278. Πάτερ Κλεόπα, για εμάς τους μοναχούς τι είναι πιο ωφέλιμο να κάνουμε στην ζωή;
Εγώ νομίζω ότι το ανώτερο σ' αυτή την ζωή είναι να τα εγκαταλείπει κανείς όλα και να κλαίει για τις αμαρτίες του, διότι το ακριβότερο δώρο για εμάς είναι η αιωνιότητα. Συνεπώς, πρέπει να κάνουμε το πάν για να μη χαθούμε, διαφορετικά μάταια πλέον ζήσαμε σ' αυτή την ζωή!
279. Ποια πνευματική σχέση υπάρχει μεταξύ προσευχής και αναγνώσεως των ιερών βιβλίων;
Λέγουν οι Άγιοι Πατέρες, ότι ο νους του ανθρώπου με δύο έργα γενικά πρέπει να ασχολείται:
Με την ανάγνωση και την προσευχή.
Αυτά βοηθούν πάντοτε το ένα το άλλο.
Όταν είμεθα ταραγμένοι και έχουμε διανοητικά περισπασμό, περισσότερο να διαβάζουμε τα ψυχωφελή βιβλία.
Και όταν η καρδιά μας ειρήνευσε και οι σκέψεις μας συγκεντρώθηκαν, τότε περισσότερο να προσευχώμεθα και λιγότερο να διαβάζουμε.
280. Δώστε μου μία συμβουλή για την προσευχή, διότι μερικές φορές, ενώ έχω καιρό να προσευχηθώ, ο νους μου με προτρέπει να κάνω κάτι άλλο και άλλοτε, όταν δεν έχω καιρό, επιθυμώ να προσεύχομαι.
Εάν σε αποσπά ο εχθρός από την προσευχή, εσύ να αρπάζεις ότι μπορείς.
Γι' αυτό λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος:
"Εάν στον καιρό της προσευχής σου κάνης κάτι άλλο από το να προσεύχεσαι, να ξέρης ότι γίνεσαι περίγελος των δαιμόνων".
Εγώ σε συμβουλεύω ποτέ να μην αφήνεις την προσευχή, ούτε να κάνης κάτι άλλο στον διορισμένο καιρό της, διότι ο διάβολος μας προτρέπει να κάνουμε οτιδήποτε, προπαντός στην κατάλληλη για προσευχή ώρα, μόνο και μόνο για να μη προσευχηθούμε.
281. τι εννοούμε για την προσευχή που γίνεται "εν πνεύματι και αλήθεια".
Όταν προσευχώμεθα νοερά στον Θεό, τότε προσευχώμεθα εν πνεύματι, δηλ. με τον νου και η καρδιά να έχει προσοχή και αίσθηση.
Εν άληθεία προσευχώμεθα όταν εργαζόμαστε και τις εντολές του Θεού, διότι λέγει ο προφήτης Δαβίδ:
"Πάσαι αι εντολαί σου αλήθεια" (Ψαλμ. 118, 86).
Αλλά προσεύχεσαι εν αληθεία, όταν κάνης τις εντολές κατά τον νόμο του Θεού, με την ορθή πίστη, διότι, όπως λέγει ο ψαλμωδός:
"Και ο νόμος σου αλήθεια" (Ψαλμ. 118, 142).
282. Πως μπορούμε να φθάσουμε στην πνευματική προσευχή;
Μητέρα της προσευχής είναι η Χάρις του Αγίου Πνεύματος.
Αυτή διδάσκει τον άνθρωπο να προσεύχεται, να προοδεύει στην προσευχή, μέχρι να φθάσει στην υψίστη βαθμίδα, που είναι η προσευχή της εκστάσεως. Διότι οκτώ είναι οι βαθμίδες της προσευχής, κατά τους Αγίους Πατέρας:
Η εν πνεύματι φυσική θεωρία, δηλ. σκέψεις για την κτίση του Θεού,
η προσευχή με την γλώσσα,
η προσευχή με δυνατή την φωνή (προφορική),
η προσευχή του νου και του στόματος, δηλ. όταν προσεύχεσαι προφορικά και προσεχής με τον νου όσα λέγεις,
η νοερά προσευχή,
η νοερά και καρδιακή προσευχή, όταν προσεύχεται μυστικά με νίψη και με αίσθηση της καρδίας σου,
η καρδιακή προσευχή, όταν ο νους είναι κλεισμένος στην καρδιά με την Χάρι του Θεού και από εκεί ανυψώνεται στον ουρανό
και η τελευταία βαθμίδα, εάν είναι με το σώμα ή χωρίς το σώμα.
Αυτή η προσευχή γίνεται χωρίς λόγια και φθάνουν μόνον οι άγιοι με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος.
283. Με ποιο είδος προσευχής μπορούμε να φθάσουμε στην θερμή καρδιακή προσευχή;
Με κάθε είδος μπορούμε να αποκτήσουμε την καρδιακή προσευχή. Και με την ανάγνωση του ψαλτηρίου, εάν την κάνουμε με μεγάλη πίστη και προσοχή και με τις μετάνοιες και με τους Χαιρεημούς και ακόμη με την πνευματική ψαλμωδία, με την νηστεία, και με την ολονύκτια αγρυπνία.
Οι Άγιοι Πατέρες όμως έχουν εκλέξει την ευχή του Ιησού για την απόκτηση της καρδιακής προσευχής, ως την πλέον κατάλληλη. Ανώτερη από την καρδιακή προσευχή είναι η έκστασης, η αρπαγή του νου, που ονομάζεται από τους πατέρας "πνευματική θεωρία", και συμβαίνει όταν καθαρίζεται τελείως η καρδιά.
Σ' αυτή την βαθμίδα έφθασε ο Μωυσής, ο Ηλίας, όταν αξιώθηκαν να μιλήσουν με τον Θεό και είδαν την δόξα Του και ιδιαίτερα ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος ανέβει μέχρι τρίτου ουρανού.
Στην τελευταία αυτή βαθμίδα της προσευχής οι σωματικές δυνάμεις παραμένουν στον άνθρωπο, αλλά τις κυβερνάει το Άγιο Πνεύμα όπου και όπως θέλει, διότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να τις κυβέρνηση. Ο νους του ανθρώπου σε τέτοιες στιγμές λειώνει σαν κερί στην φωτιά από την δύναμη του θείου πυρός και παύουν οι ενέργειές του.
Δεν μπορεί τότε ο άνθρωπος με την ανθρώπινη αντίληψη να καταλάβει τα μυστήρια αυτά του Θείου Πνεύματος. Ούτε τις θείες αποκαλύψεις κατά τον καιρό της προσευχής, δεν μπορεί να εξήγηση στους άλλους αυτός πού τις είδε, αλλά μόνο σ' άλλους πού ευρίσκονται υψηλότερα απ' αυτόν, όπως ήταν ο προφήτης Δανιήλ.
Αυτός δεν μπορούσε να εξήγηση τις θείες αποκαλύψεις αλλά του τις εξήγησε ο αρχάγγελος Γαβριήλ.
284. Γνωρίσατε κανένα μοναχό ή λαϊκό, ο οποίος να έχει την καρδιακή προσευχή;
Γνώρισα μερικούς ερημίτες, που ζούσαν στις τρώγλες των δασών γύρω από το μοναστήρι Συχαστρία, την Σύχλα, την Παλαιά Αγαπία, το Ποκρώβ, αλλά πόσο είχαν προοδεύσει στην αρετή μόνο ο Θεός το γνωρίζει. Τώρα όλοι αυτοί έφυγαν απ' αυτό τον κόσμο. Είχαν επίσης την καρδιακή προσευχή, πατέρες από το μοναστήρι μας την Συχαστρία, όπως ο π. Γερβάσιος Γκάσπαρ, ο Παΐσιος Νικητένκου, μάγειρας του μοναστηρίου (1970) και ίσως ο αδελφός μου, Γεράσιμος Ηλίε.
Όμως η καρδιακή προσευχή είναι ένα μυστικό έργο, το όποιο μόνο ο Θεός το γνωρίζει, και αυτός που την έχει πολύ δύσκολα την λέγει στους άλλους. Μάλιστα μερικές φορές ούτε ο ίδιος άνθρωπος δεν γνωρίζει ότι έχει την καρδιακή προσευχή.
Υπάρχουν και λαϊκοί που έχουν αυτή την πνευματική προσευχή, ώστε ξεπερνούν και τους μοναχούς. Να σας ειπώ ένα θαυμαστό γεγονός που είδα εδώ στην εκκλησία, πριν από δέκα χρόνια. Ευρισκόμουν στο Άγιο Βήμα. Είχα έλθει στην Εκκλησία από τις 4 το πρωί και διάβαζα την Θεία Μετάληψη μπροστά στην Αγία Τράπεζα γονατιστός. Μετά από λίγη ώρα μπήκε μέσα μία γυναίκα να προσευχηθεί, η οποία είχε έλθει από το βράδυ στο μοναστήρι. Δεν την γνώριζα. Προσκυνούσε όλες τις εικόνες και έκανε παντού μετάνοιες. Δεν γνώριζε ότι κάποιος ήταν στην εκκλησία. Ήταν σκοτάδι διότι ήταν τότε χειμώνας. Βλέποντας εγώ να προσεύχεται έτσι επίμονα την κοίταζα από την Ωραία Πύλη και αυτή επήγε και γονάτισε στο μέσον της εκκλησίας με τα χέρια υψωμένα ψηλά και έλεγε από την καρδιά της αυτά τα λόγια:
"Κύριε, μη με εγκαταλείπεις. Κύριε, μη με εγκαταλείπεις!".
Είδα ένα κίτρινο φως τριγύρω της και τρόμαξα.
Κατόπιν η γυναίκα έπεσε με το πρόσωπο στην γη και προσευχόταν σιωπηλά. Η φωτεινή ακτίνα που την περιέλουζε μεγάλωσε περισσότερο και μετά εξαφανίσθηκε. Κατόπιν, αφού έσβησε το θείο εκείνο φως, η γυναίκα σηκώθηκε στα πόδια της και βγήκε έξω από την εκκλησία. Ήταν μία απλή γυναίκα από τα χωριά μας.
Ιδού λοιπόν, ποιος έχει το δώρο της προσευχής. Να που και οι λαϊκοί ξεπερνούν τους μοναχούς. Εγώ έκανα προσκομιδή και από την μεγάλη μου συγκινήσει άρχισα να κλαίω και έτρεμα με τα χαρτιά στο χέρι.
Μόνο ο Θεός γνωρίζει πόσοι εκλεκτοί υπάρχουν σ' αυτό τον κόσμο!
285. Τι έχετε να πείτε για τις φαντασίες που έρχονται στην ώρα της προσευχής;
Μακάριος είναι ο νους πού προσεύχεται χωρίς φαντασίες, διότι μόνο ο Χριστός δεν είχε φαντασίες, επειδή ήταν Θεός.
Ο Αδάμ έπεσε από τον παράδεισο, αφού πρώτα έπεσε στην φαντασία του, διότι φαντάστηκε, κατά την συμβουλή του εωσφόρου, ότι εάν θα φάει από τον απαγορευμένο καρπό, δεν θα πεθάνει στον αιώνα.
Λέγουν οι Άγιοι Πατέρες ότι ο μεγαλύτερος πειρασμός στην ώρα της προσευχής είναι η φαντασία του νου, που λέγεται και "οκτάπους της ψυχής ή "οκτάγωνο".
Ονομάζεται ακόμη η φαντασία και "γέφυρα των δαιμόνων".
Στον καιρό της καρδιακής προσευχής, το δυσκολότερο πράγμα είναι η διαφύλαξης του νου από τον διασκορπισμό.
Είναι πιο δύσκολο ακόμη από το να φυλάξεις τον νου από τους λογισμούς.
Να παρατηρούμε ότι κάθε τι που είναι περιφερειακό (έρχεται και φεύγει) και φανταστικό, δεν είναι από τον Θεό.
Εάν νομίζουμε ότι μπορούμε να εμποδίσουμε την φαντασία μας, εξαπατόμαστε.
Δεν μπορούμε να εισδύσουμε στην στενή πύλη της καρδίας, ούτε μπορούμε να φθάσουμε τον Θεό.
286. Γιατί ο άνθρωπος είναι ανώτερος από όλα τα αλλά δημιουργήματα;
Όλα είναι δημιουργήματα του Θεού, αλλά δεν προήλθαν όλα από τον Θεό, όπως προήλθε ο άνθρωπος.
Αυτός δημιουργήθηκε με την βούληση της Αγίας Τριάδος, κατ' εικόνα και ομοίωση του Θεού.
Συνεπώς ο άνθρωπος έχει την δύναμη να γίνει υιός του Θεού κατά χάριν, να αναγεννηθεί εκ του Θεού, να δημιουργήσει καλά έργα, να θεωθή.
Έχει ψυχή ζώσα, που προήλθε από τον Θεό και σ' αυτήν αναπαύεται ένα μικρό μέρος των ακτίστων ενεργειών του Θεού, οι οποίες είναι τόσες όσες είναι και οι ιδιότητες του Θεού.
287. Αυτός πού δεν κάνει το θέλημα του Θεού, έχει καθήκον να προτρέπει τους άλλους στην απόκτηση των καλών έργων;
Λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος ότι
"πρέπει και αυτός πού δεν κάνει τα έργα των αρετών να διδάσκει τους άλλους για τις αρετές και την στέρηση των έργων του την συμπληρώνει με τα ωφέλιμα λόγια του".
Ενώ ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει:
"Πρέπει αυτός που διδάσκει και δεν τα εκτελεί, ο ίδιος να ντρέπεται από τα λόγια του και έτσι να αρχίσει και αυτός να κάνη λίγο - λίγο τα έργα των αρετών".
288. Τι συμβουλή μας δίνετε για την ψυχική μας σωτηρία;
Να παραμείνετε μέσα στο πλοίο την Εκκλησία, να υπακούετε σ' Αυτήν, διότι είναι το σώμα του Χριστού.
Αυτή είναι η κοινή Μητέρα μας.
Δια της Εκκλησίας μπαίνουμε στον κόσμο, στην ζωή και με αυτή αναχωρούμε απ' αυτό τον κόσμο, για την αιώνια ζωή.
Εμείς οι χριστιανοί ομοιάζουμε με ένα δένδρο φυτεμένο από τον Θεό. Το κλωνάρι που πέφτει από το δένδρο πεθαίνει και δεν μπορεί να ζήση πλέον. Έτσι και οι χριστιανοί που αποκόπτονται από την Εκκλησία, πεθαίνουν και δεν μπορούν να έχουν πλέον ζωή, ούτε σωτηρία, εκτός και επιστρέψουν πάλι στους κόλπους της.
Όταν ο άνθρωπος ταλαντεύεται στην πίστη και εγκαταλείπει τελικά την Εκκλησία, μάταια είναι όλα τα καλά έργα. Και όπου υπάρχει ενότης και ειρήνη, εκεί υπάρχει σωτηρία και Χάρις Θεού.
Λέγουν ακόμη οι Άγιοι Πατέρες ότι στους έσχατους καιρούς δύο πράγματα θα βοηθήσουν την Εκκλησία και τους πιστούς της.
α) Η αίσθησης και παρουσία της ερήμου, δηλαδή τα βουνά, οι σπηλιές και τα δάση και
β) η διατήρησης της πίστεως μυστικά στις καρδιές των αγωνιστών χριστιανών.
289. Που πιστεύετε ότι σώζονται οι μοναχοί ευκολότερα; Στην κοινοβιακή ζωή, στην ιδιόρρυθμη ή στην ησυχαστική;
Λέγει ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης τα εξής:
"Οι μοναχοί των κοινοβίων σώζονται κατά χιλιάδες, ενώ της ιδιορρύθμου ζωής, ένας στους χίλιους".
Στην κοινοβιακή ζωή πρέπει να υπάρχει ένας νους, μία σκέψης για όλους και μία ψυχή σ' όλα τα σώματα, όπως λέγει ο Μέγας Βασίλειος.
Ενώ στην Ιδιόρρυθμη ή κελιώτικη ζωή κάνει καθένας ότι θέλει. Κανείς δεν τον κυβερνάει και δεν του κόβει το θέλημα, παρά μόνο η συνείδησής του τον καθοδηγεί και ο Πνευματικός, εάν τον συμβουλεύεται.
Όσο αφορά αυτά να προσέξουμε και τα λόγια του Γέροντος μας και ηγουμένου της Συχαστρίας, π. Ιωαννικίου Μορόϊ, ο οποίος έλεγε: "Πατέρες και αδελφοί, όταν θα καταστραφεί η κοινοβιακή ζωή στα μοναστήρια, τότε αυτά θα ερημώσουν". Και έτσι είναι.
290. Κατά την τάξη της μοναχικής ζωής σήμερα, με ποια κανονική αιτία μπορεί κάποιος μοναχός να αναχωρήσει από το μοναστήρι της Μετανοίας του;
Τρεις είναι οι λόγοι για τους οποίους ένας μοναχός μπορεί να φύγει σε άλλο μοναστήρι και συγκεκριμένα:
Εάν μένουν στο μοναστήρι γυναίκες,
εάν είναι μικρά παιδιά και
εάν ο ηγούμενος είναι αιρετικός.
Τέταρτος λόγος κατά τον Μέγα Βασίλειο είναι, όταν ένας μοναχός τραυματίσθηκε πνευματικά στο μοναστήρι του, οπότε μπορεί να πάει σε άλλο.
291. Ποια είναι η σπουδαιότητα της Θείας Λειτουργίας;
Η Θεία Λειτουργία έχει χαρακτήρα και θυσίας και δείπνου.
Με την λειτουργική Θυσία ξεπλένονται οι αμαρτίες αυτών πού μνημονεύονται με την εξαγωγή μερίδων στην Προσκομιδή και κάθε φορά με αυτή την Ιερά Θυσία προσφέρεται ως δώρο το δείπνο του Κυρίου, δηλαδή το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.
Όσο διάστημα θα τελείται η Θεία Λειτουργία στην γη, αυτό θα είναι και το σημείο ότι το έλεος του Θεού δεν μας εγκατέλειψε ακόμη.
Ενώ όταν θα παύση η Θυσία και προσφορά, όπως λέγει Δανιήλ ο προφήτης, τότε θα έλθει το τέλος του κόσμου.
Διότι δεν θα ερημώσουν και κάψουν τα όπλα την γη, αλλά η ανομία θα ερημώσει όλη την γη και θα καταστρέψει τους θρόνους των δυναστών.
292. Πάτερ Κλεόπα, πότε ήλθατε στο μοναστήρι;
Οι γονείς μου απέκτησαν δέκα παιδιά από τα οποία τα πέντε, -τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι- επήγαμε σε μοναστήρια.
Ο μεγάλος αδελφός μου, ονόματι Μιχαήλ ασκήτευε στα βουνά Τσεαχλέου.
Η αδελφή μου Αικατερίνη έγινε μοναχή στο μοναστήρι Παλαιά Αγαπία, ενώ εγώ και δύο μεγαλύτερα αδέλφια μου, ο Βασίλειος και ο Γεώργιος, ήλθαμε στην Συχαστρία.
Μέχρι το 1935 πέθαναν όλοι οι αδελφοί μου, κατόπιν απέθανε και ο πατέρας μου Αλέξανδρος.
Έζησα πλέον εγώ, ως ηγούμενος τότε του μοναστηρίου Συχαστρία και η μητέρα μου στο σπίτι, στην κοινότητα Σουλίτσα -Μποντοσάνι. Το έτος 1946 μετέφερα την μητέρα μου στην Συχαστρία, όπου την έκειρα μοναχή και την έστειλα στην Παλαιά Αγαπία, όπου έζησε μέχρι το 1968 και έφυγε για τον Κύριο σε ηλικία 92 ετών.
Ό ερχομός μου στο μοναστήρι έγινε ως έξης: στις 12 Δεκεμβρίου 1929, μνήμη του αγίου ιεράρχου Σπυρίδωνος, όταν ήμουν 17 ετών έφυγα από το πατρικό σπίτι με τον μεγαλύτερο αδελφό μου Βασίλειο με τους ντορβάδες μας στην πλάτη. Στον ένα είχαμε τους βίους των Αγίων, το ψαλτήρι, το Ωρολόγιο και την Αγία Γραφή, ενώ στον άλλο είχαμε δύο μεγάλες ζωγραφιστές εικόνες, η μία της Θεοτόκου και η άλλη του Αγίου Γεωργίου. Τίποτε άλλο δεν πήραμε από το σπίτι. Οι γονείς μας Αλέξανδρος και Άννα μας συνόδευσαν κλαίγοντας μέχρι κάτω την πεδιάδα, στην περιοχή πού ονομάζεται "Το φαράγγι του Βόδα".
Τότε ο αδελφός μου Βασίλειος άρχισε να ψάλλει το κοντάκιο των Χαιρετισμών του Σωτήρος Ιησού Χριστού μας:
"Ιησού γλυκύτατε το Φως του κόσμου, της ψυχής μου φώτισαν τους οφθαλμούς...".
Κατόπιν ασπασθήκαμε τα χέρια των γονέων μας, επήραμε την ευχή των και αναχωρήσαμε για την σκήτη Κοζάντσεα. Εκείνη τη στιγμή οι γονείς μας έπεσαν κάτω και έκλαιγαν με αναφιλητά.... Στην Κοζάντσεα μείναμε μία νύκτα κοντά στον π. Παΐσιο. Μετά επήραμε και τον αδελφό μας Γεώργιο και ήλθαμε και οι τρεις στην Σουτσεάβα, προσκυνήσαμε τα Λείψανα του αγίου Ιωάννου του Νέου και κατεβήκαμε κάτω στο μοναστήρι Συχαστρία.
Εδώ ήταν ηγούμενος ο πρωτοσύγκελος Ιωαννίκιος Μορόϊ. Όταν μας είδε, μας κράτησε τρεις ημέρες και τρεις νύκτες έξω στην πόρτα του μοναστηρίου, για να μας δοκιμάσει εάν έχουμε υπομονή για την μοναχική ζωή. Μόνο το βράδυ μας άφηνε να κοιμηθούμε μέσα σ' ένα κελί. Μετά από τρεις ήμερες νηστείας, προσευχής και πειρασμών, μας κάλεσε στην εκκλησία, μας εξομολόγησε, μας κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων και μας έδωσε κελιά και διακονήματα στο μοναστήρι.
Μ' αυτό τον τρόπο μπήκαμε στην μοναχική ζωή.
Κατόπιν το 1931 και 1933 πέθαναν τα αδέλφια μου και έμεινα πλέον μόνος.
Το 1937 εκάρη μοναχός και έβοσκα τα πρόβατα του μοναστηρίου επί δέκα χρόνια.
Κατά τα έτη 1942 -1945 μου ανέθεσαν την διακυβέρνηση του μοναστηρίου, επειδή ο Ηγούμενος ήταν άρρωστος.
Τον Ιανουάριο του 1945 χειροτονήθηκα Ιερεύς και εξελέγην ηγούμενος της Μετανοίας μου, στην θέση του αποβιώσαντος Γέροντος μου ηγουμένου Ιωαννικίου.
293. Τώρα που φθάσαμε στο τέλος αυτών των πνευματικών συνομιλιών, θα σας παρακαλέσω πάτερ Κλεόπα, να δώσετε και σε μένα προσωπικά μία ωφέλιμη συμβουλή.
Πάτερ Ιωαννίκιε, τίποτε δεν είναι τόσο εύκολο, όσο να διδάσκεις τους άλλους και τίποτε δεν είναι τόσο δύσκολο όσο να εκτελείς αυτά πού διδάσκεις.
Πρώτα - πρώτα να έχουμε συναίσθηση, ότι σε κάθε στιγμή λυπούμε τον Θεό.
Χωρίς αυτή την καρδιακή ταπείνωση, δεν μπορούμε να σωθούμε.
Εγώ έτσι τουλάχιστον αρχίζω την εξομολόγηση μου.
Κατόπιν, εάν θέλεις να σωθείς, φύλαξε αυτά τα τρία πράγματα, όπως λέγει ο Μέγας Αντώνιος:
Να μη μεταβαίνεις από το ένα μοναστήρι στο άλλο,
να έχεις πάντοτε τον Θεό μπροστά στα μάτια σου
και οτιδήποτε κάνεις να το κατοχυρώνεις με χωρία της Αγία Γραφής και των Αγίων Πατέρων.
Ένας άλλος πατήρ έλεγε:
"Να μένεις συχνά στο κελί σου, να έχεις τους αδελφούς ως αγγέλους, ζήτησε να έχεις την ειρήνη και θα σωθείς".
"Έτσι και εμείς πάτερ, να φυλάξουμε με ακρίβεια τις διδασκαλίες των Αγίων Πατέρων, τις εντολές του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού και με την Χάριν Του, ελπίζουμε να σωθούμε και να φιλοξενηθούμε στην αιώνια ανάπαυση. Αμήν.