και αφού αναστηθεί εκ νεκρών να καλέσει ανοιχτά όλους τους ανθρώπους στο φως της μέρας για να τους εξηγήσει και να τους δώσει να καταλάβουν για ποιο λόγο κατέβηκε στη γη.»

 53, 1 Αν λοιπόν όπως λες ο Δάσκαλός μας εμφανίζονταν σε εκείνους που τον θανάτωσαν, τί λόγο θα είχε να το πράξει παρά να ικανοποιήσει προσωπικά εκείνους που ελεύθερα Τον αρνήθηκαν; Και αν αυτό το έπραττε ο Θεός, τί ανάγκη θα Τον είχε οδηγήσει σε αυτή την πράξη, που και εσύ επιθυμείς, καθώς ο Θεός όλα σοφά τα σχεδιάζει και πιο ελεύθερος από τους ανθρώπους είναι; Εσύ τί λες σοφέ Κέλσο; θα αλήθεια άλλαζε κάτι; Αφού κάτι τέτοιο θα ήταν ενάντια στην εξουσία τους και ιδιαίτερα στην εξουσία του Αυγούστου που αυτοί υποστήριζαν. Πάντως αν και είχαν την χάρη να Τον παρακολουθούν σε όλα τα «τεχνάσματα» Του, όπως εσύ τα ονομάζεις, σε θεραπείες και αναστάσεις, δεν Τον αποδέχτηκαν και αντί να Τον τιμήσουν που ευεργετούσε κιόλας, Τον δίκασαν κι από πάνω ως φερόμενο κοινό εγκληματία. Κανένα από τα προηγούμενα διαπιστευτήρια Του δεν τους έφτανε και τις προφητείες περί Αυτού τις απαρνιόνταν. Μπορεί εκείνοι, να μην είδαν ότι αναστήθηκε Αυτός, εντούτοις κάτι τέτοιο υποστήριξαν οι στρατιώτες τους. Αλλά είδες τι έπραξαν; Τους πλήρωσαν τους στρατιώτες για να πουν ψέματα ότι δήθεν οι μαθητές Του, δηλαδή μια δράκα αξιοθρήνητων ψαράδων κατ’ εσέ, μπόρεσαν και έκλεψαν το σώμα Του μέσα από τα πάνοπλα στρατιωτικά τους χέρια. Έτσι σκέφτηκαν αν και δεν Τον είδαν, ότι δηλαδή οι στρατιώτες τους δεν λένε ψέματα, διότι πάνω από τα κεφάλια τους σε περίπτωση κλοπής του σώματός Του βάραινε ποινή θανάτου, και αυτός είναι ο σοφός λόγος που θα έπρεπε ως πρώτοι να σκεφτούν ότι οι φρουροί δεν ψεύδονται, γιατί θαρρώ γνωρίζεις πολύ καλά όπως και εκείνοι, το πόσο αυστηροί ήσαν οι Ρωμαίοι σε τέτοιες περιπτώσεις. Έτσι αποφάσισαν να τους πιστέψουν, μη θανατώνοντάς τους ως υπεύθυνους, αλλά αντιθέτως τους χρημάτισαν για να σωπάσουν και τους υποσχέθηκαν να τους προστατέψουν από τους διοικητές τους! Βλέπεις λοιπόν ότι η Ανάσταση του δασκάλου μας πρώτα έγινε πιστευτή σε εκείνους που Τον περιφρόνησαν, παρά στους μαθητές Του που Τον είδαν αργότερα; Όμως γιατί να αποσιωπήσουν ένα γεγονός το οποίο ουδεμία επήρεια θα μπορούσε να έχει στους συμπολίτες τους, εφόσον όλοι γνώριζαν ότι πρόκειται για έναν πανούργο απατεώνα, όπως λες;

Αν πάλι γίνονταν άφαντος από τον σταυρό, ποιά οφέλη θα είχε; Μια τέτοια χάρη Του ζήτησε και ένας από τους ληστές στον σταυρό και στην σοφία θαρρώ διαφορές με αυτόν δεν έχετε διότι και οι δύο τα ίδια λέτε. Άσε και που άφαντος έγινε αργότερα μετά την Ανάσταση την ώρα που συνέτρωγε μαζί με τους μαθητές Του. Αν εξαφανίζονταν από τον σταυρό, δεν θα υποστήριζαν πιο εύκολα οι εχθροί Του ότι δεν πέθανε αλλά κατά κάποιο τρόπο κατάφερε και ξεκάρφωσε τον εαυτό Του από εκεί, ένεκα μυϊκής Του δύναμης ή ακόμη χειρότερα ότι οι μαθητές Του τάχα τον άρπαξαν για να αποδείξουν ότι είναι Αθάνατος; Μήπως όμως δεν θα ήταν πιο σοφό για ένα Θεό που θέλει να αποδείξει ότι το σώμα Του πέθανε ώστε μετά να το αναστήσει, να το αφήσει για τρεις μέρες ώστε κανείς μετά να μην υποστηρίζει παρόμοια παραδείγματα από νεκρούς σε μάχες που μετά από λίγες ώρες γυρνούσαν σαν Αυτόν στη ζωή;

Σάμπως όμως στέκει σοφά αυτό που γράφεις, ότι τάχα έπρεπε να φανερωθεί σε μετανοημένους και σε αμαρτωλούς παρά στους μαθητές Του; Διότι και αν φανερώνονταν σε αυτούς τους πολλούς που εσύ λες και τον έβλεπαν, που όντως μερικοί Τον είδαν, τί θα πετύχαινε με αυτό ο σοφός Θεός; Πως μια γενιά θα Τον είχε δει; Μα μόλις αυτή η γενιά πέθαινε το πρόβλημα της δυσπιστίας των επόμενων γενεών που δεν Τον είδαν, σαν την πρώτη εκείνη, πάλι δεν θα υπήρχε; Άσε που μπορεί εκείνη η γενεά να ενδιαφέρονταν μόνο για τον εαυτό της και ποτέ να μην διέδιδε τις ειδήσεις για την Ανάσταση Εκείνου στις επόμενες.

Ποιός άλλος σοφός δάσκαλος δίδασκε στην Ελλάδα ελπίζοντας να συνεχίζεται η παράδοσή του, παρά και πέρα από τους μαθητές του; Δεν ήταν λοιπόν σοφό ο Ίδιος ο Θεός να στηρίξει πρώτα την πίστη των μαθητών Του, εφόσον εκείνοι ήταν φορτισμένοι με την διαδοχή και την συνέχεια της διδασκαλίας Του; Τί και αν ο Ναζωραίος εμφανίζονταν σε κάποιον που δεν Τον γνώριζε πριν εκείνος σταυρωθεί; Δεν θα μπορούσε εκείνος που δεν Τον γνώριζε να υποστηρίξει ότι είδε ένα κανονικό άνθρωπο παρά ένα νεκραναστημένο Θεό; Ή θα έπρεπε ο Ναζωραίος να ξαναρχίσει και πάλι από την αρχή ορίζοντας νέους μαθητές; Πόσες φορές δηλαδή πρέπει ένας Θεός, όπως και συ είπες, να ατιμωθεί για χάρη των ανθρώπων; Νομίζω ότι μια φορά είναι αρκετή· παραπάνω θα παρουσίαζε τον Θεό πιο αδύναμο και από τους ανθρώπους στο να πετύχει τους σκοπούς Του.

Και τους μαθητές Του αν εξετάσει θα δει κανείς, ότι και ακόμη και αυτοί δύσκολα πείσθηκαν ότι ήταν Εκείνος. Πόσο μάλλον δυσκολότερα θα ήταν να το δεχτούν οι εχθροί Του. Ας συμπληρώσω εδώ ότι ο Ιησούς, αν και άφαντος μπορεί για τους απίστους να είναι, εντούτοις για εκείνους που πρόθεση έχουνε για Αυτόν, πάντα φανερός από τον Πατέρα Του είναι· έτσι και ο Παύλος αν και εχθρός Του ήταν βασικός, είχε την πρόθεση να Τον δεχτεί για αυτό και ο Θεός του φανερώθηκε. Τέτοια νομίζω πολλά γινήκανε και άνθρωποι που Τον Ναζωραίο ουδέποτε Τον είδαν ή ουδέποτε μαζί Του ουδεμία σχέση είχαν, υποστήριξαν ότι ο Ιησούς ο Ναζωραίος σε αυτούς παρουσιάστηκε και με κάποιο θαυματουργικό τρόπο κατάφερε και μπήκε στην ζωή τους. Ο Θεός μας να το ξέρεις, ουδέποτε την πίστη μας εξαναγκάζει αλλά παρόλα τα θαύματα που Εκείνος πράττει για το καλό των ανθρώπων πάντοτε, στους ανθρώπους τους ίδιους παραμένει η πρόθεση για την αποδοχή Του, παρά στα θαύματα τα ίδια· διότι όταν η Δημοκρατία σε βάρβαρους πολίτες επιβάλλεται, γρήγορα θα πέσει αφού σε εκείνους δεν αξίζει και κανείς τους με την ζωή του ως πολίτης δεν τιμάει. Σοφό για τον Θεό είναι γεύση της Δημοκρατίας να δίδεται σε εκείνους που αγαθά την αναζητούν, γιατί όποιος ζητά επιθυμεί και όποιος επιθυμεί τιμάει.

Αυτά διαβάζει κανείς στα κείμενα σας και δεν χρειάζονται περισσότερες μαρτυρίες: τα επιχειρήματα σας αλληλοσυγκρούονται. Ω ύψιστε και επουράνιε, πού ακούστηκε, θεός να ζει ανάμεσα στους ανθρώπους και να μη γίνεται πιστευτός, και εκ των υστέρων να κάνει ξαφνικές εμφανίσεις μονάχα σε όσους τις προσδοκούν; Και πάλι, να μην μπορούν να τον αναγνωρίσουν αυτοί που κάποτε τον παραδέχονταν για θεό; Και εκτοξεύει εύκολες απειλές και ύβρεις κάθε φορά που λέει, «ουαί υμίν» και «προλέγω υμίν». Μ’ αυτά και μ’ αυτά παραδέχεται ανοιχτά ότι αδυνατεί να πείσει, πράγμα που δεν θα μπορούσε να το πάθει ένας θεός -ούτε καν ένας άνθρωπος. Ελπίζουμε βέβαια να αναστηθεί και να ζήσει αιώνια, και θα τον έχουμε για αρχηγό και θα ’ ναι για μας η απόδειξη ότι ο θεός μπορεί να αναστήσει ένα νεκρό σώμα. Πούντος λοιπόν; Για να τον δούμε και να πιστέψουμε. Αλλιώς, τι κατέβηκε στη γη; Με σκοπό να μας κάνει άπιστους; Η ίδια λοιπόν η πραγματικότητα και η λογική μας δείχνουν ότι δεν ήταν παρά ένας άνθρωπος και τίποτα περισσότερο.

 55, 1 Αυτά ορίζεις εσύ ως αλληλοσυγκρουόμενα, ιδίως όταν τα ανακατεύεις με ειδήσεις από ψευδείς και κακόβουλους μάρτυρες· διότι κανείς από τους μαθητές δεν προσδοκούσε τον Ναζωραίο μετά την Ανάστασή Του. Γι’ αυτό και δεν Τον αναγνώρισαν, έστω και αν ήλθε δίπλα τους και στάθηκε κοντά τους. Τόσο απίστευτο φάνταζε γι’ αυτούς να τον ξαναδούν, ώστε μια τέτοια πραγματικότητα είχε αποβληθεί από μέσα από το μυαλό τους. Ας μην ξεχνάς πως η εικόνα που είχαν για τον δάσκαλό τους τις τελευταίες εκείνες μέρες πριν την Ανάσταση, ήταν μια εικόνα ενός σώματος πλήρους πληγών και όχι ενός σώματος υγιούς, ως και του δικού τους ή ελπίζω του δικού μας.

Ορίζεις τον Θεό ως μη πιστευτό, ενώ ζούσε ανάμεσα στους ανθρώπους· μα και συ ο ίδιος μπορείς να δεις ότι ο Θεός μπορεί να μην είναι πιστευτός ακόμη περισσότερο και όταν δεν ζει ανάμεσα στους ανθρώπους, αφού κανείς δεν Τον βλέπει και κανείς δεν Τον ακούει. Πες μας λοιπόν σοφέ Κέλσο πότε αλήθεια ένας Θεός μπορεί ναι γίνει πιο εύκολα πιστευτός, ώστε να δούμε αν ο δρόμος που διάλεξε ο ίδιος ο Θεός είναι ο λιγότερο ή περισσότερο σοφός; Όταν ζει στα Ουράνια και κανείς δεν Τον βλέπει και κανείς δεν Τον ακούει; Ή όταν ζει, όπως λες, ανάμεσα στους θνητούς;

Λες ότι ως Θεός ο Ιησούς αδυνατεί να πείσει και ότι και άνθρωπος ακόμα αν θα ήταν, πολύ καλύτερα θα τα κατάφερνε, αφού αμέσως πιστευτός θα γινόταν και μώρα υποθέτεις ότι κανείς θνητός δεν γίνεται αιτία για απιστία· συ όμως ο ίδιος ως άνθρωπος, δεν γίνεσαι πιστευτός σε μένα περισσότερο από τον Ναζωραίο, όπως και οι θεοί των άλλων των σοφών λαών σε χειρότερη θέση βρίσκονται από την δική σου. Εξήγησέ μας λοιπόν, πώς στηρίζεις λογικά όλα τα ανούσια ετούτα που χωρίς σύνεση ξεστομίζεις λες και σε παρακολουθεί κοινό μεθυσμένο με μπόλικο κρασί και με εταίρες συμποσιασμένο;

Μα και πριν ως όρισες, πολλοί περάσανε ανάμεσα στους ανθρώπους, που έπραξαν πολλά και σπουδαία πράγματα αλλά κανείς από αυτούς δεν έχει γίνει τόσο πιστευτός ωσάν τον Ναζωραίο. Ως και ακόμη αυτοί οι σοφοί λαοί που υποστηρίζεις, αν και δίδαξαν πολλά για τους θεούς τους, εντούτοις μπρος στον Ναζωραίο αυτοί οι θεοί που παίζουν ζάρια και διασκεδάζουν με κρασιά, σώπασαν και ωχριούν μπροστά Του, ως τα λουλούδια που τα βρήκε χειμωνιά κατακαλόκαιρα. Άλλωστε τί πιο σοφό για τον Θεό, έπειτα από τόσους φτιαχτούς θεούς που υπάρχουν ανάμεσα σε τόσους λαούς, από το να αποφασίσει την αποστολή του Υιού και Λόγου Του, ώστε να ξεκαθαρίσει τα πράγματα; Μήπως λες αλήθεια ότι ο Θεός αδιάφορος για τους ανθρώπους κάθεται εκεί στον ουρανό και δεν μελετά για τούτους; Σάμπως μου φαίνεται να μπέρδεψες τον Θεό, με εκείνους τους θεούς που άλλη ασχολία δεν έχουν, παρά να καλοπερνούν εδώ και εκεί ψάχνοντας για διασκεδάσεις με θνητούς και θνητές. Λοιπόν τί λες; Δεν είναι πιο εύκολο ο Θεός να γίνεται πιστευτός όταν στέλνει τον Λόγο και Υιό Του ανάμεσα στους ανθρώπους, όχι για να διασκεδάσει ή να περάσει το πολύ-πολύ την ώρα Του, αλλά για να ενδιαφερθεί για εκείνους; Ποιός είναι σοφότερος Θεός; Ο αδιάφορος που παίζει ζάρια ή εκείνος που νοιάζεται για τους ανθρώπους; Διότι Θεός που νοιάζεται για εκείνους λογικό είναι και εκείνοι στο τέλος να νοιαστούν γι’ Αυτόν. Κανονικά λοιπόν, όπως η μάνα νοιάζεται για τα παιδιά της ή σωστότερα όπως ο Πατέρας νοιάζεται για τα παιδιά Του, λογικό είναι ο Θεός να απειλεί με «Ουάι υμίν» τα παιδιά Του για να μην παραστρατήσουν, παρά να τα καλοπιάνει λες και εκείνα έχουν όλη την σοφία ώστε να τα καταφέρνουν δίχως τις συμβουλές Του. Εγώ γύρισα σε αρκετές πόλεις και χωριά και πουθενά δεν είδα γονείς να μην απειλούν τα παιδιά τους για εκείνο ή το άλλο το κακό που θα τους συμβεί αν δεν προσέξουν. Εκτός και αν αυτοί οι γονείς, είτε δεν βλέπουν κανένα κίνδυνο γύρω από τα παιδιά τους, είτε πιστεύουν ότι τα παιδιά τους είναι ικανά να ξεπερνάνε τους κινδύνους από μόνα τους, είτε τελικά είναι αδιάφοροι για τα παιδιά τους και όλα τα κακά που πιθανώς να τους συμβούν. Τώρα αλήθεια Κέλσο, δείξε μου μερικούς τέτοιους σοφούς γονείς που να αγαπάνε τα παιδιά τους και να μην τα απειλούν για το καλό τους.

Εσύ τελικά Κέλσο δεν είσαι άπιστος αλλά λιγότερο σοφός και από παιδιά, διότι νομίζεις ότι ο Θεός σε έκανε άπιστο επειδή κατέβηκε στην γη. Αλλά αν δε κατέβαινε πως θα γινόσουν ποτέ πιστός Του; Εγώ είδα αρκετούς πολιτικούς και σπουδαίους άνδρες σε διάφορες πόλεις, αλλά σε άλλες μακρινές κανείς δεν τους γνώριζε και ο καθείς εκεί νόμιζε ότι οι πολιτικοί οι δικοί του ήσαν οι σπουδαιότεροι. Αν όμως ένας πιο σπουδαίος έρχονταν μια μέρα στην πόλη την δική τους δεν θα ήταν σίγουρο ότι και αυτοί οι ίδιοι θα τον αναγνώριζαν ως σπουδαιότερο από τους δικούς τους; Όμως αν δεν έρχονταν καθόλου θα εξακολουθούσαν αφελέστατα να νομίζουν ότι οι δικοί τους πολιτικοί είναι οι πιο σπουδαίοι ανάμεσα σε όλους.

• Ανατροπή του Αληθούς Λόγου του Κέλσου
• Η έλλειψη πρωτοτυπίας στην χριστιανική πίστη
• Η Ιουδαϊκή επιχειρηματολογία
• Λόγος προς Ιουδαίους
• Η Ελληνική άποψη για το χριστιανικό δόγμα
• Κριτική της χριστιανικής διδασκαλίας
• Για τους Εβραίους και τους Χριστιανούς
• Η παραχάραξη της Ελληνικής φιλοσοφίας από τους Χριστιανούς
• Σημειώσεις

Ανώνυμος Πιστός & Απολογητής