Στο κείμενο που ακολουθεί ομιλάει ένας Χριστιανός που δεν γνωρίζει τέλεια όλα τα δόγματα του Χριστιανισμού αλλά και ούτε έχει εμβαθύνει στην Θεολογία. Η ζωή αυτού του Χριστιανού τοποθετείται υποθετικά στον 5ο αιώνα μ.Χ. (έστω και αν το σύγγραμμα είναι στα νεοελληνικά) και απαντά στις ειδήσεις του Κέλσου που βρίσκονται στο εικονιζόμενο βιβλίο.
(Παραινετικός διάλογος στην μετά πίστεως και προσευχής σκέψη)
του «Ανωνύμου Πιστού & Απολογητή»
Εν Νήσω Φαιάκων, Ελλάδα, Άγιο Πάσχα Ορθοδόξων Χριστιανών, Έτος 2003 μ.Χ.
(ΚΕΛΣΟΣ ΑΛΗΘΗΣ ΛΟΓΟΣ): Εδώ
Αφορμή για αυτή την εργασία έδωσε στον γράφοντα η διαπίστωση ότι πολλοί νεοΕθνικοί (νεοπαγανιστές) νομίζουν εσφαλμένα ή ψεύδονται εσκεμμένα ότι ο Κέλσος ή και λίγοι άλλοι αρχαίοι Εθνικοί (παγανιστές), δεν έχουν πάρει απάντηση ήδη από τους Χριστιανικούς Πατέρες και ιερείς στις διάφορες ενστάσεις τους, όπως π.χ. ο Άγιος Κύριλλος συνέγραψε το «Κατά Ιουλιανού», ο επίσκοπος Καισαρείας Ευσέβιος κατά του Ιεροκλή και ο Ωριγένης το «Κατά Κέλσου» ή γιατί πολλές φορές χλευάζουν τους Χριστιανούς επειδή ακούν τους Μητροπολίτες ή τους Πατριάρχες τους ως υποτελείς ενώ οι ίδιοι, ως λένε, είναι οι μόνοι σκεπτόμενοι άνθρωποι, με συνέπεια οι νεοΕθνικοί σε διάφορα φόρουμ να ξεφωνίζουν ότι «ο Κέλσος πρέπει να διαβαστεί από όλη την Ελλάδα, ώστε η τελευταία να ελευθερωθεί από τα ψέματα του Χριστιανισμού». Ο «Αληθής Λόγος» του Κέλσου λοιπόν, έχει πάρει την απάντησή του εδώ και 18 αιώνες από τον Ωριγένη, τον οποίο παρακίνησε ο Αμβρόσιος, αν και σε βιβλία όπως το κάτωθι, ο λόγος του Ωριγένη αποκρύπτεται έστω και αν από το βιβλίο του αναφερόμενου Ωριγένη, σήμερα σώζεται ο «Αληθής Λόγος» του Κέλσου. Ας σκεφτεί λοιπόν ο καθείς, ότι αν ο Ωριγένης δεν είχε δύναμη στον λόγο του θα ήταν πιο «παγανιστικά» σωστό να κατατεθούν και οι ιδέες του, ώστε ο Κέλσος να φαντάζει ακόμη πιο δυνατός ως προς τα λεγόμενά του. Αν όμως αποκρύπτεται θα πρέπει ο καθένας να αναλογιστεί ότι σε κανένα δικαστήριο ο δικαστής δεν ακούει μόνο τον κατήγορο διότι αν το πράξει θα πλανηθεί, εκτός και αν του αρέσει η ιδέα να πλανιέται.. Ορθό λοιπόν είναι ο καθείς, να ακούει και τον συνήγορο αν θέλει να δικάζει δίκαια και όχι αυτάρεσκα. Παρ’ όλα αυτά που αφορούν λοιπόν τον Ωριγένη ο γράφων δεν πρόκειται να μείνει με ανοιχτό το στόμα μπροστά από τον Αληθή Λόγο του Κέλσου, ούτε κάποιου άλλου, θεωρώντας την σοφία του Θεού κατώτερη από εκείνη του ανθρώπου διότι ο γράφων πολλές φορές έχει τονίσει ότι ένας που θέλει να είναι και να λέγεται «Έλληνας», έχει την υποχρέωση να σκέφτεται διαρκώς και αν τυγχάνει και Χριστιανός θα πρέπει να ελέγχει τα ατοπήματα του δράκοντα. Έτσι λοιπόν περιζωμένος την αλήθεια και με θώρακα την δικαιοσύνη, υποδεμένος το ευαγγέλιο με περικεφαλαία την σωτηρία και την μάχαιρα του Πνεύματος και προσευχόμενος, ο δράκοντας θα σωπάσει και τα πύρινά τα βέλη του θα σβήσουν μπρος από την χριστιανική χρυσή ασπίδα της πίστεως.
ΠΡΟΣΩΠΑ «ΔΙΑΛΟΓΟΥ»Κέλσος (Εθνικός) 2ος αιώνα μ.Χ.Μενεκράτης (Χριστιανός) 5ος αιώνα μ.Χ. |
ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ
Άγιο Ευαγγέλιο, Επιστολές Αποστόλων, Προς Εφεσίους - Προς Φιλιππησίους, Κεφ ς’ 14 - 18
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι Χριστιανοί, αντίθετα από τις συνήθειες που επικρατούν, έχουν θεσπίσει μεταξύ τους μυστικούς κανόνες απ’ τους οποίους όσοι δεν παραβαίνουν το νόμο βγαίνουν στο φως, ενώ όσοι τελούνται κατά τρόπο που αντιβαίνει στα ήθη, μένουν κρυφοί. Η λεγόμενη αγάπη που τους ενώνει οφείλεται στον κοινό κίνδυνο που διατρέχουν, και ο κίνδυνος ωθεί στην συντροφικότητα ισχυρότερα από κάθε όρκο.
23, 1 Οι Χριστιανοί δεν έχουν κανένα μυστικό νόμο. Αυτές είναι ψεύτικες ειδήσεις, οι οποίες αποκτούν το σκοτεινό το σχήμα όταν ο σοφός παρομοιάζει την Εκκλησία του Χριστού ως κάποια φιλοσοφική σχολή του Πυθαγόρα ή μύηση στα μυστήρια της αρχαίας Ελευσίνας· σχολές σαν του Πυθαγόρα μυστικούς είχαν κανόνες που αν τυχόν και οι συμμετέχοντες τις παράβαιναν βαριά ποινή θαρρώ πως είχαν. Τέτοια αναφέρουν οι παραδόσεις για τον Πυθαγόρειο τον Ίππαρχο, καθότι ο κίνδυνος που διέτρεχε δεν ήταν από κανέναν εχθρό απ’ έξω, αλλά από τους ίδιους τους παλιούς του τους συντρόφους. Τώρα εσύ θα πρέπει να μας πεις, αν αυτοί οι μυστικοί κανόνες των Πυθαγόρειων ή των εν Αθήνα Ελευσίνιων, μιας και μυστικοί τυγχάνουν, αν αντιβαίνουνε τα κοινά τα ήθη, παρά οι φανεροί κανόνες των αδελφών και μαθητών μας.
Η δε αγάπη που ενώνει τους Χριστιανούς, είναι το μέγιστο αγαθό που προκύπτει από την αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο και ως μέγιστο αγαθό τιμάται ως γέννημα της ανθρώπινης ψυχής μας. Η αγάπη δεν εκβιάζεται αλλά πηγάζει εκ βάθους καρδιάς· διότι αλήθεια Κέλσο ποιά αγάπη είδες να πηγάζει δια της βίας και ποιά αγάπη είδες να πηγάζει από τον φόβο; Αν είδες καλά αυτά που εξιστορούμε, θα παρατήρησες ότι και οι μαθητές του Ιησού ένεκα του φόβου της εξουσίας αρνήθηκαν τον Δάσκαλό τους. Ο Πέτρος αρνήθηκε τον Ιησού ένεκα του φόβου και δεν αγάπησε έστω και πρόσκαιρα τον Χριστό, πριν ο κόκορας λαλήσει τρεις φορές. Πώς τώρα εσύ λες ότι με από την βία πηγάζει η αγάπη; Μήπως η αγάπη μπορεί να φέρει τον φόβο; Πώς άραγε το σκοτάδι φέρνει το φως και το φως φέρνει το σκοτάδι; Κι έτσι ακόμα αν ήταν, όπως τα λες Κέλσο, απαιτείται αγάπη για να κινδυνεύεις, διότι οι Χριστιανοί αν κινδύνευαν από τους εξωτερικούς εχθρούς, παρά αναμεταξύ τους, σημαίνει ότι για χάρη τού Χριστού κινδύνευαν, και Τον αγαπούσαν· μη ποτέ τολμήσεις να μας πεις ότι έχεις δει και άλλους να διακινδυνεύουν την ζωή τους για κάτι που δεν το αγαπάνε. Ποιός αλήθεια θα μπορούσε να ισχυριστεί, ότι οι τριακόσιοι του Λεωνίδα από την Σπάρτη, μπήκαν σε κινδύνους στο στενό στις Θερμοπύλες ένεκα του φόβου και όχι ένεκα της αγάπης προς την πατρίδα και την ελευθερία, που τους συνέδεε ισχυρά και τους έκανε τόσο άφοβους, που ούτε τον θάνατο λογάριασαν, αλλά ούτε τους περισσότερους χρυσοστόλιστους «αθάνατους» εχθρούς τους;
Όσο για το δόγμα τους, έχει βάρβαρη προέλευση. Βέβαια, ακόμη και οι βάρβαροι είναι σε θέση να επινοούν δόγματα· μόνο που συμβαίνει, να είναι οι Έλληνες οι πιο κατάλληλοι να κρίνουν την αρετή και να επιβεβαιώνουν την αξία των όσων σκαρφίζονται οι βάρβαροι.
23, 2 Ας ελέγξουν λοιπόν οι Έλληνες, όπως τους ονομάζεις, τα δόγματά των Χριστιανών και ας δουν αν έχουν αρετή ή όχι. Μια φορά ο συλλογισμός σου δεν αποκλείει την περίπτωση και βάρβαρο δόγμα να έχει αρετή, εφόσον λες ότι μόνο οι Έλληνες είναι ικανοί να το ελέγξουν. Σαφώς δεν υπαινίσσεσαι ότι μόνο οι Έλληνες είναι ικανοί για να φτιάχνουν δόγματα αρετής αλλά και οι βάρβαροι λοιπόν.
Μήπως και οι Έλληνες δεν έλαβαν βάρβαρα δόγματα, από προηγούμενους λαούς που στον ίδιο χώρο με αυτούς κατοικούσαν ή έστω εκεί κοντά τους; Πού είναι λοιπόν η μοναδική τους ικανότητα να ελέγχουν τα δόγματα των βαρβάρων, αν δεν είναι ικανοί μόνοι τους να ελέγξουν τα ίδια τα δόγματα που κληρονόμησαν από τους προηγούμενους;
Σ’ αυτά που τους αρέσει να κάνουν και να διδάσκουν, οι Χριστιανοί επιδίδονται κρυφά, και όχι χωρίς λόγο, παρά για να αποφύγουν τη θανατική καταδίκη που κρέμεται πάνω από τα κεφάλια τους. Δεν υπάρχει τίποτα το καινούριο ή σπουδαίο στην ηθική τους διδασκαλία, που αν την συγκρίνει κανείς με άλλες φιλοσοφίες δεν θα την βρει διόλου πρωτότυπη. Λόγου χάρη η αποστροφή τους προς ό,τι θεωρούν ως ειδωλολατρία. Το ότι δεν είναι λογικό, αντικείμενα που έχουν φτιαχτεί από ανθρώπινα χέρια να τα θεωρεί κανείς ως θεούς μιας και πρόκειται για κατασκευάσματα φαύλων και πολλές φορές άδικων ανθρώπων, το πίστευαν κι οι Πέρσες, όπως μας ιστορεί ο Ηρόδοτος. Αλλά κι ο Ηράκλειτος λέει, «όσοι, λατρεύουν τ’ άψυχα για θεούς δεν διαφέρουν από κάποιον που πιάνει κουβέντα με τα ντουβάρια».
23, 3 Αφού λοιπόν Κέλσο δεν είναι πρωτότυπη η Χριστιανική διδασκαλία, όπως λες, αλλά μοιάζει με άλλες φιλοσοφίες και ηθικές, τότε ποιός ο λόγος του ελέγχου για την αρετή της; Συ ο ίδιος υποστηρίζεις, ότι οι Χριστιανοί λένε ότι λέει και ο Ηράκλειτος. Δηλαδή υποστηρίζεις ότι οι βάρβαροι μπορούν και σκέφτονται ως οι σοφοί οι Έλληνες; ή ότι οι Έλληνες σκαρφίζονται πράγματα βαρβάρων; Αυτό δεν λες όταν συγκρίνεις τους Πέρσες και τους Έλληνες ως σκεπτόμενους τα ίδια για την ειδωλολατρία;
Εφόσον ως λες οι Χριστιανοί διδάσκουν τα ίδια με τους άλλους φιλοσόφους, τότε πώς τους κατηγορείς ότι δεν διδάσκουν τίποτα σπουδαίο; Και αν πρωτότυπη δεν είναι η ηθική των Χριστιανών, αυτό σημαίνει ότι γεννημένη είναι από την κοινή συνείδηση και σκέψη των σοφών λαών της γης, που σε όλες τις γενεές και σε όλους τους τόπους μίλησαν για το αγαθό.
Εξήγησε μου όμως, αφού πρωτοτυπία καμιά δεν έχουν οι Χριστιανοί, πώς απειλούνται με την θανατική την καταδίκη, ενώ οι άλλοι λαοί με τις ίδιες φιλοσοφίες και ηθικές με τον Χριστιανισμό χαίρουν τις προστασίας του δικού τους κράτους; Κάτι θα πρέπει να υποστηρίξουμε λοιπόν· ή ότι το κράτος άδικα τους κατηγορεί ή ότι η διδασκαλία τους είναι πρωτότυπη ή και τα δύο αυτά μαζί ακόμη, διότι αν αυτοί κινδύνευαν από θανατικές καταδίκες λογικό είναι να ειπωθεί ότι αυτοί που κινδυνεύουν με τέτοια βαριά ποινή, για ένα θέμα που υποστηρίζουν, κάτι το σημαντικό και νέο πρεσβεύουν για το οποίο δεν διστάζουν να δώσουν και την ίδια την ζωή τους ακόμα. Και ο πιο αφελής πολίτης του κράτους λοιπόν, δεν θέτει την ζωή του σε κινδύνους παρά μόνο για κάποιο πολύ σοβαρό λόγο που και αυτός, αν και αφελής δηλαδή, ευκόλως εννοεί, αφού νομίζω ότι και ο πιο αφελής πολίτης, αν έστω ειπωθεί ότι δεν εννοεί την διδασκαλία που πρεσβεύει, εντούτοις ευκόλως κατανοεί την σημασία και την αξία της ίδιας της ζωής του.
Οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι προφέροντας τα ονόματα δαιμόνων ή λέγοντας μαγικά ξόρκια, αποκτούν δύναμη. Ο ίδιος ο Ιησούς χρησιμοποιώντας μαγικά τεχνάσματα φάνηκε πως έκανε θαύματα, και μάλιστα πρόβλεψε ότι και άλλοι θα ’ παιρναν μαθήματα και θα ’ καναν τα ίδια, παριστάνοντας τους σπουδαίους κι ότι τα κατορθώματα τους δήθεν οφείλονται στη δύναμη του θεού· και κάτι τέτοιους τους ξαπόστελνε ο Ιησούς. (Αν είχε δίκιο να τους καταδικάζει, τότε όντας κι ο ίδιος ένοχος για τα ίδια πράγματα, ήταν τιποτένιος· και αν δεν ήταν τιποτένιος ο ίδιος τότε δεν ήσαν τιποτένιοι και όσοι πήγαν να τον μιμηθούν. (...) Οι Χριστιανοί διατηρούν απόκρυφες δοξασίες, κι έτσι προσποιούνται και καλύπτονται ως προς το τι πιστεύουν και τι όχι (...) Προσωπικά, δεν υποστηρίζω ότι θα ’ πρεπε κανείς να υποχρεώνεται να απομακρυνθεί από τις καλοπροαίρετες δοξασίες του ή να προσποιηθεί ότι απομακρύνθηκε ή ότι τις απαρνήθηκε, προκειμένου να αποφύγει κινδύνους.
23, 4 - 25, 1 Ο Δάσκαλος μας έκανε μαγικά τεχνάσματα, ως λες, πράμα που πολλοί αμφισβητούν σήμερα έστω και αν ζουν πολλά χρόνια έπειτα από Εκείνον, μη γνωρίζοντας τα γεγονότα από πρώτο χέρι. Μάλιστα προέβλεψε ότι και άλλοι στο μέλλον θα κάνουν μαγικά, όπως λες, χρησιμοποιώντας το Όνομά Του. Δεν απορείς Κέλσο για το πώς, ο τιποτένιος όπως λες Ιησούς, γνώριζε ότι θα γίνει γνωστός ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους και μάλιστα σε όλη την Οικουμένη, εκείνη που ούτε εσύ στα χρόνια σου δεν μπορούσες άλλωστε με κανένα τρόπο να γνωρίζεις; Τί θα πρέπει να πούμε Κέλσο; μήπως ότι πολύ άνθρωποι είναι τιποτένιοι αφού δασκαλεύονται από τιποτένιους; ή μήπως ότι ο Ιησούς δεν είναι τιποτένιος, αλλά Μέγιστος μεταξύ όχι μόνο των τιποτένιων, αλλά και εκείνων των μεγίστων; Διότι μόνο οι μέγιστοι γίνονται παράδειγμα σε τόσους πολλούς άλλους ανθρώπους, ακόμη και σοφούς, παρά οι τιποτένιοι. Πες μου Κέλσο, ποιοί άλλοι σοφοί είχαν τόσους θαυμαστές; Μήπως έχεις εσύ περισσότερους, εφόσον λες ότι σαν Έλληνας είσαι ικανός να ελέγξεις τον Ιησού;
Όμως, Κέλσο, ο Ιησούς δεν έκανε μαγικά τεχνάσματα, ο Ιησούς είναι ο Θεός και όσοι κάνουν μαγικά τεχνάσματα δίχως την άδεια του Θεού Ιησού είναι τιποτένιοι και μάγοι. Ο ίδιος ο Θεός δεν ζητάει από κανέναν την άδεια για να κάνει μαγικά, όπως συ τα ονομάζεις. Κανείς μάγος ως τώρα δεν καταδίκασε άλλους μάγους για τα μαγικά τους, απλά ο καθείς υποστήριζε ότι κάνει μεγαλύτερα και σπουδαιότερα από όλους σχεδόν τους άλλους. Ο Χριστός δεν υποστήριξε ότι κάνει μεγαλύτερα, αν και μπορεί ευκόλως να το πράξει. Ο Ιησούς υποστήριξε ότι όποιος κάνει μάγια δίχως την έγκριση του Θεού, χρησιμοποιεί τα μάγια για πράματα που δεν έχουν άδεια από τον Θεό.
Έπειτα λες ότι οι Χριστιανοί έχουν απόκρυφες δοξασίες ή ό,τι τις απαρνιόνται για να αποφύγουν τους κινδύνους. Μα πώς υποστηρίζεις κάτι τέτοιο όταν οι Χριστιανοί επιθυμούν να μαρτυρήσουν για τον Θεό τους; Πώς υποστηρίζεις κάτι τέτοιο όταν οι θανατικές καταδίκες και η ρίψη στα θηρία επέρχονταν όταν κάποιος δεν αρνούνταν τον Θεό Χριστό, με μια και μόνο προφερόμενη πρόταση;
Κι αν και έστω παραδέχεσαι ότι ο Δάσκαλός μας έκανε μαγικά τεχνάσματα, με ποια απόδειξη ξεστομίζεις κάτι τέτοιο; Ότι δηλαδή για μαγικά τεχνάσματα επρόκειτο και όχι για κάτι άλλο; Διότι εμείς οι Χριστιανοί γνωρίζουμε ότι με την δύναμη του Θεού ενεργούσε και έπραττε όλα εκείνα τα αγαθά που χάριζε στους μαθητευόμενούς Του, αφού σαφώς καμιά επίδειξη δεν έκανε ο Ιησούς για να εντυπωσιάσει, παρά μόνο αγαθοεργίες για να ευεργετήσει. Τέτοιος είναι ο Θεός και κανείς δεν μπορεί να Τον διατάξει να πράξει μάγια, ως λες, τώρα ή μετά άνευ κάποιου αγαθού και καλοπροαίρετου σκοπού, που ως Θεός σοφός ορίζει. Για μάγο λοιπόν τον πέρασαν πολλές φορές ιερείς και Φαρισαίοι και όλο περισσότερα τεχνάσματα του ζητούσαν να επιτελέσει για να εντυπωσιαστούν αυτοί προσωπικά, παρά για να ευεργετηθούν κάποιοι δυστυχείς ανθρώποι από ετούτα.
Μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει η ψυχή που όντας ανώτερη από το γήινο στοιχείο, συγγενεύει με τον θεό1. Κι οι καλόψυχοι άνθρωποι, όπου κι αν βρίσκονται, λαχταρούν τον συγγενή τους αυτόν, και διαρκώς τον φέρνουν στο νου τους και πάντα ποθούν κάτι να μαθαίνουν γι’ αυτόν. Όμως, αν πρόκειται να ενστερνιστούν κάποιο θρησκευτικό δόγμα, πρέπει να έχουν για οδηγό τους τη λογική. Γιατί όποιος πιστεύει χωρίς πρώτα να ελέγξει λογικά ένα δόγμα, είναι βέβαιο πως θα απατηθεί. Έχουμε πολλά σημερινά παραδείγματα άλογης πίστης: τους ζητιάνους ιερείς της Κυβέλης, τους μάγους που δίνουν προφητείες παρατηρώντας ουράνια φαινόμενα, τους λάτρεις του Μίθρα και του Σαβαδία κι όσους βλέπουν φαντάσματα της Εκάτης ή κάποιας άλλης θεότητας θηλυκιάς ή αρσενικής.
25, 2 Αν η ψυχή είναι ανώτερη από το σώμα και αυτή μονάχα συγγενεύει με τον Θεό, αυτό συ το λες και όχι οι Χριστιανοί οι οποίοι διδάσκουνε ότι το σώμα δώρο λίαν καλό στον άνθρωπο δόθηκε από τον Δημιουργό Πατέρα.
Όμως ας δούμε Κέλσο γιατί το δόγμα μας δεν είναι λογικό και σε ευχαριστώ εκ των προτέρων που υποστηρίζεις ότι μερικές από τις βάρβαρες δοξασίες που έχουν γίνει απόκτημα και των Ελλήνων, σαν των ζητιάνων της Κυβέλης, τους λάτρεις του Μίθρα και εκείνους που βλέπουν φαντάσματα της Εκάτης, είναι άλογες, και δηλαδή έγιναν απόκτημα εκείνων που εσύ θεωρείς ότι είναι οι μόνοι ικανοί να ελέγχουν την λογική ενός δόγματος σαν και του δικού μας. Αν και μοιάζει δύσκολο άνθρωποι που δέχονται βαρβαρότερα δόγματα από πολλά άλλα, να ελέγξουν ανθρώπους με δόγμα σαφώς πιο λογικό και πιο σοφό από το δικό τους.
Ακριβώς όπως οι τσαρλατάνοι αυτών των λατρειών εκμεταλλεύονται την αφέλεια των εύπιστων και τους τραβούν από τη μύτη, έτσι γίνεται και με τους Χριστιανούς δασκάλους· κάποιοι από αυτούς δεν θέλουν καν να διατυπώσουν ούτε να ακούσουν ένα επιχείρημα πάνω σ’ αυτά που πιστεύουν, προτιμώντας τα «πίστευε και μη ερεύνα» και «η πίστη σου θα σε σώσει», και «η σοφία αυτού του κόσμου είναι κακό πράγμα, ενώ το να ’ σαι απλοϊκός είναι καλό». Αν κάνουν τον κόπο να μου δώσουν κάποια απάντηση, αντιμετωπίζοντας με όχι σαν κάποιον που σκίζεται να μάθει απ’ αυτούς (έτσι κι αλλιώς μου είναι γνωστά όλα αυτά), αλλά σαν κάποιον που ενδιαφέρεται εξ ίσου για το κάθε τι, τότε έχει καλώς· αν όμως δεν θελήσουν και μου πουν, καθώς το συνηθίζουν, «μη εξέταζε» και τα παρόμοια, θα πρέπει να τους διδάξω, ώστε να δουν κι οι ίδιοι, τι πραγματικά είναι και από πού πηγάζουν τα όσα υποστηρίζουν.
25,3 Εμπρός λοιπόν θα χαρώ πολύ να μας διδάξεις, διότι το «πίστευε και μη ερεύνα» περισσότερο σε αγαθούς εις την ψυχή ταιριάζει παρά σε φιλοσόφους, έστω και αν ο φιλοσοφημένος λογικός αρχαίος Έλληνας σοφός, ο Πλάτων, στον Τίμαιο του αναγνώρισε αγαθά την παραδιδόμενη Ομηρική και Ησιόδεια θεϊκή γένεση και την σειρά τους «καίπερ άνευ τε εικότων και αναγκαίων αποδείξεων».
Ας δούμε τώρα αν αυτά που εσύ λες ότι γνωστά σου είναι, αν όντως έτσι πράγματι τυγχάνουν ή από πονηρούς και ασεβείς προς τον Θεό πηγάζουν.