Εκθέτοντας τώρα την προσωπική μου άποψη, έχω να πω ότι ο καυγάς μεταξύ Ιουδαίων και Χριστιανών είναι εντελώς βλακώδης· όλη αυτή η φασαρία για το τι υπήρξε ο Χριστός, είναι περί όνου σκιάς. Πραγματικά, τίποτα το σημαντικό δεν βρίσκει κανείς στην διαμάχη Ιουδαίων και Χριστιανών: και τα δυο μέρη πιστεύουν σε θείες προφητείες, ότι θα έρθει να ζήσει ανάμεσα στους ανθρώπους ένας σωτήρας· η διαφωνία τους βρίσκεται στο αν ήδη έχει έρθει ή όχι.
57 , 1 Επιτέλους Κέλσο, αδημονούσα να σε δω να ενδύεσαι την Ελληνική άποψη και δηλαδή τον εαυτό σου, ως λες, διότι πρόσωπα που παρουσιάζονται ως διαφορετικές προσωπικότητες είτε είναι ηθοποιοί, είτε κατάσκοποι, είτε αληθώς κρατούνε όλες αυτές τις ταυτότητες που παρουσιάζουν. Είχα κάποτε ακούσει για ένα ζώο μακρινών ηπείρων, που με σαύρα μεγάλη μοιάζει και χρώματα πολλά θαρρείς και αλλάζει. Αυτό λοιπόν το ζώο, για να παγιδέψει τα θύματά του γνωρίζεις τί πράττει; Μια γίνεται πράσινο, μια καφέ, μια κίτρινο ανάλογα με τις περιστάσεις, μέχρι που κάποιο απρόσεχτο μικρό ζώο να πέσει στην παγίδα του. Βασικά όμως, αν και το ζώο αυτό αλλάζει το χρώμα του, εντούτοις παραμένει πάντοτε το ίδιο και μαζί με αυτό ίδιοι μένουν και οι σκοποί του, που δεν είναι άλλοι παρά να χορτάσει την κοιλιά του. Αν το υποψήφιο θύμα του είναι προσεκτικό γνωρίζεις τί συμβαίνει; Το αποκαλύπτει και εκείνο είτε τρέχει να αλλάξει χρώμα είτε πηγαίνει να κρυφτεί. Φυσικά και τέτοιες μέθοδοι και τέτοια όπλα σαν αυτά που εσύ και εκείνο το ζώο χρησιμοποιείτε, ταιριάζουν μόνο σε πονηρούς, ύπουλους ή ψεύτες, διότι κανείς φιλαλήθης δεν παρουσιάζεται ως φύλα και σκιές, ως κλαριά και πέτρες.
Αν και τίποτα σημαντικό δεν υπάρχει μεταξύ Ιουδαίων και Χριστιανών εντούτοις αυτοί τσακώνονται. Μα θα μου πεις «αφελείς είναι γι’ αυτό τσακώνονται για το τίποτα». Ωραία λοιπόν, ας υποθέσουμε ότι είναι αφελείς και τσακώνονται δίχως λόγο. Εσύ όμως που είσαι σοφός, γιατί πήρες το μέρος έστω και των Ιουδαίων; Δεν είναι πιο αφελές εκείνος που ονομάζει άλλους αφελείς για τις διαφορές τους να υποστηρίζει κάποιον από τους αφελείς; Δεν γίνεται και αυτός αφελής εφόσον ενδύεται τον ένα αφελή, όπως λες, από τους δύο; Δεν θα σου αρκούσε άραγε να κατηγορήσεις τον Ιησού και τους Χριστιανούς ως Έλληνας, εφόσον οι Έλληνες είναι οι πιο άξιοι να κρίνουν την αρετή των άλλων; Αν οι Ιουδαίοι είναι ανάξιοι λοιπόν, τί μπορεί να χρειάζονται; Αλλά κάποιοι, αντί να φυλάγονται από το ενδεχόμενο επίθεσης του ζώου που το χρώμα του αλλάζει και του επερχόμενου χαμού τους από δαύτο, στήνονται έμπροσθέν του και λησμονημένοι εντυπωσιαζόμενοι από τις αλλαγές των φαντατερών χρωμάτων του. Και εκείνοι που σκοτώνουν και εξαφανίζουν αυτά τα ζώα πολύ κακώς πράττουν, διότι είναι πιο σοφό κανείς να διδάσκεται από τους κινδύνους και να μαθαίνει παρά να τους εξαφανίζει ολότελα παραμένοντας απαίδευτος μέσα εις τον αιώνα.
Θαύματα υπερφυσικά συνέβαιναν παντού και πάντα (λόγου χάρη, οι ευεργεσίες που πρόσφερε ο Ασκληπιός και οι προβλέψεις του για τα μελλούμενα στις πόλεις που ήσαν αφιερωμένες στη λατρεία του, όπως η Τρίκκη, η Επίδαυρος, η Κως και η Πέργαμος, ή ακόμα, η περίπτωση του Αριστέα του Προκοννήσιου11 ή κάποιου Κλαζομένιου12 ή του Κλεομήδη13 από την Αστυπάλαια). Αλλά μόνο οι Ιουδαίοι τα αποδίδουν στον ύψιστο θεό. Πρόκειται για ένα λαό που ενώ ήταν Αιγυπτιακής καταγωγής,14 εγκατέλειψε την Αίγυπτο κι ήρθε να κατοικήσει στην Παλαιστίνη που σήμερα ονομάζεται και Ιουδαία, αφού πρώτα έσπειρε τη διχόνοια και αποστάτησε από τους υπόλοιπους Αιγυπτίους, καταφρονώντας την θρησκεία τους. Τώρα, ό,τι έκαναν οι Ιουδαίοι στους Αιγυπτίους, τα τραβούν οι ίδιοι από αυτούς που πιστεύουν στον Ιησού ως Χριστό. Και στις δυο περιπτώσεις, αίτιο υπήρξε η ρήξη με την κοινωνία. Ενώ δηλαδή παλαιότερα οι Ιουδαίοι συγκροτήθηκαν με βάση τη διαφορά τους προς τους υπόλοιπους, αργότερα συνέβη το ίδιο με τους Χριστιανούς.
57,2. Κανείς δεν αμφιβάλει ότι και άλλοι έκαναν θαύματα υπερφυσικά, εκτός από τον Θεό των Χριστιανών που τυγχάνει και Θεός των Ιουδαίων, αλλά οι τελευταίοι ως γνωστό διαφωνούν, όπως είπες, στο αν Εκείνος έστειλε τον Υιό του ως Ιησού Χριστό. Εμείς οι Χριστιανοί ποτέ δεν απαρνηθήκαμε τα θαύματα των άλλων. Απλά είπαμε ότι όλα τα θαύματα δεν είναι δυνατό να προέρχονται από τον Θεό. Διότι εμείς καθώς είμαστε μονοθεϊστές, δεν θα ήταν σοφό να υποστηρίζουμε ότι και ο Ασκληπιός κάνει θαύματα και ο Αριστέας ή ο Κλαζομένιος ως θεοί. Πάντως από αυτούς κανείς δεν καταδικάστηκε άδικα ως εγκληματίας ως ο Ιησούς Χριστός.
Έπειτα πώς θα μπορούσαμε άραγε να υποστηρίζουμε ότι ο δικός μας ο Θεός, αν και είναι ο μοναδικός Θεός, εντούτοις κάνει θαύματα και δια μέσω άλλων θεών αφήνοντας κάποιους ανθρώπους να πιστεύουν σε εκείνους παρά σε Αυτόν; Αν υποστηρίζαμε κάτι τέτοιο θα ήμασταν τρελοί και το καλύτερο που θα είχαμε να κάνουμε θα ήταν να είμαστε πολυθεϊστές· σε άλλη περίπτωση θα γινόμασταν περίγελοι των Εθνών για τις άστοχες μας σκέψεις και θεωρίες. Η πολυθεΐα εξάλλου δεν αρμόζει σε σοφούς ανθρώπους και δεν αμφιβάλλω ότι θα έχεις δει πως μεγάλοι σοφοί άνδρες της Ελλάδας, μιας και συ όπως λες τυγχάνεις Έλληνας, που είναι γένος σοφό, υποστήριξαν με τις απόψεις τους θεωρίες για ένα Ύψιστο Θεό παρά για πολλούς άλλους. Τώρα πώς είναι δυνατόν βάρβαροι να συμφωνούν με τους σοφούς Έλληνες, μόνο Ένας Θεός το ξέρει.
Αν υπήρχαν πολλοί θεοί με τις ίδιες και πολλές ιδιότητες, όπως βλέπουμε εις τις μυθολογίες, τότε τί τον ήθελαν σαν αρχηγό τον Δία; Σάμπως και εκείνος ήταν πιο σοφός από τους υπολοίπους; Μα αν αυτός ήταν πιο σοφός από τους άλλους, τότε τί σόι θεοί ήσαν εκείνοι που ήσαν κατώτεροι έστω και ενός; Και αν δηλαδή δεχτούμε ότι ένας από τους θεούς τους είναι ανώτερος και οι άλλοι κατώτεροι, τί σε κάνει να πιστεύεις λοιπόν ότι κατά τον ίδιο τρόπο ο Θεός των Ιουδαίων ή των Χριστιανών δεν είναι ανώτερος, αν όχι τουλάχιστον από τους άλλους κατώτερους του Δία, ακόμη και από αυτόν τον μέγιστο, υποτίθεται, τον Δία;
Αν οι Ιουδαίοι δίκαια ή άδικα καταφρόνησαν την θρησκεία των Αιγυπτίων θα το δούμε παρακάτω. Το ότι όμως οι Χριστιανοί δίκαια πιστεύω εγκατέλειψαν εκείνη των Ιουδαίων, στο περίγραψα όταν ενδύθηκες το Ιουδαϊκό δέρμα του ζώου εκείνου, που την στολή του γνωρίζει να αλλάζει με μεγάλη ευκολία. Ας πω επίσης εδώ ότι κι ούτε οι Εβραίοι κατάγονται από τους Αιγυπτίους, αλλά μέρος μεταναστών ήταν που εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο λόγω της μεγάλης πείνας.
(Υποψιάζομαι όμως ότι) αν όλοι οι άνθρωποι θελήσουν κάποτε να γίνουν Χριστιανοί, οι τελευταίοι δεν θα τους δεχτούν με προθυμία. Στο ξεκίνημα τους ήσαν ολιγάριθμοι κι είχαν ενιαία πίστη· στη συνέχεια πλήθυναν και εξαπλώθηκαν και από τότε διασπώνται σε διάφορες αιρέσεις κι η κάθε μία εννοεί να έχει τις φατρίες της. Από την αρχή άλλωστε, τέτοια τραβούσε η ψυχή τους. Κι όπως έχουν πληθύνει οι διάφορες παρατάξεις τους, έφτασαν να αλληλοκατηγορούνται· και αν υπάρχει ακόμα κάτι το κοινό μεταξύ τους, αυτό είναι μονάχα το όνομα. Όμως αυτό ντρέπονται να το εγκαταλείψουν κατά τα άλλα, βρίσκονται μεταξύ τους σε διαρκή διαμάχη. Πραγματικά, θα ήταν απορίας άξιο αν εύρισκε κανείς σημεία στα οποία να συμφωνούν μεταξύ τους, αφού δεν υπάρχει κάποια σοβαρή θεωρητική βάση που να θεμελιώνει το πιστεύω τους· εκτός αν σοβαρή βάση θεωρηθεί η απόσχιση και ο φατριασμός και ο φόβος προς ό,τι τους είναι ξένο -γιατί αυτά είναι που σταθεροποιούν την πίστη τους.
57,3 Οι σοφοί άνθρωποι δεν αναιρούνται από τα ίδια τους τα λόγια. Κανείς σοφός δεν μπορεί να λέει ότι μια ομάδα ανθρώπων δεν δέχεται άλλους ανθρώπους στον κύκλο της με προθυμία και μερικές στιγμές αργότερα να υποστηρίζει ότι αυτή η ομάδα ανθρώπων πληθαίνει, χωρίς μάλιστα να περάσουν κάποιες γενεές. Τώρα εγώ δεν μπορώ να εννοήσω πως μια ομάδα ανθρώπων πληθαίνει χωρίς να δέχεται άλλους στους κύκλους της με προθυμία. Και αν υποθέσουμε ακόμη ότι αυτή η ομάδα ανθρώπων γεννά παιδιά και τα εντάσσει στην ομάδα της, δεν θα πρέπει λοιπόν να παραδεχτούμε ότι η ίδια η ομάδα δέχεται καινούργιους μες τους κύκλους της; Τι και αν είναι παιδιά της; Αλλά μια ομάδα ανθρώπων που δεν αποδέχεται νέους ανθρώπους πρόθυμα στον κύκλο της είναι καταδικασμένη σε θάνατο και σε εξαφάνιση δεν νομίζεις; Επίσης είναι ακόμη πιο παράδοξο αυτό που λες, διότι οι Χριστιανοί αν και δεν δέχονται άλλους ανθρώπους πρόθυμα στον κύκλο τους και παρά τους φόνους που διαπράττονται εναντίων τους, εντούτοις όπως και συ λες, εξαπλώνονται. Λες και η εξαφάνιση η ίδια θαρρείς και δεν τους αγγίζει.
Μια φορά είναι δίκαιο αυτό που λες, για το ότι οι Χριστιανοί διασπάστηκαν και γίνηκαν φατρίες· όμως απ’ όλες τις αιρέσεις καθηγητών που διέσπειραν κακόβουλα διαδόσεις και ειδήσεις που δεν άρμοζαν στον Δάσκαλό μας, όπως άλλωστε και συ έπραξες, το πρόσωπο του Δάσκαλου θα δεις ότι δεν απουσιάζει. Και αυτές οι αιρέσεις επόμενες είναι, σύμφωνα με το δόγμα των Χριστιανών για την ύπαρξη ενός απατεώνα, του μαύρου του Διαβόλου· διότι αυτός, όσο ο Χριστός στην γη δεν είχε κατέβει, πλανούσε όλη την Οικουμένη με διάφορες πιθανότητες γύρω από το θείο. Κι από όταν ο Δάσκαλος των Χριστιανών αναστήθηκε, ο Διάβολος ευθύς κατάλαβε ότι οι άλλες πιθανότητες τα είχαν βρει πλέον σκούρα και ενέπεσε, ως πονηρός, ενάντια στην υγιή διδασκαλία, μιας και αυτή ήταν πλέον η μόνη ισχυρή σε ολάκερη την Οικουμένη· ως παμπόνηρος που είναι άρχισε να μας χωρίζει σε φατρίες, διαδίδοντας κακόβουλες και πλείστες για τον Θεό μας εσφαλμένες θεωρίες.
Πολλές άλλωστε φατρίες νομίζω εμφανίστηκαν και στην Ελλάδα, όπου πολλοί φιλόσοφοι εμφανίστηκαν και ο καθείς με τα δόγματά τα δικά του. Αλλά τί είναι σωστό; Να λέει κανείς ότι ουδείς εξ αυτών κάτι πέτυχε ή ότι τουλάχιστον κανείς εξ αυτών δεν έφτασε να αποκαλύπτει αλήθειες και αρετές; Μήπως και εκείνοι δεν κατηγόρησαν πολλές φορές αλλήλους; Τί να υποθέσουμε; Ότι ουδείς εξ αυτών πέτυχε κάτι πάνω στην γενική σοφία;
Ας σου θυμίσω και κάτι σημαντικό, επειδή πιστεύεις ότι ο Θεός των Χριστιανών δεν έχει αρετή. Αν λοιπόν οι Χριστιανοί κακώς σε φατρίες είναι χωρισμένοι, εντούτοις ο Θεός είναι ενωμένος και πάντα είναι αυτός ο Ένας. Ενώ οι Έλληνες και οι άλλοι οι λαοί, αν δεις τις σοφές τους διηγήσεις, δεν θα βρεις τίποτα άλλο σ’ αυτές παρά τους θεούς να είναι εκείνοι χωρισμένοι σε φατρίες, λες και είναι άνθρωποι, και να μαλώνουν μεταξύ τους, λες και ο Ουρανός είναι γεφύρι για το οποίο τσακώνονται οι γίδες.
Λες ακόμη ότι οι Χριστιανοί δεν έχουν καμιά σοβαρή θεωρητική βάση. Κακώς το λες αυτό, αν εσύ δεν την διακρίνεις. Είναι λογικό για τον τυφλό να μην βλέπει τη διαφορά ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι· αν δεν ξεχωρίζεις τους Χριστιανούς από όσους κίβδηλα ζητούν να φέρουν το όνομα τού Χριστού, μόνο τυφλός μπορείς να είσαι. Κι αν δεν ήσουν τυφλός, θα ξεχώριζες τον Χριστό, ότι είναι φως αληθινό του κόσμου που σε περιβάλλει. Κι αν το φως το ίδιο δεν βλέπεις, θαρρώ πως είναι αδύνατο να διακρίνεις το σκοτάδι.
Οι Χριστιανοί δεν έχουν καμιά τόσο σοβαρή θεωρητική βάση· παρά έχουν εκείνη την πολύ μεγάλη πρακτική τους βάση, πάνω στην οποία βασίζονται οι μετέπειτα αρξάμενες θεωρητικές. Και αυτή Την Πρακτική την βάση όλοι οι Χριστιανοί την γνωρίζουν. Είναι ο Λόγος Του Θεού, ο Ιησούς Χριστός και Αυτός σταθεροποιεί την πίστη τους. Κανείς Χριστιανός δεν τριγύριζε λέγοντας σοφίες και κανείς δεν έφτιαχνε ως λες σε φατρίες, πριν υπάρξει ο Ιησούς. Αυτός ο Ιησούς Χριστός λοιπόν, δεν θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως σημείο συμφωνίας των Χριστιανών; Πώς λες άραγε ότι οι Χριστιανοί δεν έχουν κανένα σημείο συμφωνίας; Εφόσον οι Χριστιανοί έχουν Ένα, και ας το τονίσω αυτό, πρακτικό σημείο συμφωνίας, δεν είναι πιο σοφοί από τους άλλους λαούς που έχουν μόνο θεωρητικά; διότι τα θεωρητικά μόνοι τους οι άλλοι λαοί τα φαντάστηκαν. Μάλιστα ας σου θυμίσω εδώ, ότι Εκείνο το τόσο σημαντικό κοινό σημείο των Χριστιανών, τους Το έστειλε ο ίδιος ο Θεός και όχι κάποιος σοφός έστω άνθρωπος, κλέφτης ή απατεώνας. Θα μπορούσε κανείς να κατηγορήσει τον Θεό ότι δεν έδειξε το πιο σοφό σημάδι στους ανθρώπους; Μήπως κάποιος θνητός μπορεί να το υποστηρίξει αυτό; Αλίμονο.
Έπειτα σε ενοχλεί ότι οι Χριστιανοί ενοχλούνται με την σειρά τους από το ξένο. Μα εσύ θεωρείς παράξενους τους Χριστιανούς επειδή δεν αποδέχονται το ξένο, χωρίς να εξετάζεις αν έχουν λόγους που το κάνουν αυτό. Σε όποιο λαό και αν κοιτάξεις, θα δεις ότι κανείς δεν αποδέχεται κάτι ξένο αν δεν είναι τουλάχιστον ίσο, αν μη τι όχι καλύτερο από εκείνο που ήδη κατέχει. Για τους Χριστιανούς δεν υπάρχει ξένο και δικό τους, υπάρχει το καλό, το καλύτερο και το άριστο. Νομίζω ότι κανείς δεν αλλάζει διαμάντια με τις πέτρες και χρυσάφι με τον άμμο. Αν το έπραττε, τότε όχι μόνο σοφός δεν θα ήταν στον λαό του, αλλά θα ήταν και καταδικασμένος αιώνια να πεινάει, εφόσον όλα εκείνα που πριν τον έκαναν πλούσιο τα χάρισε για χώμα και για σκόνη.
Ούτε αυτοί ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος δεν θα ήταν πρόθυμος να εγκαταλείψει την ιδέα της τιμωρίας των αδίκων και της ανταμοιβής των δικαίων. Ετούτοι όμως, επινοώντας κάθε λογής φόβητρα προσελκύουν κόσμο στις γραμμές τους τρομοκρατώντας τον με την ιδέα της θείας τιμωρίας ["περί κολάσεως λόγος"]. Και κάθε έξυπνο άνθρωπο τον απομακρύνουν από την διδασκαλία της πίστης τους, ενώ καλοδέχονται τους ανόητους και τους δουλοπρεπείς. Και διαστρεβλώνοντας τις παλιές παραδόσεις, πριν από τις τελετές τους υποβάλλουν και διεγείρουν το ακροατήριο παίζοντας μουσική με αυλούς, όπως συνηθίζεται στα ιερά της Κυβέλης.
59, 1 Μιλάς για την δικαιοσύνη λες και την φοβάσαι. Εγώ δεν έχω δει κανένα δίκαιο να φοβάται την δικαιοσύνη και λογικά κανένα δίκαιο να φοβάται τις απειλές και τις φοβέρες. Όμως ας εξετάσουμε για λίγο τις μεγάλες πόλεις του κόσμου τούτου, την Ρώμη και την Αθήνα, την Σπάρτη και την Πέλλα, την Αλεξάνδρεια και την Κωνσταντινούπολη.
Για πες μου Κέλσο. Έχεις δει καμιά χώρα που να μπορεί να οργανώνεται πολιτισμένα δίχως νόμους και απειλές για τιμωρία; Κράτος δίχως νόμους και δίχως τιμωρία δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο. Σε τέτοια κατάσταση ζουν φυλές που ο καθείς πράττει ότι θέλει, γι’ αυτό και δεν προκόβουν. Σε τέτοιες πόλεις χωρίς νόμους δεν υπάρχει κοινό συμφέρον αλλά ισχύει το νόμος του πιο δυνατού και του πιο βίαιου, μα ποτέ του πιο δίκαιου, δεν συμφωνείς;
Για πες μου ακόμη, στις πολιτισμένες πόλεις πότε τιμωρείται ένας πολίτης; Δεν τιμωρείται όταν και μόνον όταν, αυτός ο πολίτης παραβεί τους νόμους; Ποιός πολίτης νομοταγής μπορεί να φοβηθεί τους νόμους της πόλης του, παρά μόνο ο παραβάτης; Και αν κάποιος είναι παραβάτης δεν είναι και άξιος τιμωρίας; Φυσικά και είναι άξιος τιμωρίας, αλλά για να είναι άξιος τιμωρίας θα πρέπει και οι νόμοι να είναι δίκαιοι και ίσοι προς όλους τους πολίτες. Νομίζω ότι η καταδίκη του Σωκράτη όπως και άλλων φιλοσόφων στην Ελλάδα ήταν άδικες.
Και στην Ρώμη πολλές δίκες καταδίκασαν δίκαιους και σοφούς ανθρώπους, ενώ άλλους ισχυρούς και πλούσιους, τους αθώωσαν έστω και αν έπραξαν αδικήματα. Κάτι τέτοιο αν και είναι εφαρμογή του νόμου εντούτοις απέχει από το να χαρακτηριστεί δικαιοσύνη. Θα μου πεις «και τί θες να γίνει;». Μάλλον τίποτα δεν μπορεί να γίνει, αφού ο άνθρωπος αν και ίσως πάντοτε γνώριζε τι καλό και τι κακό, τι άδικο και τι δίκαιο, τι λάθος και τι σωστό, ουδέποτε έπραττε πάντοτε το καλό, το δίκαιο και το σωστό. Αρκετές φορές, και μάλιστα τις περισσότερες, έπραττε το κακό, το άδικο και το λάθος και επιπλέον έμενε ατιμώρητος. Ίσως να υποθέσεις ότι ήταν έξυπνος ένεκεν τούτου και ακόμη περισσότερο εφόσον γλίτωνε και την τιμωρία. Δεν θα αντιδικήσω σε κάτι τέτοιο. Άλλες είναι οι σκέψεις μου, τις οποίες θα σου εκθέσω χωρίς περισπασμό. Αν λοιπόν είσαι σοφός και πάνω από όλα διακατέχεσαι από αρετή, δεν θα πρέπει να σκεφτείς ότι εφόσον κάποιος κακός, άδικος και λανθασμένος έμεινε ατιμώρητος για τα κακά, άδικα και λανθασμένα που έπραξε, εκείνα τα κακά, άδικα και λανθασμένα που έπραξε, έπληξαν κάποιον ο οποίος, αν και δεν ήταν ολοκληρωτικά καλός, δίκαιος και σωστός , ήταν τουλάχιστον περισσότερο καλός ή δίκαιος ή σωστότερος από τον πρώτο; Τί θα πρέπει να σκεφτεί κανείς, ότι οι νόμοι του κράτους δεν είναι δίκαιοι ή ότι οι δικαστές ως άνθρωποι δεν είναι δίκαιοι; Εγώ θα πω ότι και τα δύο αυτά συμβαίνουν, διότι ορθά ομιλώντας κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι τόσο σοφός και δίκαιος όσο ο Θεός, εκπονώντας νόμους και δικάζοντας όπως Εκείνος. Αυτό λοιπόν διδάσκουν οι Χριστιανοί, ότι ο Θεός και πιο σοφός είναι για τους νόμους και πιο ακριβοδίκαιος δικαστής είναι, αν και φυσικά κανείς δεν διδάσκει την κατάργηση των νόμων των πόλεών μας. Κανείς δεν θέλει να περάσει από το κακό στο χειρότερο, ούτε από το άδικο στην μεγαλύτερη αδικία.
Θα σου πω και μια ακόμη διαφορά των Χριστιανών. Οι πόλεις, όπως γνωρίζεις, τους παραβάτες τους δικάζουν και τους τιμωρούν μια και έξω. Κανένας νόμος τους δε συγχωράει την παρανομία. Παρανόμησε κάποιος; Είναι άξιος τιμωρίας. Ο Θεός των Χριστιανών αντίθετα, όταν κάποιος έχει αδικήσει και μετανοήσει γι’ αυτήν του την αδικία, δηλαδή λυπηθεί και δεν το ξανακάνει, συγχωρείται από την δικαιοσύνη του Θεού και δεν τιμωρείται, εφόσον ο Θεός είναι σαν τον Πατέρα μας και μπορεί και να μας συγχωρεί. Ο Θεός δεν είναι σαν τους νόμους και τους δικαστές που τιμωρούν ακόμη και εκείνους που έπεσαν σε παράβαση ένεκα της αφέλειάς τους ή καμιά φορά και αθώους. Ο Θεός ξέρει και ποιος είναι αθώος και ποιος είναι πράγματι ένοχος, ποιος καλός και ποιος κακός, ποιος αγαθός και ποιος πονηρός. Οι άνθρωποι, από την άλλη την μεριά, έχουν αποδείξει ότι κάτι τέτοιο δεν το γνωρίζουν απόλυτα.
Καλά θα κάνεις έπειτα να μην επιθυμείς ο Θεός των Χριστιανών να μην προειδοποιεί για τις τιμωρίες των πονηρών και των αδίκων. Συμπάθα με Κέλσο αλλά κανένας νόμος κανενός κράτους δεν είναι κρυφός· διότι κανείς τότε δεν θα γνώριζε τις τιμωρίες που αναλογούν σε κάθε παράβαση, με συνέπεια σχεδόν οι περισσότεροι πολίτες να πηγαίνουν στο δεσμωτήριο. Θαρρώ πως ένα τέτοιο κράτος θα αδιαφορούσε για τους πολίτες του και θα επιθυμούσε όλοι να βασανίζονται ή να μαστιγώνονται. Αυτά τα πράγματα ταιριάζουν στις τυραννίες και όχι σε δίκαιες πόλεις. Οι δίκαιες επιθυμούν την ευημερία και την ευτυχία των πολιτών τους, παρά την διαστρεμμένη χαρά του μαρτυρίου των καταδικασμένων, όπως γίνονταν στο μεγάλο αμφιθέατρο της Ρώμης.
Κανείς νόμος δεν ορίζει «αδίκησε και θα αμειφθείς, πράξε το κακό και θα δοξαστείς», παρά ορίζει «αδίκησε και θα φυλακισθείς, πράξε το κακό και θα τιμωρηθείς» Μάλιστα όσο πιο βαρύ το αδίκημα τόσο και πιο βαριά η τιμωρία. Και μην μου πεις τώρα, ότι ο φταίει ο νόμος που τιμωρεί σκληρά και όχι ο παραβάτης, που αν και γνώριζε τον νόμο, εντούτοις έπραξε ότι έπραξε. Διότι κάτι τέτοιο και τα μυρμήγκια το γνωρίζουν αν είναι σωστό ή λάθος. Ναι, σαφώς αυτό και τα μυρμήγκια το γνωρίζουν, αλλά εσύ ως άνθρωπος μελετημένος γνωρίζεις ακόμη κάτι περισσότερο, ότι άνθρωποι που δεν θέλουν νόμους για ευημερία και ομόνοια μεταξύ τους, μόνο λωποδύτες, άδικοι, πονηροί και μοχθηροί μπορεί να είναι, γι’ αυτό και κάτι τέτοιοι και άλλοι παρόμοιοι συντάσσονται σε συμμορίες και ζουν σε χώρους έξω από τις πόλεις, αλητεύοντας και κλέβοντας τους αδύνατους, μονάχους και απληροφόρητους περαστικούς. Και όταν καμιά φορά περνά και κάνας ήρωας σαν και τον Θησέα τότε αλίμονο τους.
Με την μουσική δεν θα ασχοληθώ διότι πιστεύω ότι εκείνος που δεν έχει σοβαρότερα πράγματα για να κατηγορήσει κάποιους, ασχολείται με το πως οι άλλοι τάχα ντύνονται και με τον καλλωπισμό τους· μα κι ο ίδιος καθρέφτη αν θα βρει, θα δει ότι τα ίδια πράττει. Ας αλλάξει ρούχα λοιπόν πριν αρχίσει να κατηγορεί ή ας κατηγορήσει λοιπόν τον εαυτό του. Πιο σοφός θα είναι έτσι και σίγουρα ακόμη πιο πολύ δίκαιος.
Στην Αίγυπτο, όταν κάποιος πλησιάζει ένα τέμενος εντυπωσιάζεται από τη λαμπρότητα του, από τους ιερούς του κήπους, την μεγάλη είσοδο και την ομορφιά του, περιτριγυρισμένο καθώς είναι με επιβλητικές σκηνές, κι επίσης από τις γεμάτες δεισιδαιμονία ιεροτελεστίες που έχουν χαρακτήρα μυστηρίων σαν μπει όμως παραμέσα, στα ενδότερα, βλέπει να προσκυνούν μια γάτα ή ένα πίθηκο ή ένα κροκόδειλο ή σκύλο ή τράγο. Η σκοπιμότητα είναι να νομίσει ο μυούμενος ότι πίσω από αυτά κάποιο σπουδαίο νόημα. Και μπορεί μεν οι Χριστιανοί να κοροϊδεύουν τους Αιγυπτίους, (που στο κάτω κάτω μας εξηγούν ότι τα ζώα τα λατρεύουν ως σύμβολα αοράτων, αιώνιων ιδεών και όχι -όπως νομίζει ο πολύς κόσμος- ως ζώα καθαυτά), οι ίδιοι όμως δεν έχουν την ευφυΐα, μέσα από τις ιστορίες τους για τον Ιησού να μας παρουσιάσουν κάτι πιο αξιόλογο από τους τράγους και τα σκυλιά των Αιγυπτίων.
59,2 . Επιτέλους Κέλσο, αποφάσισες να πεις και μια αλήθεια, διότι ορθά λες ότι όλα τούτα που κάνουν οι Αιγύπτιοι, περισσότερο γίνονται για να νομίσει κάποιος ότι κάτι σοβαρό γίνεται παρά για να διδάξουν κάποιο σπουδαίο νόημα. Τί το θες το εξωτερικό κάλλος, όταν από μέσα σου είσαι ανόητος; Διότι γνωρίζεις ότι κανείς όμορφος δεν μπορεί να γοητεύσει την ψυχή του άλλου. Μπορεί το κάλλος να φαντάζει όμορφο αλλά ποιά είναι η σπουδαία του ουσία; Μήπως όμορφα δεν είναι και τα βασιλικά μαχαίρια εκείνα τα ομορφοσκαλισμένα που στην λαβή επάνω τους τι χρυσάφι, τι ασήμι και τι σμαράγδια έχουν; Αλλά η λεπίδα τους πάντοτε κοφτερή, γυαλιστερή και κρύα και ο σκοπός τους πάντοτε ο ίδιος. Ο γρήγορος και αδυσώπητος θάνατος. Ένα μαχαίρι όσο και ωραίο να είναι δεν παύει να είναι μαχαίρι. Και τι ανόητο για εκείνους που δεν ξέρουν ποιος ο σκοπός του και παραβλέποντας τον κίνδυνο φυλάσσουν μέσ’ στο σπίτι τους ένα τέτοιο φονικό μεγάλο όπλο. Δεν κινδυνεύουν μόνο αυτοί, αλλά οι επισκέπτες τους ακόμη και τα ίδια τα παιδιά τους. Η αφέλεια του ματιού δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη. Αλίμονο σε ‘κείνον που στο μάτι περιορίζεται και όχι στην άνω σκέψη. Καλύτερα να μην έβλεπε κανείς, παρά να μην σκεπτόταν. Διότι το μαχαίρι και το μάτι βγάζει αλλά τερματίζει και την σκέψη όταν είναι να πάρει μια ζωή. Τέτοια μαχαίρια όμορφα παραδίδεις και συ Κέλσο στους ανθρώπους. Όμορφα λόγια αλλά άστοχα για εκείνους τους φιλοσοφημένους. Διότι λες, ποια η ανωτερότητα των Χριστιανών εμπρός στους Αιγυπτίους; Μα οι Χριστιανοί ούτε γάτους προσκυνούν, ούτε κροκοδείλους, ούτε αλίμονο πιθήκους, έστω και αν αυτά όπως λες συμβολίζουν αιώνιες ανώτερες ιδέες. Μα τί αιώνιες ιδέες είναι αυτές με την μορφή γάτων, κροκοδείλων και πιθήκων; Λες οι ίδιες οι γάτες, οι κροκόδειλοι και οι πίθηκοι να μην τις γνωρίζουν εφόσον και τις μορφές του κάθε τους είδους έχουν. Και αν δεν το ξέρουν οι γάτες, οι κροκόδειλοι και οι πίθηκοι άραγε πώς το βρήκαν οι άνθρωποι; Διότι τα ζώα όχι μόνο ζώα δεν προσκυνούν αλλά ούτε και τους ανθρώπους αφέντες τους. Σκέψου τι σοφία έχουν δηλαδή οι Αιγύπτιοι που όχι μόνο προσκυνούν ανθρώπους αλλά και αυτά τα ζώα ως ανώτερες ιδέες. Άραγε δεν υπήρχε τίποτα περισσότερο σοφό με το οποίο να μπορούν να παρουσιάσουν τις ιδέες τους; Νομίζω ότι καμιά ανώτερη ιδέα δεν παρουσιάζεται με την μορφή ενός ζώου ή ενός άλογου όντος. Πώς συγκρίνεις Χριστιανούς λοιπόν και τράγους;
Οι Χριστιανοί μόνο ένα Θεό λατρεύουν και συ Κέλσο πολύ καλά το γνωρίζεις, αφού πριν ο ίδιος το ανάφερες. Ένα Θεό έχουν που ο Υιός Του ενδύθηκε σώμα ανθρώπινο για να τους κηρύξει. Αν είχε ενδυθεί την σάρκα γάτας, πίθηκου ή κροκόδειλου όχι μόνο δεν θα μπορούσε να τους κηρύξει όσα ο πατέρας Του όρισε, αλλά το πιθανότερο είναι, ότι αν τύγχανε να ενδύονταν σάρκα κροκόδειλου, όχι μόνο δεν θα μπορούσε να κηρύξει και να γίνει αποδεκτός από τους ανθρώπους, εφόσον άλογος, αλλά θα ήταν και επικίνδυνος για τους περαστικούς με συνέπεια να ‘βρισκε τον θάνατο από κάποιους κυνηγούς που θα του ‘στηναν καμιά φοβερή παγίδα. Τώρα εγώ κανένα σοφό Θεό δεν θα μπορούσα να εννοήσω, που αφήνοντας την Ουράνια σοφία Του έμενε άλαλος μέσα στην σάρκα ενός πιθήκου. Σοφότεροι είναι οι Χριστιανοί, όχι μόνο από τους Αιγυπτίους, αλλά και από εκείνους τους τάχα μου σοφούς, που λατρεύουν στην Ελλάδα ζωόμορφους θεούς και ψάχνουν και στα σπλάχνα των θυσιασμένων ζώων ή στο πέταγμα των πτηνών του ουρανού, να βρούνε τα μελλούμενα εκ του Θείου.
Τους Διόσκουρους, τον Ηρακλή, τον Ασκληπιό και το Διόνυσο, για τους οποίους οι Έλληνες πίστεψαν ότι από άνθρωποι έγιναν θεοί, οι Χριστιανοί δεν τους δέχονται ως θεούς -παρ’ όλα τα καλά που πρόσφεραν στην ανθρωπότητα- διότι, λέει, αρχικά υπήρξαν άνθρωποι. Μα και τον Ιησού, σαν πέθανε δεν τον ξαναείδε κανείς -μόνο τα μέλη της παρέας του επιμένουν πως τον είδαν, ενώ το πολύ - πολύ να είδαν κανένα φάντασμα.
Τον Ασκληπιό πλήθος άνθρωποι, και Έλληνες και βάρβαροι, παραδέχονται ότι τον έχουν δει πολλές φορές, κι ότι εξακολουθούν και στις μέρες μας να τον βλέπουν, και μάλιστα όχι το φάντασμα του αλλά τον ίδιο, να θεραπεύει και να ευεργετεί και να προλέγει τα μελλούμενα. Ή ας πάρουμε την περίπτωση του Αριστέα του Προκοννήσιου, που εξαφανίστηκε με τρόπο θαυμαστό μπροστά από τα μάτια των ανθρώπων κι ύστερα ξαναεμφανίστηκε, και βρέθηκε σε πολλά μέρη του κόσμου. Τέτοια ήταν τα κατορθώματα του που, όπως λένε, ο Απόλλωνας έδωσε εντολή στους Μεταποντίνους να τον λατρεύουν σα θεό. Κι όμως, κανείς δεν πιστεύει πια ότι ο Αριστέας είναι θεός. Όπως κανείς δεν θεωρεί θεό τον Αβαρη τον Υπερβόρειο15 που σύμφωνα με τον Ηρόδοτο είχε τέτοια δύναμη που πετούσε απ’ άκρη σ’ άκρη της γης πάνω στο βέλος του. Ή μήπως δεν λένε για την ψυχή του Κλαζομένιου, που πολλές φορές εγκατέλειπε το σώμα και περιπλανιόταν μονάχη; Ούτε και τούτον θεώρησαν θεό οι άνθρωποι. Και ο Κλεομήδης από την Αστυπάλεα: κλείστηκε μέσα σε μια κασέλα και όταν την έσπασαν οι διώκτες του για να τον συλλάβουν δεν τον βρήκαν μέσα· έγινε άφαντος, σαν από θεϊκό θαύμα.
61, 1 & 61, 2 Μα πού είναι η έλλειψη της αρετής μας το λοιπόν; Διότι σωστά λες ότι οι Διόσκουροι και ο Ηρακλής και ο Διόνυσος άνθρωποι ήσαν, οι οποίοι δεν αμφιβάλλουμε μπορεί και να ήτανε σπουδαίοι. Αλλά άνθρωποι ήσαν και άνθρωποι παρέμειναν. Ποιός σοφός δέχεται ποτέ ότι ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει Θεός; Μπορεί ένας κατώτερος από την φύση του να γίνει ανώτερος, χωρίς ο Ύψιστος στα αλήθεια να το θέλει; Οι Χριστιανοί λένε ότι ο Θεός έστειλε τον Υιό Του, δηλαδή ο Ιησούς, Θεός ήταν πριν γίνει άνθρωπος. Δεν είναι σοφότερο δηλαδή να υποστηρίζει κάποιος ότι ο Θεός μπόρεσε και ενδύθηκε την σάρκα του κατώτερου ανθρώπου, εφόσον ο Θεός είναι και Ανώτερος και Παντοδύναμος σε σχέση με τον άνθρωπο; Δεν φαντάζει χαζό να υποστηρίζει κανείς ότι ο άνθρωπος έγινε Θεός; Και δεν είναι ακόμη πιο χαζό ένας θεός, όπως ο Απόλλωνας, να διατάζει άλλους ανθρώπους να λατρεύουν ένα άλλο άνθρωπο ως θεό; Και αυτός ο θεός τι σόι θεός είναι, που δέχεται για σοφία ανθρώπους να γίνονται θεοί; Νομίζω ότι με κάτι τέτοια άλογα και αυτός ο Αριστοτέλης θα γελούσε, αφού γέλασε και με τον ίδιο τον Απόλλωνα. Κάτι παρόμοια αναλογούν και στον υιό του Απόλλωνα τον Ασκληπιό, που συ είπες ότι ήταν άνθρωπος.
Θα σου πω και κάτι ακόμα για τον ευεργέτη τον Ασκληπιό, μιας και νομίζω ότι δεν τα γνωρίζεις όλα γύρω από αυτόν, όπως πρέπει και αναλογεί σε ένα σοφό. Ο καλός Ασκληπιός λοιπόν, όπως λένε οι πιστοί του, είναι ακριβώς εκείνος που στέλνει τις αρρώστιες πάνω τους και μετά αφού εκείνοι τον καλέσουν, το σκέφτεται λίγο ή πολύ για να τους θεραπεύσει. Ο Ιησούς δεν είναι απατεώνας σαν τον Ασκληπιό, που αφού πρώτα έπαιρνε το φως από τους ανθρώπους και τους έκανε τυφλούς, έπειτα τους ξαναγύριζε πίσω εκείνο που τους ανήκε μια και εξαρχής. Κάτι τέτοιες πράξεις σαν του Ασκληπιού μοιάζουν με εκείνες που κάτι ληστές εφαρμόζουν, ως δήθεν ευεργέτες· αφού αρπάξουν το βιος των αφελών, μετά τους πετάν πάλι πίσω εκείνα που τους έκλεψαν και μόνο σαν εκείνοι τους παρακαλέσουν. Ναι, κάτι τέτοιοι λαοπλάνοι και θεομπαίχτες βρίσκουν ένα σωρό αφελείς που τους τιμούν για ευεργέτες, αντί να τους καταδικάζουν ως κλέφτες. Ο Χριστός όχι μόνο θεράπευσε τις αρρώστιες που ο Ίδιος δεν έδωσε, αλλά θεράπευε και από κάτι θεούς σαν τον Ασκληπιό που παρίσταναν τους σωτήρες των ανθρώπων.
Όμοιες αλογίες αποθεώσεως ανθρώπων υποστηρίζουν και οι Καίσαρες της Ρώμης. Μα και αυτοί μόνοι τους αποθεώθηκαν, χωρίς κανείς να τους το αποδώσει, έστω και αν στην Αθήνα όπως έμαθα κάποιοι αθεόφοβοι τους αποδέχτηκαν και τους έφτιαξαν ναούς και έχρισαν και ιερείς στην υπηρεσία τους. Πρώτη φορά βλέπω Κέλσο άνθρωπο να αποδέχεται άλλο άνθρωπο ως θεό, χωρίς καν αυτός ο άνθρωπος να παρουσιάζει κανένα είδος σοφίας, ούτε δύναμης. Αντίθετα απ’ όσα άκουσα ο Νέρωνας αν και θεός και χαζός και μωρός ήταν και παντρεύτηκε και με ένα αγόρι, που αφού το ευνούχισε, το γυρόφερνε επιδεικνύοντας το ως νόμιμο σύζυγό του.
Έπειτα Κέλσο μην περιμένεις να πιστέψουν οι Χριστιανοί, αυτά που εσύ και άλλοι δεν πιστεύετε. Μην περιμένεις τους Χριστιανούς να πιστέψουν αυτά που οι Αιγύπτιοι και άλλοι της δικής σου σοφίας διδάσκετε και δηλαδή ανθρώπους θεούς καίσαρες και φακίρηδες μάγους τσαρλατάνους. Τι και αν αυτοί όπως λες εξαφανίζονταν ή πετούσαν πάνω στα γρήγορα τα βέλη. Ποιός είναι άραγε αυτός ο σκοπός όλων τούτων των κατορθωμάτων; Σάμπως δεν φαίνονται όλα άσκοπα και για χάρη εντυπωσιασμού; Τέτοια δεν κάνουν οι κάθε λογής ψευτομάγοι, που όπως είπες τριγυρίζουν εδώ και εκεί και κοροϊδεύουν τους περαστικούς για να τους πάρουνε τα αργύρια που δεν είναι ούτε καν παραπάνω από τριάντα;
Από τέτοιες ιστορίες άλλο τίποτα. Κοντολογίς, αυτό που θέλω να πω είναι ότι κατά τον ίδιο τρόπο που οι Γέτες λατρεύουν τον Ζάμολξη και οι Κίλικες τον Μόψο κι οι Ακαρνάνες τον Αμφίλοχο κι οι Θηβαίοι τον Αμφιάρεω κι οι Λεβαδίτες τον Τροφώνιο, έτσι λατρεύουν κι οι Χριστιανοί έναν άνθρωπο που κυνηγήθηκε και πιάστηκε και έχασε τελικά τη ζωή του. Οι τιμές που του αποδίδουν δεν διαφέρουν από κείνες που αποδίδονται στον Αντίνοο, τον αγαπημένο του Αδριανού. Κι όμως δεν ανέχονται καμία σύγκριση ανάμεσα στον Ιησού και τον Απόλλωνα ή τον Δία· τόσο πολύ έχει θολώσει την κρίση τους η πίστη. Και τονίζουν ότι το σώμα του ήταν θνητό -σα να λέμε δηλαδή ότι η σάρκα του ήταν πιο φθαρτή από το ασήμι ή το χρυσάφι ή την πέτρα, κι ότι μοιραζόταν κι αυτός τις αδυναμίες του κορμιού- κι ότι ο ίδιος μέσα από ένα ανθρώπινο κορμί ενεργούσε ως θεός. Όμως, μας λένε, βάζοντας κατά μέρος τη φθαρτή του σάρκα, αποθεώθηκε. Τότε, τι λιγότερο έχουν ο Ασκληπιός και ο Διόνυσος και ο Ηρακλής; Περιγελούν οι Χριστιανοί όσους λατρεύουν το Δία, αφού στην Κρήτη υπάρχει ο τάφος του, που τον επιδεικνύουν οι Κρήτες στους περιηγητές· και δεν καταλαβαίνουν ότι κι οι ίδιοι δεν κάνουν τίποτα λιγότερο από τους Κρήτες.
61, 3 Μα κανείς Χριστιανός δεν αμφιβάλλει ότι όλοι οι άνθρωποι λατρεύουν με περίπου τις ίδιες τιμές και τον ίδιο τρόπο τους θεούς τους. Ποιος Χριστιανός υποστήριξε κάτι τέτοιο; Οι Χριστιανοί θαρρώ δεν διδάχτηκαν την λατρεία από τους προηγούμενούς τους, την θρησκεία των οποίων απέρριψαν; Ίδιες τιμές δε αποδίδουν στον Ναζωραίο με αυτές που κάποιοι άλλοι αποδίδουν στον Αντίνοο; Αλλά τι πιο λογικό να υποστηρίζει κανείς; Ότι το μέγεθος των τιμών κάνει την διαφορά μεταξύ των θεών; Αφού και αυτοί οι Έλληνες πολύ περισσότερο τιμούσαν τον Απόλλωνα παρά τον αρχηγό εκείνων, τον Δία τι θα πρέπει να συμπεράνει κανείς για την θρησκεία τους; Ότι ο Δίας ήταν κατώτερος του Απόλλωνα; Βεβαίως και όχι. Αλλά μήπως μπορεί κανείς να συγκρίνει τον Αντίνοο με τον Ιησού; Και τι έπραξε ο Αντίνοος, που ήταν άνθρωπος, για να γίνει θεός; Επειδή ήταν ωραίος εις την όψη; Μα και μια αγελάδα μπορεί να είναι ωραία στην όψη. Χιλιάδες άλλοι άνθρωποι και μυριάδες ζώα είναι ωραία στην όψη. Ή μήπως έγινε θεός για εκείνο που κάποιοι διαδίδουν; Ότι εκείνος είναι εραστής του Αύγουστου Αδριανού; Αν ήταν ο έρωτας να διαχωρίζει θεούς και ανθρώπους θαρρώ ότι όλος ο κόσμος θα γέμιζε θεούς, λογικούς και άλογους, ωραίους και άσχημους, δίκαιους και άδικους, κακούς και καλούς… Συ είπες στην αρχή τη πραγματείας σου ότι θα ελέγξεις την αρετή του Χριστιανικού δόγματος αλλά αντί αυτού, ελέγχεις συνεχώς πράματα που δεν αρμόζουν σε αυτήν που εσύ ορίζεις ως μέσο διαχωρισμού. Αλλά για την αδυναμία της σάρκας και γιατί ο Ιησούς την ενδύθηκε σου είπα άλλοτε όπως πριν σου μίλησα για τον Απόλλωνα. Αλλά και γι’ αυτά και τα άλλα ανούσια που λες για τον Δία και τον τάφο του στην Κρήτη δεν έχω παρά να σου δηλώσω ότι δεν είναι μόνο οι Κρήτες που είπαν για τον Δία για γεγονότα σε σχέση με την Κρήτη. Και άλλοι τόποι και άλλοι λαοί υποστήριξαν τα ίδια. Τι συμβαίνει λοιπόν; Ισχύουν όλα τούτα; Αλλά και ο τάφος του Δία θαρρώ, από κανέναν δεν εμφανίστηκε ως άδειος αλλά έτσι έμεινε και κανείς στρατιώτης δεν τον φρουρούσε μην αδειάσει Αλλά για τον Ιησού όλοι οι Χριστιανοί συμφωνούν στο που γεννήθηκε, που έζησε, που δίδαξε, που σταυρώθηκε και που αναστήθηκε και κανείς δεν λέει ότι πήγε εδώ και κει, έγινε εραστής σε κείνη ή στην άλλη την γυναίκα, πέρασε από δω και έφυγε από κει, πέταξε προς τα κάτω και μετά προς τα πάνω και μια σειρά από άλλες διηγήσεις που και ο Αίσωπος ο ίδιος που ξέρει την πραγματικότητα και τα παραμύθια, δεν θα τις έντασσε στην σφαίρα της λογικής, της αλήθειας και της αρετής. Και ας μην ξεχνάς ότι ο Ιησούς καμιά φθαρτή σάρκα δεν έβαλε κατά μέρος για να αποθεωθεί διότι Θεός εξάλλου ήταν πάντα μα την σάρκα μάλλον αποθέωσε εν μελλοντική του κόσμου αφθαρσία.
Ακόμη, οι πιο συνετοί των Χριστιανών επιβάλλουν να μη ζυγώνει στις κοινότητες τους κανένας μορφωμένος, κανένας σοφός, κανένας λογικός· τέτοιες ιδιότητες τις θεωρούν κακές. Ενώ όποιος είναι αμαθής, βλάκας, αμόρφωτος ή νήπιος, μπορεί να πλησιάσει άφοβα. Ομολογώντας ότι τέτοιου επιπέδου άνθρωποι είναι άξιοι του θεού τους, δείχνουν ότι επιδιώκουν -και μπορούν- να πείθουν μόνο τους ηλίθιους, τους τιποτένιους, τις γυναικούλες, τους δούλους και τα παιδάκια. Κι όμως, τι το κακό υπάρχει στο να μορφώνεται κανείς και να μελετάει τα λόγια των μεγάλων διανοητών, και να αποκτά σύνεση και σωφροσύνη; σε τι εμποδίζουν αυτά τη γνώση του θεού; Δεν είναι αυτά οι προϋποθέσεις ώστε να μπορέσει κανείς να φτάσει στην αλήθεια;
63,1 Αυτό δεν ευσταθεί και μάλλον το αντίθετο συνέβη, μερικά χρόνια αφότου εσύ έφυγες από την ζωή. Το Χριστιανικό δόγμα όχι μόνο έγινε αποδεκτό από πλειάδα σοφών Ελλήνων, που αν μη τι άλλο συνδύασαν με τον Ιησού ότι άλλο είχαν διδαχτεί, και όχι μόνο· στο δόγμα που προέκυψε από τις διδαχές Του και από την ζωή Του, βρήκαν πράγματα ανώτερα από όλα όσα είχαν πει πολλοί σοφοί της Αθήνας. Μάλιστα κάποιοι από αυτούς τους Χριστιανούς, πήγαν και σε σχολές αργότερα στην Αθήνα και αντί να είναι οι Χριστιανοί που απαγόρευαν σε μορφωμένους να τους πλησιάσουν, αντιθέτως οι δήθεν μορφωμένοι σαν του λόγου σου, δεν τους άφηναν να μορφωθούν. Άραγε εφόσον η μόρφωση θα τους απόπαιρνε από την ανόσια διδασκαλία του Ιησού, που όπως λες έκανε για γυναικούλες, ηλίθιους και τιποτένιους, δούλους και παιδάκια, τότε ποιός πραγματικά ανόσιος τους απαγόρευσε να μορφώνονται θαρρείς και ενίσχυε την ηλιθιότητά τους; Αν δεν υπάρχει κακό στην μόρφωση και οι Χριστιανοί θέλοντας να μορφωθούν πράττοντας το καλό προσπαθώντας να αποβάλλουν το κακό, μορφώνονταν, τότε γιατί σοφοί σαν και σένα με την βοήθεια κάποιου αποστάτη αυτοκράτορα προσπάθησαν να τους αποτρέψουν; Τί έχουν αλήθεια να φοβηθούν, οι σοφοί και οι μορφωμένοι από δόγματα ηλίθιων, παιδιών και τιποτένιων; Εκτός και αν υποθέσουμε ότι οι πραγματικοί τιποτένιοι, οι ηλίθιοι και τα μικρότερα παιδιά δεν βρίσκονται ανάμεσά στους τελευταίους, παρά σαφώς και σίγουρα ανάμεσα στους πρώτους.
Και για την αλήθεια μπορώ και θα σου πω. Όλοι οι σοφοί λαοί του κόσμου, τόσα χρόνια πριν και πολύ πριν έρθει ο Ιησούς, σάμπως και δεν μελέτησαν, μορφώθηκαν και δεν παιδεύτηκαν; Την βρήκαν την αλήθεια; Μα το λοιπόν, πού ‘ντη; Διότι η αλήθεια για τον Θεό δεν μπορεί παρά να είναι μόνο μία, εκτός και αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν πολλοί θεοί, πράγμα για το οποίο νομίζω σου μίλησα.
Ούτε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Θεός την μια είναι έτσι και την άλλη αλλιώς, την μια όπως λένε οι Χαλδαίοι, την άλλη όπως οι Φοίνικες, την μια όπως οι Αιγύπτιοι και την άλλη όπως οι Υπερβόρειοι, την μια όπως οι Ινδοί και την άλλη όπως οι Έλληνες. Ως και αυτοί οι τελευταίοι μεταξύ τους είχαν πολλές εκδοχές. Άλλοι λένε ότι είναι η φύση, άλλοι ότι δεν υπάρχει, άλλοι ότι είναι ένας, άλλοι ότι είναι μεν ένας αλλά υπάρχουν και άλλοι. Μα τί ισχύει λοιπόν ανάμεσα σε τόσα; Είναι όλα τούτα σοφά και δίκαια; Όλα αυτά είναι αλήθεια ή της τρέλας παραμύθια; Αν διαβάσεις γεωγράφους για κάποια χώρα μακρινή, την οποία δεν γνωρίζεις, θα δεις ότι μερικοί από αυτούς έχουν κοινά σημεία. Αυτά συνήθως και το πιθανότερο θα είναι να είναι αλήθειες· αν δεν πας όμως ο ίδιος να δεις από κοντά, καλό είναι να προσέχεις, διότι αρκετοί χάρτες για θάλασσες φτιάχτηκαν αλλά οι καπετάνιοι που δεν πρόσεχαν βούλιαξαν μαζί με τα καράβια τους και μαζί με αυτούς και το πλήρωμά τους. Όταν λοιπόν κάθε γεωγράφος λέει τα δικά του, καλό είναι να προσέχουμε. Οι Χριστιανοί ως γεωγράφοι για την περίπτωση του Ιησού γνωρίζεις νομίζω τι λένε, γι’ αυτό και από τις θέσεις τους δεν μετακινούνται, μιας και τον χάρτη τους ο Θεός τον έδωσε παρά κανένας πειρατής απατεώνας.
Αλλά τους βλέπουμε και στις αγορές όπου συγκεντρώνουν ακροατήριο μέσα από τον απλό λαό και λένε τα πιο ακατονόμαστα πράγματα, ενώ δεν τολμούν να παρουσιαστούν και να μιλήσουν ή να εκφράσουν το πιστεύω τους σε μια συνάθροιση μορφωμένων ανθρώπων. Αντίθετα, όπου δει κανείς καμιά παρέα ηλιθίων ή τίποτε παιδάκια ή υπηρέτες, εκεί θα βρει και τους Χριστιανούς να καμαρώνουν και να πουλάν εξυπνάδες. Αλλά και μέσα σε σπίτια ακόμη, βλέπεις κάτι τύπους εντελώς αμόρφωτους και ακαλλιέργητους, κάτι τσαγκάρηδες, εριουργούς και βαφείς, που δε θα τολμούσαν ν’ ανοίξουν το στόμα τους να μιλήσουν μπροστά σε ανώτερους τους. Όποτε όμως βρουν ευκαιρία να ξεμοναχιάσουν τα παιδιά του σπιτιού ή τίποτε ευκολόπιστες γυναικούλες, θα τους ακούσεις να λένε ένα σωρό παράδοξα πράγματα, και μάλιστα διεξοδικότατα: πως δεν πρέπει να δίνουν σημασία στον πατέρα και στο δάσκαλο, αλλά απλώς να υπακούνε· πως οι μεγάλοι λένε μπούρδες και το μυαλό τους είναι παράλυτο και τίποτα το καλό δεν ξέρουν και δεν μπορούν να κάνουν, γιατί είναι παρασυρμένοι από κούφιες ανοησίες· πως μόνο αυτοί (σαν Χριστιανοί) ξέρουν πώς πρέπει να ζει κανείς, και αν τα παιδιά τους πιστέψουν θα βρουν την ευτυχία -και αυτά και το ίδιο το σπιτικό τους. Κι αν τύχει, καθώς δασκαλεύουν το παιδί, να δουν τον πραγματικό δάσκαλο να πλησιάζει ή κάποιον σοβαρό άνθρωπο ή τον ίδιο τον πατέρα του παιδιού, τρέπονται σε φυγή -τουλάχιστον οι πιο διακριτικοί· οι πιο αναιδείς σπρώχνουν το παιδί στην εξέγερση· του εξηγούν χαμηλόφωνα ότι μπροστά στον πατέρα ή το δάσκαλο δεν μπορούν και δεν θέλουν να μιλήσουν, για να αποφύγουν την ανοησία και τη σκαιότητα των μεγάλων, κι αυτό για το καλό των παιδιών, για να μη τιμωρηθούν αυτά· και ότι καλό θα ήταν να παρατήσουν γονείς και δασκάλους και ν’ ακολουθήσουν τους συνομηλίκους τους και τις γυναίκες στο τσαγκαράδικο ή στο βαφείο ή στο πλυσταριό, για να τελειοποιήσουν τις γνώσεις τους. Και λέγοντας τέτοια, πείθουν.
63 , 2 Συ λες αυτά που είναι ειδήσεις όμοιες με εκείνες που ακούει κανείς στην αγορά, έπειτα από λοιμούς, θλίψεις, πείνες, πολέμους και δυστυχίες μεταξύ των απελπισμένων. Αλλά γνωρίζεις πολύ καλά γιατί έγιναν όλα αυτά που λες, γιατί οι Χριστιανοί κρυφά μιλούσαν, νομίζω οι κατακόμβες κάτι έχουν να διδάξουν αλλά πολύ αμφιβάλλω αν στα χρόνια σου ετούτα ήτανε γνωστά καθώς ο φόβος υπήρχε ακόμα μεγάλος και οι καταδότες στα σίγουρα δεν έλειπαν από τις γωνιές της κάθε πόλης.
Ας μη θεωρηθεί ότι τους κατηγορώ πιο αυστηρά απ’ ό,τι επιβάλλει η ίδια η αλήθεια. Και θα φανεί αυτό από τα παρακάτω: οι ιερείς των διαφόρων θρησκειών προσκαλούν στις τελετές τους, «όποιον έχει χέρια καθαρά, και γλώσσα συνετή», και άλλοι, «όποιον είναι απαλλαγμένος από κάθε λογής βρωμιά, κι η ψυχή του δεν συμμερίζεται το κακό, και όποιον έχει ζήσει όμορφα και δίκαια» -ώστε η υπόσχεση του εξαγνισμού από την αμαρτία κατά κάποιο τρόπο να εκπληρώνεται από την καθαρότητα των ίδιων των μελών. Ας ακούσουμε ποιους καλούν κοντά τους οι Χριστιανοί- όποιος, λένε, είναι αμαρτωλός, όποιος είναι ανόητος, όποιος είναι νήπιος, όποιος είναι δαιμονισμένος, αυτός θα κερδίσει τη βασιλεία του θεού. Κι ακόμη καλύτερα ίσως αν είναι και άδικος και κλέφτης και διαρρήκτης και δηλητηριαστής και βλάσφημος και τυμβωρύχος. Ούτε προσκλητήριο να ήταν, για σύσταση συμμορίας ληστών. Μα, θα πούνε, ο θεός στάλθηκε στη γη για χάρη των αμαρτωλών (θαρρείς κι είναι κανένας γιατρός που τον έστειλε στην πόλη ο φιλάνθρωπος βασιλιάς, να γιατρέψει τους αρρώστους). Καλώς- και με τους αναμάρτητους τι γίνεται;16 Αυτοί δεν είναι άξιοι της χάρης του; Μήπως τελικά είναι κακό να ’ σαι αναμάρτητος; Μήπως θέλουν να μας πούνε πως τον άδικο άνθρωπο θα τον δεχτεί, βέβαια, αφού πρώτα ο άδικος πέσει στα γόνατα και σκόπιμα αυτοταπεινωθεί, ενώ τον δίκαιο δεν θα τον δεχτεί, ακόμα κι αν αυτός τιμά τον θεό με τρόπο ενάρετο;
65, 1 Ωραία λοιπόν. Εσύ και οι ομοϊδεάτες σου ορίζεται ότι ο καθείς αμαρτωλός εξαγνίζεται και καθαρίζεται με το νερό ενώ είναι πολύ πιο ορθό να ορίζει κανείς ότι για να καθαριστεί κάποιος θα πρέπει να πλυθεί με τον Λόγο του Θεού και όχι να εξαγνίζεται με τα λουτρά και τα πολλά νερά, διότι τότε και τα άλογα που πλένονται και καθαρίζονται πράττουν όσα και άνθρωποι αλλά εκείνα φυσικά δεν χρίζουν ιερέων. Αλλά και από αυτά τα άλογα μερικά, όπως οι γνωστοί σε όλους χοίροι, θαρρώ ότι νομίζουν πως καθαρίζονται αλλά αντί αυτού κυλιόνται μες τα κόπρανα και στις βρώμικες τις λάσπες. Αλλά βέβαια αυτό δεν είναι οφθαλμοφανές σε αυτούς παρά μόνο σε λογικούς ανθρώπους. Μάλιστα κάποιοι ιερείς και πιστοί από τους άλλους τους σοφούς, ως όρισες λαούς, με το αίμα των θυσιών διαρκώς καθαρίζονται και νομίζουν ότι εξαγνίζονται αλλά σε αυτό τους χλεύασε και ο σοφός Έλληνας Ηράκλειτος που τους ξεκαθάρισε ότι με τέτοιες θρησκευτικές συνήθειες κανείς δεν εξαγνίζεται, ούτε καθαρίζεται από κάτι παρά μόνο πράγματι λερώνεται όχι μόνο στο σώμα αλλά και στην ψυχή αφού στα αλήθεια διόλου δεν την εξαγνίζει με το αίμα που ξεπλένει το δέρμα του και γι’ αυτό θαρρώ τους χαρακτήρισε ανόητους. Τέτοια και άλλα όμοια απίθανα με αυτά θαρρώ και ο ίδιος ο Απόλλωνας δίδασκε στους ανθρώπους και εξαγνίστηκε, λες και ακάθαρτος ήτανε θεός, από μια ιερή φαίνεται Δάφνη και έκτοτε στα Πύθια όλοι έπρατταν το ίδιο και η δάφνη λένε ότι μετάδιδε την ιερή ιδιότητά της στους στεφανωμένους. Ακόμη λες ότι Χριστιανοί καλούν τους αμαρτωλούς ενώ οι ιερείς των άλλων θρησκειών καλούν τους καθαρούς στα χέρια, την ψυχή, όποιον ζει όμορφα και δίκαια. Μα ποιος το κρίνει αυτό; Οι ιερείς ή οι καθαροί μόνοι τους; Αν μόνοι τους είναι ικανοί να κρίνουν κάτι τέτοιο τότε τι τους θέλουν τους ιερείς; Αν πάλι τους κρίνουν οι ιερείς τότε θα πρέπει να δεχτούμε ότι οι άνθρωποι, έστω και αν ιερείς έγιναν πιο σοφοί και από τον Θεό και άρχισαν αλήθεια να αποδίδουν την τέλεια δικαιοσύνη. Μα γι’ αυτό νομίζω ήδη σου μίλησα και οι απόψεις των Χριστιανών είναι ότι κανείς δεν είναι δίκαιος όπως ο Θεός μας διότι και στους μύθους των Ελλήνων θα δεις ότι ούτε οι ίδιοι οι ιερείς δεν είναι αναμάρτητοι για να μπορούν και όλους τους άλλους δίκαια να κρίνουν, μιας και η Αθηνά ξαπόστειλε τον οπλισμένο Τυδέα την ιέρεια Ισμήνη να σφαγιάσει που τόλμησε να εισέλθει σε ερωτικά παιχνίδια στο ιερό της μαζί με τον Περικλυμένο. Γι’ αυτό λοιπόν ο Θεός μας είναι ο Μόνος Ανώτερος δικαστής και Ιατρός και όχι εμείς οι θνητοί και κάτι τέτοιο σαφώς ο Θεός μας το είπε όταν όρισε ότι κανείς εξ ημών δεν μπορεί να τον ελέγξει περί της αμαρτίας. Αλλά και πάλι, αφού λοιπόν όλοι τούτοι είναι δίκαιοι και καθαροί, γιατί προστρέχουν να εξαγνιστούν; Εγώ δεν έχω δει κανένα υγιή να τρέχει σε γιατρό, διότι αν όντως τρέχει στον γιατρό τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι είτε είναι άρρωστος, είτε ότι του σάλεψε, είτε ότι δεν έχει γνώση της υγείας του, δηλαδή είναι κατά την σκέψη άρρωστος, είτε ότι προστρέχει στον ιατρό για να περάσει την ώρα του. Δεν νομίζω όμως κανείς να πήγαινε στα Ασκληπιεία για να παίξει ζάρια Αλλά ως γνωρίζεις υπάρχουν άρρωστοι οι οποίοι έχουν διαφορετικές αρρώστιες μεταξύ τους. Άλλοι τους πονά το πόδι, άλλους το κεφάλι, άλλους το χέρι, άλλους το νύχι και άλλοι μετά από μάχη είναι ετοιμοθάνατοι. Δεν είναι πιο λογικό λοιπόν, ένας ιατρός να προστρέξει πρώτα στους ετοιμοθάνατους παρά σε εκείνους που τους πονά το νύχι; Διότι ο ετοιμοθάνατος από στιγμή σε στιγμή μπορεί να ξεψυχήσει ενώ εκείνος που τον πονά τον νύχι μπορεί να περιμένει θαρρώ. Όχι όμως γιατί εκείνος που τον πονά τον νύχι δεν είναι άρρωστος αλλά διότι η κατάστασή του δεν χρήζει άμεσης επέμβασης και φυσικά μπορεί να ζήσει έστω και αν το νύχι του τον πονάει. Ένας όμως που του καρφώθηκε ένα δόρυ στο πόδι του, πόσο μπορεί να αντέξει; Ένας ιατρός λοιπόν που δεν φροντίζει τους βαριά άρρωστος, τι σόι ιατρός μπορεί να είναι; Θυμίζει άνθρωπο που καταπιάνεται με τα εύκολα και αποφεύγει τα δύσκολα είτε γιατί δεν τον ενδιαφέρει για τους αρρώστους είτε γιατί δεν είναι ικανός να τους γιατρέψει, γι’ αυτό και τους αφήνει στην μαύρη και άτυχή τους μοίρα. Γι αυτό λοιπόν και οι Χριστιανοί πρώτα από τους πιο βαριά αρρώστους ξεκινάνε τις θεραπείες της ψυχής. Αλλά έπειτα ενδιαφέρεσαι για τους αναμάρτητους. Για τους Χριστιανούς τέτοιοι θνητοί δεν υπάρχουν. Μόνο ο Θεός χρήζει τέτοιων ιδιοτήτων. Εγώ όσους ανθρώπους παρατήρησα από την γέννα τους μέχρι τον θάνατό τους, λίγο πολύ σε κάποια αρρώστια κύλησαν και ουδείς εξ’ αυτών υπήρξε υγιείς από όταν γεννήθηκε μέχρι να πεθάνει και αυτό ισχύει και για τους ιατρούς, δεν νομίζεις;
Οι σωστοί δικαστές, όταν βλέπουν στο δικαστήριο κάποιον να κλαίγεται και να χτυπιέται για να βρει το δίκιο του, του λένε να πάψει να γίνεται αξιολύπητος ώστε να κριθεί με γνώμονα την αλήθεια και όχι προκαλώντας τον οίκτο· οι Χριστιανοί όμως θέλουν να μας πείσουν ότι ο θεός τους κρίνει επηρεασμένος από τις κολακείες μας και όχι με γνώμονα την αλήθεια. Και αν δεχτούμε ότι από τη φύση του το ανθρώπινο είδος κλίνει κατά κάποιο τρόπο προς την αμαρτία, θα ’ πρεπε τότε στους πάντες να απευθύνεται το μήνυμα· προς τι αυτή η προτίμηση στους αμαρτωλούς ειδικά; Ο λόγος είναι ότι για τους πραγματικά καλούς και δίκαιους ανθρώπους το μήνυμα τους δεν έχει νόημα· αυτούς λοιπόν δεν μπορούν να τους τραβήξουν με το μέρος τους οι Χριστιανοί, γι’ αυτό και προτιμούν ν’ απευθύνονται στους μιαρούς και τους διεφθαρμένους. Ο καθένας βέβαια ξέρει ότι τον κακό άνθρωπο -που είναι τέτοιος είτε από τη φύση του είτε γιατί έτσι έμαθε μεγαλώνοντας- δεν τον μεταμορφώνεις σε καλό ούτε με την τιμωρία ούτε με την συμπόνια- είναι εξαιρετικά δύσκολο να μεταβάλεις εντελώς την ιδιοσυγκρασία κάποιου. Παρ’ όλα αυτά ο θεός τους προφανώς επηρεάζεται από τα αισθήματα οίκτου και συμπόνιας που του προκαλούν οι πιστοί του κι απαλλάσσει όσους υπήρξαν κακοί, ενώ έναν ενάρετο που δεν συμπεριφέρεται έτσι, τον απορρίπτει -πράγμα εντελώς άδικο.
67,1 Αλήθεια στα δικαστήρια συμβαίνουν και γεγονότα σαν αυτά που περιγράφεις αλλά οι δικαστές εκείνοι είναι άνθρωποι και όπως λες επηρεάζονται από τις κολακείες των κατηγορουμένων. Δεν νομίζω ότι είναι σοφό να υποστηρίζουμε ότι ο Θεός δεν γνωρίζει τι συμβαίνει στην καρδιά και στην σκέψη των ανθρώπων· ούτε είναι λογικό να δεχόμαστε ότι ο Θεός επηρεάζεται από τα λόγια και τις κολακείες τους, λες και είναι κανείς από αυτούς τους αφελείς βασιλιάδες. Όπως και συ θα ξέρεις πολλοί στην Ελλάδα στον δικό τους θεό προσεύχονται και άλλοι από αυτούς φωνάζουν, παριστάνοντας τους σωστούς ρήτορες, αναγιγνώσκοντας ένα σωρό κατεβατά και προσευχές μπροστά από τα πολλά τα πλήθη, λες και ο Θεός έχει ανάγκη από ποίηση και όχι από ουσία. Άλλοι που δεν έτυχαν μόρφωσης λένε μόνο πέντε και έξι φράσεις. Τί να σκεφτούμε λοιπόν σοφέ μας Κέλσο; Ότι ο πιο δεινός ρήτορας εισακούγεται από τον Θεό και εκείνος ο λιγότερο καθόλου και όχι; Θα ήταν σοφό λοιπόν να υποθέσουμε, ότι ο Θεός παραπλανάται από τα λόγια μας και δεν ξέρει την σκέψη μας και τι πραγματικά νιώθουμε στο εσωτερικό μας; Αν είναι έτσι, πες μας εσύ τότε τί θα πρέπει να σκεφτούμε για εκείνους τους σοφούς, ενάρετους και ευλαβείς, που αντί να απαγγέλλουν τις προσευχές τους αντίθετα τις σκέφτονται δίχως να προφέρουν λέξη. Τί θα υποθέσουμε γι’ αυτούς; Ότι ο Θεός δεν μπορεί να τους ακούσει; Μα μήπως το λοιπόν υποστηρίζεις ότι ο Θεός έχει αυτιά; Αλίμονο τότε, διότι με τις σκέψεις σου σε λίγο θα πρόκειται να πούμε ότι οι μουγγοί προσευχή δεν έχουν ή δεν είναι άνθρωποι και μάλιστα καλύτεροι από μένα και από σένα.
Μάλιστα υποστηρίζεις ότι ένας άνθρωπος είναι από την φύση του κακός και δεν μεταμορφώνεται μήτε με την συμπόνια, μήτε με την τιμωρία, είτε είναι μικρός, εφόσον από την φύση λες είναι κακός, είτε είναι μεγάλος. Όμως όλοι ξέρουν ότι η Σπάρτη στα παλιά τα χρόνια έβγαζε τους πιο σκληραγωγημένους πολεμιστές και θυμάμαι ότι οι Πέρσες πήρανε μια γεύση. Όλη αυτή η πολεμική τους η σκληράδα δεν οφείλεται στο ότι διδάχτηκαν έτσι από μικροί ή μήπως αλήθεια γεννιόνταν έτσι; Αν γεννιόνταν όμως θαρραλέοι και σκληροί πολεμιστές, γιατί δεν είναι πλέον τώρα; Δεν φταίει σε αυτό στο ότι άλλαξαν οι συνθήκες μέσα στις οποίες μεγάλωσαν; Και οι Ρωμαίοι κάποτε ήταν γνωστοί για τις πολεμικές τους αρετές. Μετά όμως έγιναν μαλθακοί και όλοι ξέρουμε ότι ο στρατός τους αποτελούνταν αργότερα από Γαλάτες και Γερμανούς, φύλα βάρβαρα και πολεμοχαρή, από ότι οι άλλοι που τα σπαθιά τους γνώρισαν μας λένε. Κανείς λοιπόν δεν γεννιέται άξιος πολεμιστής αλλά διδάσκεται σε αυτό. Και οι ενηλικιωμένοι ακόμη έχουν περιθώρια διδαχής και δεν νομίζω ότι αυτό που λες για αυτούς να στέκει, διότι οι ίδιοι αυτοί οι Γερμανοί και οι Γαλάτες άκουσα ότι άρχισαν να αλλάζουν και να επιθυμούν αντί της βαρβαρότητας, να γεύονται τις απολαύσεις και τις μαλθακότητες που άλλαξαν τους ίδιους τους σκληροτράχηλους Ρωμαίους.
Σε ενοχλεί ότι οι Χριστιανοί καλούν τους αμαρτωλούς και όχι τους καθαρούς. Μα τί μώρα πράγματα είναι αυτά που λες της απίθανης σοφίας Κέλσο; Μήπως δεν είπαμε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αμαρτωλοί, παρά καθαροί σαν του Ουρανού τον Ύψιστο Πατέρα; Και αφού όλοι αμαρτωλοί τυγχάνουν σαφώς και όλοι χρήζουν κάποιας θεραπείας· ή θαρρείς ο Ιπποκράτης και οι άλλοι του κόσμου ιατροί να υπήρχανε, αν όντως όλοι τα είχανε πάντοτε καλά με την υγεία; Και η διαφορά με τον Θεό είναι πως και οι ιατροί αρρώσταιναν, παρά τις σοφές τους γνώσεις, παρέα με τους άλλους.
Ας τελειώσω μια φορά και με τα δικαστήρια που λες, διότι αναρωτιέμαι τί να ’ ναι αυτό που ενδιαφέρει ένα δικαστήριο που με τον Θεό λες και μοιάζει; Η μετάνοια του κατηγορούμενου ή ανταπόδοση της αδικίας; Ο δικαστής μόνο την ανταπόδοση ζητεί και δεν θέλει να δημιουργήσει ο φταίχτης λύπηση για τον εαυτό του. Μα ο Θεός που δεν γελιέται με το κλάμα, γνωρίζει ποιος μετάνιωσε για να τον συγχωρήσει. Έτσι είναι που οι άνθρωποι αλλάζουν και εδώ η σοφία σου γελιέται.
Οι διδάσκαλοι τους πάλι, λένε: «οι σοφοί αδιαφορούν πλήρως για τη Χριστιανική μας διδασκαλία, γιατί η ίδια τους η σοφία τους παραπλανά και τους βάζει τρικλοποδιά» -πρόκειται για επιχειρήματα που σε κάθε τους λεπτομέρεια προκαλούν το γέλιο. Ακριβώς επειδή δεν μπορούν να πείσουν κάποιον μυαλωμένο, ψάχνουν ανάμεσα στους χαζούς. Εγώ θα παρομοίαζα τον Χριστιανό δάσκαλο με τσαρλατάνο που ενώ υπόσχεται να αποκαταστήσει την υγεία κάποιου, τον αποτρέπει με κάθε τρόπο από το να πάει να κοιταχτεί σ’ έναν έμπειρο γιατρό, από φόβο μήπως τον εκθέσει η επιστημονική κατάρτιση του τελευταίου. (Άλλωστε, συμβαίνει αυτό και στην πραγματικότητα:) Τρέχει σε κάτι νήπιους και ηλίθιους χωριάτες και τους λέει, «μη πηγαίνετε σε γιατρούς, όποιον υπόσχονται να θεραπεύσουν, τον καταστρέφουν», και, «προσοχή, κανείς σας να μην αγγίξει την γνώση, γιατί η γνώση είναι επικίνδυνο πράγμα, η γνώση είναι αρρώστια της ψυχής, η σοφία ισοδυναμεί με καταστροφή. Εμένα ν’ ακούτε, μόνο εγώ θα σας σώσω». Μου θυμίζει μεθυσμένο που κουβεντιάζει παρέα με άλλους μεθυσμένους και κατηγοράει τους ανθρώπους που δεν πίνουν ως μέθυσους. Ή μύωπα που κάνει κήρυγμα σε μύωπες, ότι οι άνθρωποι με δυνατή όραση έχουν πάθηση στα μάτια. Αυτά τους καταλογίζω, για να μην αναφερθώ σε όλα· γνώμη μου είναι ότι πέφτουν σε βαρύ σφάλμα γιατί η στάση τους είναι εξευτελιστική για το θεό και σκοπός τους είναι να προσφέρουν εύκολες ελπίδες στους μικρόψυχους, να τους κάνουν να βλέπουν υπεροπτικά τους καλύτερους τους και, δήθεν για το καλό τους, να τους αποφεύγουν.
69,1 Πράγματι Κέλσο, δεν υπάρχει μεγαλύτερη τρικλοποδιά στον Χριστιανισμό από την ίδια την σοφία, αλλά όχι για τους λόγους που εσύ μας περιγράφεις. Και διάφοροι μυαλωμένοι χωρίς κανείς να τους εξαναγκάσει ή να τους εκβιάσει ενέσκηψαν στον δόγμα μας και βρήκαν αρετές σε αυτό που εσύ παραμερίζεις. Ας σου διηγηθώ ορισμένα πράγματα για την σοφία και πως αυτή βάζει τρικλοποδιά μόνο σε μερικούς, που κάθε άλλο παρά σοφοί είναι, ώστε να μην λες ότι δεν έχεις λόγους να πιστεύεις τα όσα ισχυρίζομαι.
Όλοι λοιπόν γνώριζαν τον Σωκράτη στην Αθήνα και όλοι είχαν πει ότι είναι ο πιο σοφός των σοφών. Ο ίδιος ο Σωκράτης είχε αποδεχτεί ότι η σοφία του όλη περικλείονταν στην γνώση της άγνοιάς του. Εκείνος ήταν όντως λοιπόν σοφός, εφόσον υποστήριζε ότι δεν είναι σοφό και ούτε λογικό, ανθρώπινη σκέψη να μπορεί να περιλάβει όλη την γνώση του κόσμου τούτου. Κάτι τέτοιο είναι πράγματι αδύνατο διότι απλός γεωγράφος να είναι κάποιος, για να υποστηρίξει ότι γνωρίζει όλη την γεωγραφία θα πρέπει να γυρίσει όλη την φύση από άκρη σε άκρη, πράγμα αδύνατο. Και αν καταφέρει ποτέ του να το πράξει εδώ στην γη, μήπως θα προλάβει να το πράξει και για όλα τα άστρα του ουρανού, που ο Θαλής τα όρισε γεώδη; Πολλές φορές πιο αδύνατο θαρρώ. Ανάλογο ακριβώς πράγμα διδάσκουν και οι Χριστιανοί. Διδάσκουν δηλαδή, ότι όποιος θεωρεί ότι γνωρίζει περισσότερα από τον ίδιο τον Θεό γίνεται αλαζόνας και σύντομα η αλαζονεία του θα τον φάει σαν το σκουλήκι που κατατρώγει τις σάρκες ενός πτώματος, κάποια άγνωστη σε μας ημέρα.
Και οι Έλληνες θαρρώ πως ίδια και ανάλογα είπαν με τα παραπάνω, καταπώς ο Απόλλωνας σκότωσε τα δώδεκα παιδιά της Νιόβης, όταν εκείνη περηφανεύθηκε ότι γέννησε περισσότερα παιδιά από την Λυτώ, θέλοντας να τιμωρήσει της δική της αλαζονεία. Έστω λοιπόν και αν ο Απόλλωνας άδικα θανάτωσε τους δώδεκα τους παίδες για να τιμωρηθεί η μητέρα τους η αλαζόνα, εντούτοις ας μείνουμε στο πρόβλημα της ανθρώπινης αλαζονείας· οι αλαζόνες δεν έχουν δυνατή όραση αλλά πιστεύουν μόνο σε αυτά που βλέπουν αυτοί και όχι μόνο δεν αναλύουν αυτά που άλλοι είδαν ως υγιείς ή έστω ως μύωπες, όπως λες, αλλά αν τυχόν τυφλός γι’ αυτούς, γυρίσει να τους διδάξει κάτι, νομίζουν ότι ο τυφλός μιας και δεν έχει μάτια είναι ανίκανος για σκέψη. Κάτι τέτοιοι αλαζόνες λοιπόν, με μερικές απλές ματιές διαβάζουν τα κείμενα των Χριστιανών και ένεκα αυτής τους της αλαζονείας, πιστεύουν ότι κακώς η δική τους η σοφία ασχολείται με τέτοια απλά πράματα, θεωρώντας ότι όλα εκείνα είναι για πέταμα και άξια των θηρίων. Έτσι απαξιώνουν τα ευαγγέλια και δεν ρίχνουν μια βαθύτερη ματιά ή έστω δεν ζητούν την συμβουλή των άλλων, διότι για να πράξουν κάτι τέτοιο θα έπρεπε πρώτα να απαλλαχτούν από ένα κομμάτι της αλαζονείας τους, και δηλαδή ένα κομμάτι από τον εαυτό τους, για να δεχτούν την Θεία Σοφία· δηλαδή μιαν ανώτερη σοφία από την δική τους, που θα έρθει επ’ αυτών, και η οποία, όχι μόνο θα τους διδάξει αλλά και θα τους μάθει πράγματα που κανένα ανθρώπινο βιβλίο δεν αναφέρει. Αλλά βλέπεις εκείνοι είναι τόσο αλαζόνες που πιστεύουν ότι και ο Θεός είναι λιγότερο σοφός από αυτούς, πράμα αλήθεια πολύ παράξενο για ανθρώπους σαν και σε, που πιστεύουν σε ένα Ύψιστο Θεό. Αυτό νομίζω είναι το πιο εξευτελιστικό για τον Θεό, να τον καταλογίζουν στην σοφία μικρότερο τους οι άνθρωποι έστω και σοφοί, πράγμα που και ο Πλάτωνας δεν υποστηρίζει.
Μιας λοιπόν και αυτός ο λόγος σου ελέγχει το δόγμα μας από την πλευρά των Ελλήνων ως προς την αρετή του, έχω να σου συμπληρώσω και το εξής το οποίο από ακριβώς αυτήν την πλευρά μας δίνει περισσότερη αρετή από όλα όσα εσύ καυχιέσαι. Ο Σωκράτης όντας διαλαλητής της σοφίας του δια μέσω της άγνοιας του, αφού όπως έλεγε «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», υποστήριζε ότι την σοφία του αυτή της άγνοιας, την όφειλε ακολουθώντας το δαιμόνιό του, έτσι ονόμαζε εκείνος τον Θεό θαρρώ, και ονομάστηκε από τους ίδιους τους Έλληνες ως ο πιο σοφός μεταξύ τους, έστω και αν υποστήριζε ότι έχει άγνοια. Τί θα σκεφτούμε για τους Έλληνες λοιπόν; Ότι λαθεμένα αναγνώρισαν τον Σωκράτη ως τον πιο σοφό ή ότι ο Σωκράτης ήταν πράγματι ο σοφότερος εκείνων; Κανείς στην Ελλάδα που καυχιόνταν για την σοφία του δεν ονομάστηκε ως ο πιο σοφός των Ελλήνων. Οι Χριστιανοί λοιπόν τα ίδια και ανάλογα υποστηρίζουν, μόνο που το δικό τους το δαιμόνιο, το ορίζουν ως Θεό τον Ναζωραίο και μπρος στην Σοφία Εκείνου, διδάσκουν την άγνοιά τους, διότι μόλις την αναγνωρίσουν, Εκείνος αμέσως πλούσια την φωτίζει διαλύοντας πολλά από τα σκοτεινά τα τμήματα της.
- Ανατροπή του Αληθούς Λόγου του Κέλσου
- Η έλλειψη πρωτοτυπίας στην χριστιανική πίστη
- Η Ιουδαϊκή επιχειρηματολογία
- Λόγος προς Ιουδαίους
- Η Ελληνική άποψη για το χριστιανικό δόγμα
- Κριτική της χριστιανικής διδασκαλίας
- Για τους Εβραίους και τους Χριστιανούς
- Η παραχάραξη της Ελληνικής φιλοσοφίας από τους Χριστιανούς
- Σημειώσεις
Ανώνυμος Πιστός & Απολογητής