...που είχαμε μαζί του για την ωφέλεια όλων μας:
1. Πάτερ Παΐσιε πέστε μας κάτι για τον τόπο της καταγωγής σας.
Γεννήθηκα στο χωριό Στρωϊέστ του νoμού Μποτοσάνι το 1897 και οι γονείς μου λέγονταν Ιωάννης και Αικατερίνη. Ήμουν ό μικρότερος από τα πέντε παιδιά του σπιτιού μας. Οι γονείς μου έζησαν με ειρήνη σ' όλη των την ζωή και με δίδαξαν την αγάπη για τον Χριστό με την συχνή παρακολούθηση των Ιερών ακολουθιών στην εκκλησία.
2. Τι συμβουλές σας έδιναν οι γονείς σας στα παιδικά σας χρόνια;
Περισσότερο με δίδασκαν με την ζωή των, γιατί ήταν άνθρωποι απλοί. Ποτέ δεν τους άκουσα να μαλώσουν ή να υβρισθούν.
Ό πατέρας μου γνώριζε το Όνειρο της Παναγίας από στήθους,
καθώς και άλλες προσευχές, και προσευχόταν τόσο δυνατά, ώστε αν τον ακούγαμε και εμείς. Έλεγε όπως λέγει και ό ιερεύς: "Του Κυρίου δεηθώμεν!" και κτυπούσε κλαίγοντας με τις γροθιές του τα στήθη του. Ενώ ή μητέρα μου ήταν αγαπημένη με όλο τον κόσμο και μας έλεγε πολλές φορές: "Παιδιά μου, να είσθε φρόνιμα για να σας τίμηση ό κόσμος!".
3. Ποιος σας προέτρεψε για τον μοναχικό βίο;
Οι βίοι των αγίων με βοήθησαν να ακολουθήσω τον Χριστό δια του μοναχισμού. Κατ' αρχάς επήγα στην σκήτη Κοζάντσεα, το1921. Πνευματικός μου ήταν ό π. Καλλίνικος Σούσου, μεγάλος αγωνιστής και εργάτης της προσευχής.
Κάθε φορά με ξυπνούσε τα μεσάνυκτα, λέγοντας μου: "Άιντε να πάμε στην εκκλησία διότι ό θερισμός είναι πολύς και οί έργάται ολίγοι". Αλήθεια είναι ότι στενοχωριόμουνα πού σηκωνόμουν τόσο ενωρίς, αλλά πηγαίνοντας στην εκκλησία τον εύρισκα πολλές φορές να με περιμένει στον έξωνάρθηκα...
Είχα μέσα μου την επιθυμία να ζήσω στην ησυχία. Ηθέλησα να πάω στην μονή Συχαστρία, όπου υπάρχει περισσότερη ησυχία, αλλά ό τότε ηγούμενος π. Ίωαννίκιος δεν με δεχόταν χωρίς την ευλογία του Γέροντος μου. Έμεινα λοιπόν στην Κοζάντσεα, όπου με την ευλογία του Γέροντος μου έφτιαξα σ' ένα κατάλληλο μέρος ένα σπιτάκι και δίπλα ένα παρεκκλήσιο, όπου αγωνίσθηκα στην ησυχία και προσευχή, χωρίς να εγκαταλείψω το διακόνημά μου, πού είχα στην εκκλησία. Εκεί έζησα 18 χρόνια δηλ. μέχρι το 1948, οπότε ήλθα στην μονή Συχαστρία.
4. Ποιοι είναι οι σπουδαιότεροι μαθητές που είχατε στην ησυχία;
Είχα αρκετούς, αλλά ό πιο ενάρετος ήταν ό αδελφός του πατρός Κλεόπα, ονόματι Γεώργιος Ήλίε. Ενθυμούμαι ότι έμενε σ' ένα κελί με ένα άλλον δίπλα του, ό όποιος δεν γνώριζε να διαβάζει. Ήταν σιωπηλός πάντοτε, βιαστής της προσευχής και της νηστείας. Κάποτε, όταν προσεύχονταν μαζί το βράδυ, ό αδελφός Γεώργιος του έριξε δύο χαστούκια στα μάγουλα για να του δίωξη τον ύπνο. Τότε ό γέροντας εκείνος φοβισμένος έτρεξε στην προσευχή μετά ήλθε σε εμένα ταραγμένος και μου είπε, ότι ό Γεώργιος τρελάθηκε και δεν μπορούμε να κάνουμε μαζί τα πνευματικά μας καθήκοντα. Επήγα και τους συμφιλίωσα.
Την άλλη ημέρα εργαζόμουν στο αμπέλι με τους αδελφούς. Το βράδυ στείλαμε τον δόκιμο Γεώργιο να ετοιμάσει το φαγητό. Όταν ήλθαμε βρήκαμε στο τραπέζι ένα σημείωμα, το όποιον έγραφε: Συγχώρεσέ με πάτερ Παϊσιε, πηγαίνω για πέντε ήμερες στο δάσος για να κλάψω τις αμαρτίες μου. Εμείς φάγαμε, κάναμε την βραδινή προσευχή μας και εξαπλώσαμε. Κατά τα μεσάνυκτα, ακούω στην πόρτα κάποιος να κτυπά. Ποιος είναι; ερώτησα. "Ευλόγησον πάτερ Παΐσιε, είμαι ό αδελφός Γεώργιος ό αμαρτωλός". "Ό αδελφός Γεώργιος αναχώρησε στην ησυχία επί πέντε ήμερες για να μετανοήσει!" Του είπα Μπήκε στο κελί μου φοβισμένος και κουρασμένος. "Τι έπαθες;" τον ερώτησα. Και αυτός μου είπε , πήγα σ' ένα κοίλωμα στο δάσος και εκεί αποφάσισα να μείνω πέντε ήμερες με προσευχή και νηστεία. Άλλα, όταν διάβαζα την βραδινή ακολουθία με τους Χαιρετισμούς των Αρχαγγέλων, άκουσα μία φοβερή φωνή: "Τι κάνεις δω;" Ήταν ό σατανάς! Τότε φοβισμένος πήρα το Ωρολόγιο της Εκκλησίας και δεν κατάλαβα πώς έφθασα εδώ. Σας παρακαλώ, συγχωρέστε με, πάτερ Παΐσιε. "Ό Θεός να σε συγχώρηση, αδελφέ Γεώργιε, του απήντησα. Αυτά παθαίνουν, αυτοί πού θέλουν οποιοδήποτε έργο χωρίς την ευλογία του γέροντος του".
Αφού αναχώρησε ό αδελφός Γεώργιος για το μοναστήρι Συχαστρία, μου έστειλε ό Θεός, ένα άλλο καλόν υποτακτικό, επίσης στο όνομα Γεώργιος. Καταγόταν από το χωριό Φλαμινζί, ήταν μεγάλης ηλικίας, με γένια και άσπρα μαλλιά και σ' όλη του την ζωή βοσκούσε πρόβατα. Ή πρώτη μας συνάντηση έγινε μία χειμωνιάτικη βραδιά. Εμφανίστηκε μπροστά μου, έξω από το κατώφλι της εκκλησίας, ξυπόλυτος και γαλήνιος στο πρόσωπο. Τίναζε τα κατακόκκινα πόδια του για να πέση το χιόνι. "Έμεινε κοντά μου, ως υποτακτικός οκτώ χρόνια. Αυτό μόνο έχω να ειπώ ότι με ξεπέρασε σε όλα, στην νηστεία, την προσευχή, την ταπείνωση και τίποτε δεν έκανε χωρίς ευλογία. Έμεινε για πάντα στην μνήμη μου, ως ένας αληθινός ερημίτης. Τις μετάνοιες του δεν τις αριθμούσε και όλη σχεδόν την νύκτα προσευχόταν. Κάποτε με ερώτησε: Πάτερ Παΐσιε, πόσες περίπου μετάνοιες πρέπει να κάνω για ένα λέϊ (3 περίπου δραχμές), Όταν κάποιος μου δίνη με την παράκληση να προσευχηθώ γι' αυτόν; Περίπου 10 μετάνοιες είναι αρκετές, του είπα εγώ. Όχι, πάτερ, λέγει εκείνος, εγώ κάνω 100 μετάνοιες για ένα λέϊ... Δεν μπορώ να θυμηθώ και σημειώσω όλα, όσα είδα και ωφελήθηκα από την οκταετή ζωή αυτού του αγαπητού και όσιου γέροντος.
5. Τι πνευματικές συμβουλές δίνετε στους μαθητές σας
Πριν γίνω Ιερεύς και Πνευματικός, τους πλέον γνωστούς εκ των λαϊκών, προέτρεπα να προσεύχονται πολύ, να διαβάζουν το ψαλτήριο, να κάνουν μετάνοιες, να νηστεύουν, να συμφιλιώνονται μεταξύ τους και να εξομολογούνται στον Πνευματικό της Σκήτης. Τους μαθητές μου, όμως ήμουν υποχρεωμένος να τους διδάσκω περισσότερο με τα έργα και λιγότερο με τα λόγια. "Όταν με έβλεπαν να τρέχω στην προσευχή, να νηστεύω, να σιωπώ και να συμπεριφέρομαι μαζί των με πραότητα, αναγκάζονταν και οί ίδιοι να κάνουν τα ίδια και ανώτερα έργα από εμένα. Όταν χειροτονήθηκα, ήμουν υποχρεωμένος να προσπαθώ να τους ωφελήσω και με τα λόγια, διότι δεν ανταποκρινόμουν με την ζωή μου. Μόνο με την χάρι του Θεού προσπαθούσα να τους ειρηνεύσω όλους και να επιστρέψουν στα κελιά τους ήσυχοι.
6. Επειδή υπηρετήσατε ως νοσοκόμος, πείτε μας κάτι για το τέλος ορισμένων μοναχών ή μαθητών της Πανοσιότητα σας;
Ναι, αγαπούσα τους ασθενείς, όχι από αγάπη για τον Θεό, αλλά από ανθρώπινο καθήκον. Εάν θελήσω να ειπώ ή να γράψω για το τέλος των μοναχών πού κοιμήθηκαν με ειρηνικό τέλος, θα πρέπει να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο. Θα αναφέρω όμως μερικά παραδείγματα εξ αυτών:
Ενθυμούμαι ένα αδελφό, ονόματι Γεώργιο Κοσμαντσιούκ, μεγάλο αγωνιστή. Αυτός, όταν αρρώστησε, με κάλεσε κοντά του και μου ζήτησε να τον κουρεύσω μοναχό. Την τρίτη ημέρα μετά την κούρα του, κοινώνησε των Άχραντων Μυστηρίων, έλαβε συγχώρηση από όλους και όντας στα χέρια μου παρέδωσε την ψυχή του στα χέρια του Θεού. Ένας ιεροδιάκονος, ονόματι Γεράσιμος Βιέρου, όταν αρρώστησε, με κάλεσε να του διαβάσω την Παράκληση της Θεοτόκου. Ενώ είχα φθάσει στο μέσον, παρέδωσε την ψυχή του στην αγκαλιά του Θεού. Άλλος ιεροδιάκονος, ό Νήφων Ντραγκουλεάνου, μεγάλος βιαστής των αρετών, με κάλεσε μία ημέρα και μου είπε: "Κλείδωσε το κελί μου και έλα πάλι την δεύτερη ημέρα να ψάλλουμε μαζί με τους αγγέλους το Αλληλούια". "Όταν ήλθε ή επόμενη ήμερα, εγώ καθυστέρησα με τον κόσμο και δεν επήγα στην καθορισμένη ώρα. Επήγα στις εννέα, αλλά ό π. Νήφων μόλις είχε κοιμηθεί, διότι ήταν ακόμη το σώμα του ζεστό. Έκλαψα και λυπήθηκα πολύ διότι δεν ήλθα στις 8 για να ψάλλουμε μαζί του και με τους αγγέλους το Αλληλούια!
Γνώρισα και ένα άλλον θαυμαστό γέροντα, τον μοναχό Γερμανό Κοντουράκε, πού ήταν ηλικίας 90 ετών. Ήταν ειρηνική ψυχή και σ' όλη του την ζωή ήταν τσοπάνης προβάτων. Είχε μεγάλη ευλάβεια στον άγιο Νικόλαο και τον παρακαλούσε συχνά: "Άγιε Νικόλαε, λυπήσου με τον αμαρτωλό. Εγώ γέροντας και εσύ γέροντας είσαι, έχεις έλεος για μένα!" Πέθανε την ήμερα της μνήμης των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Δεν μπορώ να ξεχάσω ούτε τον μοναχό Γεννάδιο Άβαταμινίτσε, ό όποιος, παρότι γέροντας, έκανε μετάνοιες δίπλα στο κρεβάτι μου, όταν ήμουν άρρωστος για να θεραπευθώ. Έζησε μαζί μου οκτώ χρόνια, ενώ σ' όλη του την ζωή δεν κοιμήθηκε σε κρεβάτι. Όταν πλησίασε ή ώρα του θανάτου του, ζήτησε και τον έβγαλα έξω στην γεμάτη από χόρτα και λουλούδια αυλή. Τον άφησα επάνω στα χόρτα να βλέπει προς ανατολάς και έτσι, μέσα στην φύση πού έζησε ολόκληρη την ζωή του ως τσοπάνης και την αγάπησε, παρέδωσε και την ψυχή του στον Θεό.
Στην μνήμη μου παρέμειναν ανεξίτηλες ή ταπείνωση και ή απλότητα τους, διότι δεν ήταν άνθρωποι μορφωμένοι με πολλές γνώσεις, αλλά αυτά πού παρέλαβαν από τους προκατόχους των, τα διατηρούσαν με ευλάβεια, δηλ. τον κανόνα στο κελί, τις εκκλησιαστικές ακολουθίες και το εργόχειρο. Ήταν και πολύ προοδευμένοι στην νοερά προσευχή.
7. Πότε, πάτερ Παϊσιε, εισήλθατε, στο μοναστήρι Συχαστρία και ποία ή πνευματικότητα τότε των πατέρων;
Ήλθα στην Συχαστρία το 1948. Ηγούμενος τότε ήταν ό π. Κλεόπας. Υπήρχε εκεί μία αληθινή κοινοβιακή ζωή. Γνώρισα πατέρες, οί όποιοι δεν είχαν τίποτε στο κελί των παρά μόνο το ξυλοκρέβατο και λίγα βιβλία. Ό π. Δομέτιος, ένας γέροντας μοναχός και ενάρετος, δεν απουσίαζε ποτέ από την ακολουθία της εκκλησίας, και ερχόταν από την αρχή του μεσονυκτίου. Ένας άλλος ταπεινός μοναχός ό π. Χριστόφορος, γηροκόμος των ασθενών αδελφών, μετέφερε στις πλάτες του τους ασθενείς αδελφούς στην εκκλησία και μάλιστα τον π. Μιχαήλ, ό όποιος είχε παραλύσει. Όλοι οί αδελφοί ήταν υποχρεωμένοι να έρχονται στον όρθρο. Όταν δεν έρχονταν, δεν έτρωγαν την δεύτερη ήμερα.
8. Πάτερ Παϊσιε, πότε σας μετέθεσαν στο μοναστήρι Σλάτινα και πώς ήταν εκεί ή ζωή;
Μετέβην στην Σλάτινα το φθινόπωρο του 1949 με μία συνοδεία από 23 αδελφούς της Συχαστρίας με επικεφαλής τον π. Κλεόπα. Συνάντησα και εδώ πνευματικούς πατέρας, όπως τον άρχιμ. Παϊσιο Κοσμά. Προ του θανάτου του ό π. Παΐσιος κάλεσε όλους τους πατέρας και ζήτησε συγχώρηση. Ήλθα και εγώ δίπλα του και τον προέτρεψα να λέγει το "Κύριε Ιησού Χριστέ...". Αυτός τότε μου απήντησε: "Πάτερ Παΐσιε, είμαι άνθρωπος αμαρτωλός, πολύ αμαρτωλός, αλλά άλλον Θεόν δεν γνώρισα. Τον παρακαλούσα σ' όλη μου την ζωή και πιστεύω ότι θα προνοήσει για μένα!". Και λέγοντας αυτά έφυγε ή ψυχή του για πάντα από κοντά μας.
Γνώρισα ακόμη τον μοναχό Ίουβενάλιο Μπιρσάν. Αυτός διάβαζε πάντοτε ψαλτήριο, αγαπούσε την υπακοή και την σιωπή. Ήταν εκκλησιαστικός και κόλλυβας και ουδέποτε έκανε λάθη στο διακόνημα της εκκλησίας. Αγαπούσε επίσης την κατά Θεόν πτώχεια. Στο κελί του δεν είχε τίποτε, παρά μόνο δύο μοναχικά ενδύματα, ένα μικρό χαλί για τις μετάνοιες, το ψαλτήριο και ήταν πάντοτε ευτυχισμένος. Τότε στην Σλάτινα είχαν έλθει πολλοί αδελφοί και υπήρχε υπακοή και ειρήνη μεταξύ μας. Διότι Τι ωραιότερο μπορεί να υπάρχει στην γη από την ενότητα και αγάπη!
9. Ζήσατε ένα διάστημα και στην σκήτη Ραρέου. Τι πνευματικές αναμνήσεις έχετε από εκεί;
Έμεινα περίπου ένα χρόνο στη σκήτη Ραρέου, ή οποία εξαρτάται από το μοναστήρι Σλάτινα. Εκεί αγωνίζονταν αρκετοί μοναχοί, από τους οποίους ό σπουδαιότερος ήταν ένας μοναχός τυφλός, ονόματι Νικόδημος. Ήταν δυνατός στην πίστη και έμπειρος στις πνευματικές συμβουλές για την πνευματική οικοδομή των άλλων.
Κάποτε ό ηγούμενος της Σκήτης με ερώτησε, εάν απέκτησα την νοερά προσευχή. Εγώ του είπα ότι τίποτε δεν άκουσα γι' αυτήν. Τότε αυτός μ' έκλεισε σ' ένα μικρό κελί, με τα τζάμια καλά σφραγισμένα και με διέταξε να λέγω πάντοτε το "Κύριε Ιησού Χριστέ...". "Έμεινα εκεί κλεισμένος μία εβδομάδα. Κατόπιν με εξέτασε, εάν κατόρθωσα την προσευχή. Του απάντησα ότι δεν μπόρεσα να κάνω τίποτε. Όταν άκουσε αυτά εκείνος, στενοχωρήθηκε και μου είπε: "Είσαι ένα μικρό, άχρηστο και άδειο δοχείο". Μείνε ακόμη μία εβδομάδα στο ίδιο κελί για να διδαχθείς την νοερά προσευχή! "Εγώ έκανα υπακοή και το Σάββατο, όταν ήλθε να με ερώτηση τα ίδια, του είπα, για να μην τον στενοχωρήσω, ότι απέκτησα την ευχή. Τότε αυτός χαρούμενος με διέταξε να την διδάξω και στους άλλους". Εγώ όμως ούτε τώρα στα γεράματα δεν την απέκτησα, διότι δεν έχω πνευματική ζωή και δεν αγαπώ, όσο πρέπει, τον Χριστό...
10. Τι άλλα ωφέλιμα θυμάστε κατά τον καιρό της διακονίας σας στην Ραρέον;
Πηγαίνοντας κάποτε με τον μαθητή μου για την σκήτη Ραρέου, περάσαμε από ένα ορεινό χωριό, ονόματι Σλατιοάρα. Εκεί εξήλθε μπροστά μου μία γυναίκα και μου είπε ότι στο τάδε σπίτι είναι μία γερόντισσα και δεν μπορεί να πεθάνει διότι είναι ενοχλημένη με την τάδε γειτόνισσα. Επήγα στο σπίτι, κάλεσα την γειτόνισσα, τους διάβασα συγχωρητική ευχή, τις συμφιλίωσα και όταν αναχωρήσαμε από το σπίτι, ή γυναίκα εκείνη παρέδωσε την ψυχή της με ειρήνη.
11. Ως Πνευματικός στο μοναστήρι Συχαστρία επί 30 χρόνια τι έχετε να μας πείτε γι' αυτό το δύσκολο διακόνημα;
Ή πνευματική πατρότητα είναι το δυσκολότερο διακόνημα της μοναχικής ζωής. Από αυτήν εξαρτάται ή σωτηρία ή τιμωρία κάθε ψυχής, ή μοναχική κούρα των αδελφών μιας μονής, ή άδεια για να κοινωνήσουν λαϊκοί και μοναχοί, καθώς επίσης και ή χορήγησης συμμαρτυρία για τους άξιους της ιεροσύνης.
Μεγάλη ευθύνη έχει ό Πνευματικός και γι' αυτό σώζεται δυσκολότερα από ένα μοναχό ή λαϊκό. Ως Πνευματικός της μονής Συχαστρίας είχα πολλές πνευματικές ευφρόσυνες, αλλά και Όχι λιγότερους πειρασμούς και απογοητεύσεις. Όλους τους υποδεχόμουν ως πνευματικά μου παιδιά, τους παρηγορούσα, τους συμφιλίωνα, Όταν διχάζονταν μεταξύ των και τους συμβούλευα ν' αγαπούν περισσότερο την υπακοή, τις εκκλησιαστικές ακολουθίες, την σιωπή, ταπείνωση, προσευχή στο κελί. Μερικοί όμως έρχονταν σπανίως στην εξομολόγηση, συγχωρούσαν δύσκολα τους άλλους, διαμαρτύρονταν στο διακόνημα τους και ήταν ενίοτε πολύ δυσαρεστημένοι. Με αυτούς είχα πολλή δουλειά να κάνω. Χρειαζόταν περισσότερη υπομονή και τέχνη για να τους κερδίσω πνευματικά. Πολλές φορές πήγαινα στα κελιά τους. Άλλοτε τους έδινα ευκολότερο κανόνα προσευχής κ.λ.π., τους έδινα κουράγιο και πολύ προσευχόμουν γι' αυτούς. Μερικοί άπ' αυτούς ωφεληθήκανε, ενώ άλλους τους κρατούσα να μην πέσουν στο χειρότερο και να μη φεύγουν από το μοναστήρι. Κατά πόσο επέτυχα, πόσους κέρδισα ή έχασα γνωρίζει μόνο ό Θεός. "ένα μόνο έργο γνωρίζω, ότι για Όλους αυτούς τους οποίους ξομολογούσα και συμβούλευα, θα έχω να δώσω λόγο ενώπιον του Δίκαιου Κριτου Χριστού.
12. Σάς φαίνεται δυσκολότερη ή πνευματική πατρότητα και ποιμαντική των λαϊκών ή των μοναχών;
Είναι δυσκολότερη ή ποιμαντική των μοναχών και ιερέων από ότι των λαϊκών, επειδή αυτοί έδωσαν υποσχέσεις, έχουν μεγάλη ευθύνη διότι γνωρίζουν τον λόγο του Θεού και τους ιερούς Κανόνες
και όμως δεν εκτελούν τα καθήκοντα των, δηλ. αμαρτάνουν με την θέληση τους και έχουν επίγνωση του κάκου. Ενώ οι λαϊκοί έχουν μικρότερη ευθύνη και πολλοί σφάλλουν από αγνοία. Εδώ εκπληρώνεται ό λόγος του Ευαγγελίου, ό οποίος λέγει: "Τω διδόντι πολύ, πολύ ζητηθήσεται και τω διδόντι ολίγον, ολίγον ζητηθήσεται".
13. Εάν κάποιος δεν υπακούει στον Πνευματικό του και επιτελεί το κακό, έχει καμιά ευθύνη ενώπιον του Θεού ό Πνευματικός γι' αυτόν;
Εάν κάποιος παρεκκλίνει από τα καθήκοντα του και δεν υπακούει στις συμβουλές του Πνευματικού του, αυτός θα έχει και την ευθύνη ενώπιον του Θεού. Ό Πνευματικός όμως είναι υποχρεωμένος να προσεύχεται στον Θεό για την επιστροφή του και για την συγχώρηση του.
14. Τι κανόνα προσευχής επιβάλλετε σ' ένα δόκιμο μοναχό, σ' ένα μοναχό, στον μεγαλόσχημο και τον ιερομόναχο;
Εγώ δεν βάζω κανόνα με νούμερα. Γενικά στους αδελφούς πού εξομολογούνται τους δίνω τον κανόνα του κελιού, δηλ. τους χαιρετισμούς του αγίου της ημέρας, την Παράκληση της Θεοτόκου ή άλλου αγίου και εάν μπορούν ένα κάθισμα του ψαλτηρίου. Επιπλέον στους αδελφούς δοκίμους του μοναστηριού τους λέγω να κάνουν από 40 μετάνοιες μεγάλες, στους μοναχούς από 100, ενώ στους μεγαλόσχημους διπλασιάζεται ό κανόνας, διότι έλαβαν πέντε τάλαντα και πρέπει να τα επαυξήσουν.
Εγώ Τι έπαθα μία φορά για τον κανόνα της προσευχής! Αφού εκάρη μοναχός, επήγα στον Πνευματικό μου και τον ερώτησα Τι κανόνα πρέπει να κάνω. Αυτός μου είπε: "Επειδή είσαι στην υπακοή, να κάνης ότι μπορείς!". Επειδή όμως εγώ δεν Έμεινα ευχαριστημένος με τον λόγο αυτόν, επήγα για δεύτερη φορά και τον ερώτησα. Τότε ό Πνευματικός μου, κάπως αυστηρά μου είπε: "Εάν για δεύτερη φορά με ρωτάς, από τώρα σου λέγω να κάνης αυτό πού δεν μπορείς να κάνης μέχρι τώρα, διότι ή υπακοή στο μοναστήρι και ό κόπος του κοινοβίου καλύπτουν ένα μέρος του κανόνος".
15. Τι κανόνα βάζετε στους ασθενείς, πού δεν μπορούν να κάνουν μετάνοιες;
Στους γέροντες και ασθενείς, τους βάζω κανόνα κατά την δύναμη τους. Εάν δεν μπορούν να κοπιάσουν σωματικά, τους λέγω να διπλασιάζουν την προσευχή με το "Κύριε Ιησού Χριστέ...". Ζούσε κάποτε στο μοναστήρι Συχαστρία ένας μεγαλόσχημος, ό μοναχός Νικάνωρ Μπίτικα, ό όποιος στα γεράματα του δεν μπορούσε να κάνη εδαφιαίες μετάνοιες, ενώ τις προσκυνητές τις έκανε από το σκαμνί. Αφού έπεσε στο κρεβάτι, δεν μπορούσε πλέον να κάνη ούτε προσκυνητές, ούτε σταυρό, παρά μόνο στο στήθος σημείωνε το σημείο του σταυρού και έτσι έκανε τον κανόνα του. Λοιπόν, καθένας να κάνη όσο μπορεί και όπως μπορεί, κατά την συμβουλή , του Πνευματικού, διότι "ιλαρό δότη αγαπά ό Θεός".
16. Τι κανόνα μετανοίας επιβάλλετε στους λαϊκούς, στους γονείς πού έχουν παιδιά και στους νέους πού πρόκειται να νυμφευθούν;
Στους λαϊκούς βάζω κανόνα ανάλογα με τις περιστάσεις και την κατάσταση πού ευρίσκονται. Γι' αυτούς πού έχουν πολλά παιδιά, ό μεγαλύτερος κανόνας είναι να μεγαλώσουν τα παιδιά των στο φόβο του Θεού και να μη τα φονεύουν με εκτρώσεις ή άλλες σκανδαλώδεις πράξεις. Αυτοί πού δεν έχουν είναι υποχρεωμένοι να κάνουν ελεημοσύνη, εάν βέβαια έχουν εάν είναι πτωχοί, να μη κλέπτουν και να ζουν κοντά στην εκκλησία. Τους νέους συμβουλεύω να διατηρούν την σωφροσύνη και τιμή των προ του γάμου και μετά , τον γάμο τους να αποκτούν παιδιά, όσα τους δώσει ό Θεός. Να μη κάνουν εκτρώσεις, να μη αποφεύγουν την τεκνογονία με τεχνικά μέσα, να έχουν ένα Πνευματικό για εξομολόγηση και να εφαρμόζουν τους νόμους της Εκκλησίας περί νηστείας, εγκράτειας και λιτότητας.
17. Ποιοι είναι οί συνηθέστεροι και χειρότεροι πειρασμοί των μοναχών και πώς μπορούν να λυτρωθούν άπ' αυτούς;
όλα τα πάθη των μοναχών και οί πειρασμοί γεννώνται από δύο αμαρτίες: Από την ανυπακοή και την άκηδία στην προσευχή. Εάν εκπέσουμε από την αγία υπακοή και φεύγουμε εύκολα από την εκκλησία, την προσευχή, τις μετάνοιες, τις νηστείες, πέφτουμε πολύ εύκολα σ' όλους τους πειρασμούς και τα θανάσιμα πάθη και χάνουμε την σωτηρία μας. Αυτές οί δύο αμαρτίες θεραπεύονται με την καθαρά εξομολόγηση στον Πνευματικό, με τον κανόνα και την εκβλάστηση των αρετών στην θέση των παθών, πού μας εξουσιάζουν. Μεγάλη βοήθεια στον δρόμο της σωτηρίας μας περεχεί ή ταπείνωσης και οί ταπεινοί λογισμοί, οί όποιοι μας ξεπλένουν από την αμαρτία και νικούν τον διάβολο.
18. Ποιες αρετές πρέπει να έχει ό ηγούμενος ή ό Πνευματικός για να ποιμαίνει επάξια τα πνευματικά του παιδιά;
Πρέπει να γίνουν σ' όλους παράδειγμα αρετής με την ταπείνωση και την αγάπη. Μόνο έτσι μπορούν να σωθούν αυτοί και να σώσουν και τους άλλους.
19. Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί ή βδελυκτή αμαρτία της ακολασίας και πορνείας;
Ή ακολασία στους λαϊκούς έχει φθάσει στο κατακόρυφο. Αυτή μαζί με την απιστία προς τον Θεό γρήγορα οδηγούν στο τέλος του κόσμου. Ή ακολασία κυριαρχεί στην γη, επειδή οί άνθρωποι δεν κρατούν τις νηστείες και απομακρύνθηκαν από τον Θεό. "Όταν ελαττωθεί ή πίστης, έρχεται στη θέση της ή πορνεία, ή μέθη, ό φόνος και κάθε κακία. "όλα αυτά μπορεί να καταπολεμηθούν με την καθαρά εξομολόγηση, την άρνηση της αμαρτίας, την αποχή για ένα διάστημα από την Θεία Κοινωνία, την νηστεία και την προσευχή.
20. Τι κανόνα επιβάλλετε στις γυναίκες πού κάνουν εκτρώσεις;
Ό φόνος των εμβρύων πρέπει να κανονίζεται με μετάνοιες κάθε ημέρα, νηστεία μέχρι το βράδυ κάθε τετάρτη και παρασκευή, τελεία αποχή απ' αυτή την αμαρτία και γέννηση άλλων παιδιών στην θέση των φονευθέντων. Επίσης απαγορεύεται σ' αυτές τις περιπτώσεις ή Θεία Κοινωνία επί επτά χρόνια, εκτός σε περίπτωση εγκύου γυναικός πού μπορεί εκτάκτως να κοινωνήσει.
21. Για ποια αιτία αδυνάτισε σήμερα ό ζήλος για την προσευχή και τα καλά έργα, τόσο στα μοναστήρια όσο και στους λαϊκούς;
- Διότι ελαττώθηκε ή πίστης σ' ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα κάθε χριστιανός και μοναχός ομολογεί ότι δεν μπορεί να προσεύχεται, όπως προσευχόταν στο παρελθόν ό άνθρωπος. Σήμερα μεγάλη φιλονικία υπάρχει μεταξύ της "Μάρθας" και "Μαρίας", ή οποία εξέλεξε την αγαθή μερίδα. Σε όλα τα μοναστήρια σχεδόν υπερέχει της Μαρίας ή Μάρθα και δεν την αφήνει να προσεύχεται πολύ, ενώ ή Μαρία κλαίει απαρηγόρητη. Εάν θέσουμε πρώτα την εκκλησία,
δηλ. την Μαρία και κατόπιν τα διακονήματα και εργόχειρα, δηλ. την Μάρθα, τότε όλα τα μοναστήρια και οι εκκλησίες μας θα αναγεννηθούν πνευματικά και ό διάβολος θα φεύγει από τους ανθρώπους. Ή πνευματική πρόοδος αρχίζει απ' αυτό τον λόγο: "Κύριε, βοήθησε με να βλέπω τις αμαρτίες μου και να μη κατακρίνω τον αδελφό μου".
22. Τι κανόνα βάζετε σ' αυτούς πού αρνήθηκαν την πίστη των και κατόπιν μετανόησαν;
Αυτούς πού δεν πιστεύουν στον Θεό, ούτε εξομολογούνται, δεν τους δέχομαι ούτε εγώ. Εάν όμως μετανοήσουν ειλικρινά, τους βάζω πρώτα να ειπούν το Σύμβολο της Πίστεως τρεις φορές. Κατόπιν τους φέρω να προσκυνήσουν στην εκκλησία, να προσκυνήσουν τις αγίες εικόνες και τα Λείψανα των αγίων. Μετά τους εξομολογώ,
τους θέτω ένα κατά την δύναμη των κανόνα, και εάν στο μέλλον αγαπήσουν την εκκλησία, προσκυνούν, υπακούουν στους νόμους της, τους δίνω και την αδεία να κοινωνήσουν. Αυτό εξαρτάται από την πίστη και μετάνοια τους. Εάν ακόμη έχουν αμφιβολίες για την πίστη, τους δίνω να διαβάσουν κατάλληλα βιβλία για να ενισχυθούν στην πίστη.
23. Ποιο είναι το μεγαλύτερο έργο των μοναστηριών και των μοναχών;
Να προσεύχονται ακατάπαυστα για τους εαυτούς των και για όλο τον κόσμο. Να δοξάζουν και υμνολογούν τον Θεό πάντοτε, να διδάσκουν και παρηγορούν τους ανθρώπους. Στο μοναστήρι ή Μάρθα πρέπει να υπάκουη στην Μαρία, και όχι ανάποδα και να ζουν ή μία αρμονικά με την άλλη.
24. Πώς πρέπει να ζήση ό μοναχός για να αξιωθεί της σωτηρίας;
Λέγει ό Σωτήρ: "Εν τούτω γνώσονται πάντες, ότι έμοί μαθητές έστε, εάν αγάπη έχετε εν αλλήλοις" (Ίωάν. 13, 35). Κατόπιν ό καθένας να κάνη την διορισμένη σ' αυτόν υπηρεσία με χαρά χωρίς γογγυσμούς και άκηδία. Έτσι θα διδάσκουμε και τους άλλους πρώτα με τα έργα μας και μετά με τα λόγια μας, έχοντας ύπ' όψη μας τα
λόγια του Κυρίου: "Ό ποιήσας και διδάξας μέγας κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών" (Ματθ. 5, 19). Επίσης τα λόγια του ψαλμωδού Δαβίδ, ό όποιος λέγει: "Δουλεύσατε τω Κυρίω εν φόβω και άγαλλιασθε αύτώ εν τρόμω" (Ψαλ. 2, 9). Τελικά, ό,τιδήποτε κάνουμε να απολήγει για την δόξα του Θεού και να γίνεται με ταπείνωση, καθώς λέγει ό Χριστός: ""Όταν ποιήσητε πάντα τα διαταχθέντα υμίν, λέγετε ότι δούλοι αχρείοι έσμεν, ότι ο όφείλομεν ποιήσαι πεποιήκαμεν" (Λουκά 17, 10). Τόσο οι μοναχοί, όσο και οί λαϊκοί, εάν έχουν την ειρήνη του Χριστού στην καρδιά των και την συνείδηση των και αγάπη για όλους, τότε έχουν ελπίδες να σωθούν.
25. Τι είδους ελεημοσύνη πρέπει να κάνουν οί μοναχοί;
Οί μοναχοί πού έχουν να βοηθούν τους έχοντας ανάγκη. Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο μισθό έχουν αυτοί πού βοηθούν τους ξένους και τους εχθρούς των. Ή ανώτερη όμως ελεημοσύνη των μοναχών είναι να είναι πτωχοί από κάθε υλικό πράγμα και να προσεύχονται για όλους. όπως λέγει και ό Ψαλμωδός: "Πλούτος εάν ρέη, μη προστίθεσθε καρδίαν" (61,11). Αυτοί πού δεν έχουν τίποτε να αισθάνονται ωσάν να τα έχουν όλα και αυτοί πού έχουν, να ζουν ωσάν να μη έχουν τίποτε και να τα προσφέρουν στους άλλους. Μεγάλη βέβαια δύναμη έχει ή ελεημοσύνη, αλλά για τους μοναχούς ανώτερη ή πτώχεια και ή καθαρή προσευχή.
26. Πώς μπορούμε να ειρηνεύσουμε αυτούς πού είναι διαπληκτισμένοι;
Πρώτα να προσευχώμεθα γι' αυτούς. Μετά να τους προτρέπουμε για εξομολόγηση στον Πνευματικό και να τους συμβουλεύουμε με τα λόγια του Ευαγγελίου, κατά τον λόγο του Κυρίου, πού λέγει: "Μακάριοι οί ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται" (Ματθ. 5, 9). Αυτοί πού δεν θέλουν να συμφιλιωθούν, δεν μπορούν και να κοινωνήσουν. Εάν ό ένας άπ' αυτούς πεθάνει ασυμφιλίωτος με τον αντίδικο του, τότε πρέπει ό ζών να υπάγει στον τάφο του επί 40 ήμερες και να τον παρακαλεί να τον συγχώρηση. Αυτό βέβαια είναι κάπως δύσκολο. Εμείς όμως προτρέπουμε τους ζώντας να βάζουν μετάνοια στους νεκρούς με τους οποίους στην ζωή μάλωσαν και ελπίζουμε στο έλεος του Θεού να τους συγχώρηση.
Σε μερικά πνευματικά του παιδιά τα συμβούλευε ως έξης: Δεν σας εύχομαι εδώ στην γη να αποκτήσετε ούτε δόξα, ούτε περιουσία, ούτε κάθε τι το μάταιο και φθαρτό. Άλλα να κάνετε το θέλημα του Θεού για να έχετε και εδώ πολύ όφελος και στην άλλη ζωή την αιώνια μακαριότητα.
Σε άλλη ευκαιρία έλεγε τα έξης: Να μη ξεχνάτε τον θάνατο, διότι στην ζωή μας αυτός είναι ό καλλίτερος διδάσκαλος. Όλοι όσοι ακολούθησαν την ανθρώπινη δόξα και εξαπατήθηκαν από τις κοσμικές μέριμνες, στο τέλος της ζωής των, λυπήθηκαν πολύ, αλλά ήταν πολύ αργά.
27. Δύο μοναχοί από την μονή Συχαστρία του ζήτησαν λόγο σωτηρίας και ό Γέροντας τους είπε:
Να έχετε τον φόβο του Θεού και κάθε ήμερα να βάζετε καινούργια αρχή. ότι ελλείψεις έχετε να τις διορθώσετε. Εάν βλέπετε ότι δεν έχετε, τότε φυλαχτείτε να μη πέσετε. Είναι εύκολο να ζήσετε, αλλά είναι πολύ δύσκολο να πεθάνετε. Οί άνθρωποι ξεχνούν την ώρα του θανάτου, κατά την οποία θα δουν με τα μάτια των, αυτά πού έκαναν κακά ή καλά στην ζωή των. Κάποτε ευρέθηκα στο κρεβάτι ενός μελλοθανάτου, ό όποιος ήταν απροετοίμαστος, βασανιζόταν και κραύγαζε σε εμένα απελπισμένος: "Μη με αφήνεις, πάτερ Παΐσιε, μη με αφήνεις". Σηκώθηκε από το κρεβάτι, ζητούσε να φυγή να γλιτώσει και φώναζε: "Μη με αφήνεις, πάτερ Παΐσιε" πέθανε σ' αυτή την κατάσταση ό Θεός να τον συγχώρηση.
Ένας άλλος πού ήταν ασθενής, είχε ειρηνικό θάνατο. Εξομολογήθηκε, κοινώνησε των αχράντων Μυστηρίων και ζήτησε να τον διαβάσουν μεγαλόσχημο. Την Πέμπτη εκάρη στο κρεβάτι του μοναχός και το Σάββατο αναχώρησε για τον Κύριο. Πριν από την ώρα του θανάτου του, μ' έστειλε να καλέσω τον Πνευματικό του για να του διάβαση τις ευχές της ψυχορραγήσεως. Κατόπιν αναφώνησε: "Ανάψετε ένα φως, γρήγορα ένα κερί ανάψετε". Του άναψα εγώ το φως και ζήτησε να το κράτη ό ίδιος. Το κράτησε στα χέρια του μερικά λεπτά. Κοίταξε προς τα αριστερά και έφριξε. Κατόπιν στράφηκε προς τα δεξιά και χάρηκε λίγο. Στην συνέχεια μου είπε: "Πάτερ, σβήσε το φως, δεν το χρειάζομαι άλλο". Ήλθε ό Πνευματικός, του διάβασε τις ευχές και εκείνος ζήτησε να έλθουν όλοι οι πατέρες κοντά του. Αφού επήρε από όλους συγχώρηση, ανέπνευσε βαθιά και παρέδωσε την ψυχή του με ειρήνη. Αυτός ήταν ό μαθητής μου Γερβάσιος μοναχός. Είχε μόνο 19 χρόνια στην ζωή. Άγνωστες οι κρίσεις του Θεού. Παίρνει τους νέους για να μη αμαρτήσουν και αφήνει τους γέροντες για να μετανοήσουν. Δοξασμένο το Όνομα του Θεού, πού ανέχεται και εμένα ακόμη για να ζήσω και να μετανοήσω.
28. Τι είναι ή ταπείνωση, πάτερ Παϊσιε; Τον ρώτησαν μερικοί μαθητές του.
Ταπείνωσης είναι ή σκέψης και αίσθησης της καρδίας μας ότι είμεθα αμαρτωλότεροι άπ' όλους τους ανθρώπους και ανάξιοι για το έλεος του Θεού. Όταν υβρίζουμε εμείς οι ίδιοι τους εαυτούς μας δεν σημαίνει αυτό αληθινή Ταπείνωσης. Ή αληθινή Ταπείνωσης είναι όταν κάποιος μας ονειδίζει και υβρίζει δημοσίως και εμείς υπομένουμε και λέγομε: "Ό Θεός διέταξε τον αδελφό να με κακολογήσει για τις πολλές αμαρτίες μου". Όταν κάποιος σε περιφρονεί, να λέγεις ότι ό Θεός τον διέταξε να μου το κάνη. Όταν ένας σου παίρνει την θέση ή την σειρά στις υπηρεσίες και τα διακονήματα, να λέγεις ότι ό Θεός διέταξε να γίνει έτσι. Κάθε τι να το δεχώμεθα ως εντολή του Θεού. Αυτό είναι αληθινή Ταπείνωσης. Ενώ υπερηφάνεια είναι, όταν εμπιστεύεσαι στον εαυτό σου, στον νου σου, στις δυνάμεις σου, όταν νομίζεις ότι είσαι ανώτερος από τον άλλον, καλλίτερος, ωραιότερος, εναρετώτερος και ευαρεστότερος στον Θεό. Τότε σίγουρα είσαι κυριευμένος από την υπερηφάνεια, από την οποία είθε να μας φύλαξη ό Θεός, πού ταπεινώθηκε για την σωτηρία μας.
Να ταπεινούμεθα, αδελφοί, διότι ό υπερήφανος δεν μπορεί να σωθεί. Να κλαίμε τις αμαρτίες μας εδώ, για να χαρούμε στην άλλη ζωή αιωνίως, διότι μετά την σωματική μας αναχώρηση άπ' αυτόν τον κόσμο όλοι θα μας ξεχάσουν. Να μην έχουμε την ελπίδα μας στους ανθρώπους, αλλά μόνο στον Θεό. Ό άνθρωπος αλλάζει. Σήμερα σου δίνει και αύριο σου ζητεί. Σήμερα σε επαινεί και αύριο σε κατακρίνει. Ας θέσουμε τις ελπίδες μας στο έλεος του Θεού και δεν θα απογοητευθούμε ποτέ.
29. Άλλοτε πάλι συμβούλευε ως εξής τους ίδίους μαθητές του:
Εάν θα είχαμε την πίστη ότι ό Θεός είναι πάντοτε μαζί μας και μέσα μας, δεν θα φοβόμασταν ούτε τον θάνατο, ούτε την πείνα, ούτε την ασθένεια, διότι θα είχαμε την εμπιστοσύνη μας ότι ευρισκόμεθα στην αγκαλιά του Θεού, όπως τα νήπια στην αγκαλιά της μητέρας των. Δεν φθάσαμε όμως στο μέτρο αυτό. Έχουμε στηρίξει τις ελπίδες μας στα χρήματα, τις περιουσίες, στην δύναμη των ανθρώπων, στις ηδονές και όχι στον Θεό.
30. Πώς μπορούμε να έχουμε παντοτινή μνήμη του θανάτου και της μελλούσης Κρίσεως; Ερώτησε κάποιος από τους μαθητές του τον Γέροντα
Αλίμονο στον άνθρωπο πού θα πέση στα χέρια του Θεού του Ζώντος, είπε ό Γέροντας στενάζοντας! Από μία φυλακή σε βγάζει ένας δικηγόρος, από ένα νοσοκομείο, μπορεί να σε βοηθήσει να βγεις ένας ιατρός, αλλά, όταν βαδίζεις ενάντια προς το Θείο θέλημα και παροργίζεις τον Θεό, που μπορείς να κρυφθείς από το πρόσωπο Του; Πατέρες, να σκεπτώμεθα πάντοτε τις αμαρτίες μας και την εσχάτη ώρα της κρίσεως και στους αιώνας δεν θα αμαρτάνουμε.
31. Πάτερ Παϊσιε, πείτε μου ένα λόγο σωτηρίας; Τον ρώτησε κάποιος.
Έτσι ερώτησα και εγώ κάποιον και μου είπε: Να μη κάνης κάθε τι πού μπορείς, να μη πιστεύεις κάθε τι πού ακούς και να μη λέγεις κάθε τι πού γνωρίζεις!!!
32. Άλλοτε πάλι συμβούλευσε τα έξης σ' ένα μαθητή του:
Να ζητάμε από τον Θεό δια της προσευχής τον φόβο Του και τον φόβο του θανάτου. Με τον φόβο του Θεού έχουμε την αρχή της σοφίας, ενώ ό φόβος του θανάτου και της εσχάτης κρίσεως μας φυλάγει από την αμαρτία και μας προτρέπει στην μετάνοια. Επίσης από τον θείο φόβο γεννώνται σ' εμάς ή πίστης, ή ελπίδα και ή αγάπη.
33. Πώς πρέπει να συμπεριφέρομαι στον πλησίον μου για να εκπληρώνω την εντολή της αγάπης; Τον ερώτησε ένας μοναχός.
Να θεωρείς τον πλησίον σου καλλίτερο από τον εαυτό σου, να τον συμβουλεύεσαι, να του παραχωρείς την θέση σου, ενώ τις ελλείψεις του να τις καλύπτεις και να τις θεραπεύεις με την αγάπη σου. Κάνε αυτά και θα σωθείς.
34. Τι έχετε να μας πείτε για τους αιρετικούς, πάτερ Παΐσιε; Τον ρώτησαν κάποτε οι μοναχοί της μονής Συχαστρίας.
Όπως λέγει και ή Αποκάλυψη, δύο θηρία θα εξαπατήσουν τον κόσμο. Το ένα θα προέλθει από την γη και το άλλο από την θάλασσα. Το πρώτο είναι οί αιρετικοί, οι όποιοι λέγουν: Ιδού, εδώ είναι ό Χριστός, εκεί ό Χριστός, πουθενά ό Χριστός! Το δεύτερο θηρίο εκ της θαλάσσης είναι οί άπιστοι και οί βλάσφημοι του Θεού.
Θάλασσα είναι ό κόσμος, ενώ ή γη είναι ή Αγία Γραφή, από την οποία γεννώνται οί διαστρεβλωμένες διδασκαλίες των αιρετικών. Το πρώτο θηρίο, οί αιρετικοί, υπηρετεί το δεύτερο, δηλ. τους απίστους.
Ποιος γνωρίζει όμως με Τι τρόπο και ποία μέσα θα σώσει ό Θεός την Εκκλησία Του και τον κόσμο! Αυτός είναι πού είπε: "Και εν αύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την Εκκλησία και πύλαι αδου (δηλ. τα στόματα των αιρετικών) ου κατισχύσουσιν αυτής" (Ματθ. 16, 18).
Ας προσευχώμεθα στον αγαθό Θεό και Σωτήρα μας Ιησού Χριστό να λύτρωση τον κόσμο και την Εκκλησία Του από αυτά το δύο μεγάλα θηρία της απώλειας.
Κάποτε ένας μοναχός από την Συχαστρία τον ρώτησε:
35. Πάτερ Παΐσιε, βλέπω φαντασίες πειρασμικές και δεν μπορώ να τις υπομείνω, Τι να κάνω;
Άκουσε, πάτερ, απήντησε ό Γέροντας, να δοξάζουμε , τον Θεό, διότι μας δοκιμάζει με πειρασμούς, με ασθένειες και κάθε είδους δοκιμασίες εδώ σ' αύτη την γη και όχι στην άλλη. Εάν δεν ζούμε περικυκλωμένοι με πειρασμούς δεν μπορούμε και να σωθούμε. Όπως είναι ή φωτιά για τον χρυσό, έτσι είναι και οί πειρασμοί
για την ζωή μας. Μας ενισχύουν, μας επαναφέρουν στον σωστό δρόμο, μας επαυξάνουν την πίστη, μας ταπεινώνουν και μας διδάσκουν να προσευχώμεθα και να συμβουλευώμεθα άλλους. Όποιος είναι καλός, γίνεται καλλίτερος, και αυτός πού νίκησε τους πειρασμούς να προσεύχεται για τους άλλους πού είναι ευάλωτοι στο κακό. Ας προσευχώμεθα, πάτερ. Όταν οί Πνευματικοί μας επιπλήττουν για την διόρθωση μας, να μη στενοχωρούμεθα, διότι ό δρόμος της σωτηρίας είναι με πειρασμούς στρωμένος. Τώρα, πάθαμε και εμείς ότι και ό ιερεύς Ήλί της Παλαιάς Διαθήκης με τα δύο παιδιά του. Τα λυπήθηκε και δεν τα επέπληξε στην κατάλληλη ώρα, οπότε έσφαλαν ενώπιον του Κυρίου και τιμωρήθηκαν όλοι με θάνατο. Ο Θεός να μας φύλαξη να μην έχουμε την τύχη εκείνου.
36. Ένας πιστός ζήτησε από τον Γέροντα λόγον ωφελείας και εκείνος τον είπε:
Αδελφέ, πολλές φορές τα ζώα είναι σοφότερα από τους ανθρώπους. Να διδασκώμεθα από το βόδι την υπακοή και υπομονή, από το πρόβατο την ταπείνωση και πραότητα, από το μυρμήγκι και την μέλισσα την καθαριότητα και την εργατικότητα. Από όλα τα ζώα μπορούμε να πάρουμε κάτι για την ζωή μας.
37. ΛΟΓΟΣ
Κάποια ημέρα ό Γέροντας ενώ θαύμαζε την ωραιότητα των δασών και βουνών της Σύχλας, είπε στους πατέρες με στεναγμούς: Φοβάμαι, πατέρες μου, πολύ ότι θα μείνουμε μ' αυτόν τον φυσικό παράδεισο της γης και θα χάσουμε τον άλλον, λόγω της οκνηρίας μας! Άλλοτε πάλι, σε ώρα εσπερινού, ευρισκόμενος μέσα στο Ιερό Βήμα και ακούγοντας έξω ανάγνωσμα από τον προφήτη Ησαΐα περί της εσχάτης κρίσεως, γονάτισε και με βαθύς στεναγμούς, έλεγε: "Αλίμονο, Αλίμονο, Τι φοβερή θα είναι ή τελική κρίσης του Θεού. Και άρχισε να κλαίει με ολολυγμούς...".
38 Στην συνέχεια πρόσθεσε ό Γέροντας και αυτό τον λόγο:
Το καλλίτερο είναι να γίνει ό άνθρωπος ένα πήλινο σκεύος, το όποιον είναι χρήσιμο για όλους τους ανθρώπους και για όλες τις δουλειές κάθε ημέρα, και για το φαγητό, για το νερό κ.λ.π. Ενώ το χρυσό σκεύος τίθεται στα σκευοφυλάκια, κλειδώνεται στις ντουλάπες, κινδυνεύει από τους κλέφτες και χρησιμοποιείται λίγες φορές ή
μία φορά τον χρόνο. Το πήλινο σκεύος έχει την καθημερινή του χρήση και προσφορά για τον άνθρωπο. Έτσι είναι και ό ταπεινός άνθρωπος, πού δεν ζητεί, τιμές και αξιώματα. Παραμένει ασήμαντος εν μέσω και της κατωτέρας ακόμη τάξεως ανθρώπων, άλλ' όλους τους ωφελεί, τους συμβουλεύει, τους βοηθεί και όλοι τον ζητούν και χαίρονται μαζί του. Ή Ταπείνωσης είναι μεγάλο δώρο για τους μοναχούς και τους χριστιανούς!
39. Πάτερ Παΐσιε, Τι είναι ή συνείδηση; Τον ερώτησε ένα μοναχός.
Συνείδηση είναι ό άγγελος του Θεού, ό όποιος φυλάγει , τον άνθρωπο. Όταν σε ελέγχει, σημαίνει ότι ό Θεός σε μαλώνει και πρέπει να χαίρεσαι διότι ό Θεός δεν σε ξέχασε. Πρέπει να έχουμε πάντοτε ενώπιον μας τις αμαρτίες μας, για να μας ραπίζει ή συνείδησης με τον έλεγχο και έτσι να αποκτήσουμε δάκρυα στην προσευχή και να μη αμαρτάνουμε πλέον.
40. Κάποτε ένας χριστιανός, πού ήταν λυπημένος, ζήτησε λόγο παρηγοριάς από τον Γέροντα και εκείνος τον είπε:
Άκουσε, αδελφέ. Χωρίς πειρασμούς και θλίψεις δεν μπορούμε να σωθούμε. Άλλα να μη ταραζώμεθα, ούτε να ολιγοπιστούμε, διότι τώρα ό διάβολος επιτίθεται σκληρότερα εναντίον των ανθρώπων, από ό,τι στο παρελθόν, διότι ξέρει ότι λίγο καιρό ακόμη θα κυρίαρχη ως κοσμοκράτορας του σημερινού κόσμου. Να προσευχώμεθα, να υπομένουμε και να ενθυμούμεθα τα λόγια του Κυρίου, πού είπε ότι θα είναι μαζί μας μέχρι συντέλειας των αιώνων. Ούτε να απελπιζόμαστε στον καιρό των δοκιμασιών μας, διότι ό Θεός δεν μας εγκαταλείπει. όπως στο καιρό του προφήτου Ηλία του Θεσβίτου, του είπε ό Θεός ότι υπάρχουν ακόμη 7.000 άνδρες εκλεκτοί Του πού δεν προσκύνησαν τον θεό Βάαλ, έτσι σήμερα υπάρχουν πολλοί εκλεκτοί χριστιανοί με δυνατή πίστη πού δεν έκλιναν την ψυχή των στην δουλεία των παθών. Έχει ό Θεός τους δικαιους Του, στα χωριά και στις πόλεις, πού Τον δοξάζουν ήμερα και νύκτα και ζουν με παρθενία και εγκράτεια, ελεούν τους πτωχούς και τις χήρες, αλλά τα ονόματα τους τα γνωρίζει μόνον ό Θεός.
41. Μία γυναίκα, ή οποία δεν ήθελε να έχει πολλά παιδιά, επήγε στον Γέροντα να την συμβουλεύσει Τι να κάνη. Αυτός της είπε:
Εάν αποφεύγεις τα παιδιά, αποφεύγεις την σωτηρία. Μην αρκείσαι μόνο σε ένα παιδί διότι μπορεί να το χάσης και αυτό. Τα πολλά παιδιά σ' ένα σπίτι είναι υγιέστερα από εκεί όπου υπάρχουν συνήθως ένα ή δύο, τα όποια γίνονται δύστροπα και φιλάσθενα. Εδώ εκπληρώνεται ό λόγος του Κυρίου πού λέγει: "Ό σπείρων φειδομένως , φειδομένως και θερίσει, και ό σπείρων έπ' εύλογίαις έπ' εύλογίαις και θερίσει" (Β' Κορ. 9, 6).
Ήλθε σε μένα πριν από λίγο καιρό μία γερόντισσα γυναίκα για εξομολόγηση και την ερώτησα:
Αδελφή, πόσα παιδιά έχεις; Απέκτησα 18 πάτερ!
Τα οκτώ τα επήρε ό Θεός, πέθαναν από μικρά και τα άλλα δέκα είναι στην ζωή, όλοι τακτοποιημένοι στο χωριό με τις οικογένειες τους.
Ήλθε μία άλλη γυναίκα από μακριά και την ερώτησα:
Πόσα παιδιά έχεις, χριστιανή μου; Ούτε ένα, πάτερ. Πόσες εκτρώσεις έχεις κάνει μέχρι τώρα; Σαράντα έκανα πάτερ.
Πήγαινε από εδώ, παιδί μου, και εξομολογήσου στον επίσκοπο και μετανόησε όσο έχεις καιρό, διότι είναι φοβερή ή κρίσης του Θεού! Μετά από την άρνηση της πίστεως, το μεγαλύτερο αμάρτημα στον κόσμο είναι ό φόνος των βρεφών δια των εκτρώσεων. Αυτά τα δύο αμαρτήματα προκαλούν γρήγορα την οργή και τιμωρία του Θεού στους ανθρώπους.
Ένας αρχάριος μοναχός είπε στον Γέροντα: Τι να κάνω, πάτερ, διότι δεν μπορώ να κάνω υπομονή στο διακόνημα πού μου έδωσαν;
Εάν μπορείς και δεν θέλεις, είναι αμαρτία, ενώ εάν δεν μπορείς, διότι είναι βαρύ ή είσαι ασθενής, δεν είναι αμαρτία. Μόνο να το πεις στον ηγούμενο να σε τακτοποίηση σε άλλο διακόνημα, όπως θα τον φωτισει ό Θεός. Στο μοναστήρι τίποτε να μην κάνης χωρίς ευλογία. Εάν ζήσουμε με υπακοή και εκκοπή θελήματος θα σωθούμε σίγουρα.
42. Ένας μοναχός ήλθε στον πατέρα Παΐσιο και του είπε:
Πάτερ, θα κάνω αίτηση για να πάω στο Άγιον Όρος, διότι εδώ φοβούμαι ότι δεν θα σωθώ! Τότε ό Γέροντας του είπε: Και εγώ θα ήθελα να πάω, αλλά εάν με στείλουν ή μου δώσουν απολυτήριο από εδώ. Διαφορετικά δεν ξέρω Τι ζητώ. Εάν θέλουμε την σωτηρία μας να μη κάνουμε ποτέ το θέλημα μας, ούτε να εμπιστευόμεθα στον δικό μας νου.
Πάτερ, άκουσα ότι ένα τμήμα εκ των μοναχών πηγαίνει στην μονή Νεάμτς
Πολύ καλά! Εκεί δεν υπάρχει ό Θεός;
Ακούγοντας αυτά τα λόγια ό νέος μοναχός, επέστρεψε ήσυχος στο κελί του.
Μερικοί μοναχοί ζήτησαν λόγους παρακλήσεως από τον Γέροντα και εκείνος τους είπε:
Από τρία πράγματα πρέπει να φυλάγεται περισσότερο ό μοναχός: Από το κρασί, την κρεοφαγία και την συζήτηση με γυναίκες.
Ένας άλλος πάλι, του ζήτησε συμβουλές και ό Γέροντας του είπε:
Παράδωσε τον εαυτό σου στο θέλημα του Θεού και θα έχεις ειρήνη στην ψυχή σου. Κάνε ότι σε διατάζουν, μην εργάζεσαι τίποτε χωρίς ευλογία. Όταν δεν ξέρης κάτι, ρώτησε τους άλλους, και όταν δεν υπάρχει κάποιος να τον ερώτησης, προσευχήσου στον Θεό και Εκείνος θα σου δείξει τον καλό δρόμο και θα σε φωτίσει.
43. Όταν βρίσκομαι μόνος και πρέπει να εκλέξω κάτι, πώς θα ξέρω ότι αυτό θα είναι κατά Θεόν, για να το κάνω;
Προσευχήσου επίμονα με νηστεία και μετάνοιες μέχρι τρεις ήμερες και προσπάθησε να ακούσης την φωνή της συνειδήσεως σου. Αυτό πού σε προτρέπει να κάνης επίμονα, αυτό είναι και το θέλημα του Θεού.
44. Κάποτε τον ερώτησαν μερικοί αδελφοί: Γιατί, πάτερ Παΐσιε, δεν έχουμε αγάπη για την προσευχή και δεν στεκόμαστε με ζήλο και ευλάβεια στην εκκλησία, έτσι όπως ήλθαμε στην αρχή;
Εμείς είμεθα οι ένοχοι, διότι ασχολούμεθα περισσότερο με τις υλικές φροντίδες, παρά με τον Θεό. Διάβασα στον άγιο Ισαάκ τον Σύρο αυτόν τον λόγο περί προσευχής: "Σημείο πνευματικής αδυναμίας είναι ή περιφρόνησης προς την προσευχή",Και σε άλλο μέρος λέγει: "Εάν ό μοναχός κάνη κάτι άλλο στον καιρό της προσευχής, περιπαίζεται από τον διάβολο". Έτσι λοιπόν, εάν εγκαταλείψουμε τον κανόνα της προσευχής, τότε μας εγκαταλείπει και ό Θεός. Ή αποστολή του μονάχου είναι μία και μόνη: Να δοξάζει ακατάπαυστα τον Θεό, να προσεύχεται για τον κόσμο και για την συγχώρηση των αμαρτιών του. Μόνο σε περίπτωση μεγίστης ανάγκης για επιτέλεση διακονήματος κατόπιν υπακοής στον γέροντα μας ή υπηρεσίας ασθενών, επιτρέπεται να απουσιάζουμε από την εκκλησία. Άλλα και τότε είμεθα υποχρεωμένοι να προσευχώμεθα νοερός. Ή ελάττωσης της αγάπης και του ζήλου για τα Θεία και προπαντός για την εκκλησία, είναι σημείο της ψυχικής μας ερημώσεως.
45. Σε ένα νέο ιερομόναχο του έδωσε ό Γέροντας την έξης συμβουλή:
Μη δέχεσαι ποτέ γυναίκα στο κελί σου για να την συμβουλεύσεις, διότι αυτό είναι μεγάλος κίνδυνος, ιδιαίτερα για τους νέους μοναχούς. Εάν σου ζητεί συμβουλή να πάτε στην εκκλησία και όχι στο κελί. Εάν σε αναζητούν γυναίκες για συμβουλές μη χαίρεσαι γι' αυτό, αλλά να φοβάσαι, διότι είναι μεγάλος κίνδυνος. Από τις συζητήσεις με γυναίκες έρχονται οί πτώσεις!
46. Δύο αρχάριοι αδελφοί ζήτησαν από τον Γέροντα λόγους παρηγορητικούς και εκείνος στενάζοντας τους είπε:
Διάβασα στον άγιο Θεόδωρο τον Στουδίτης αυτόν τον λόγο: "Αγια είναι τα οστά εκείνα πού έχουν σπέρμα στην Σιών!" Ευλογημένοι και αγιασμένοι να είναι και οί γονείς σας πού σας γέννησαν και σας χάρισαν στον Θεό. Να ζείτε με χαρά και πολλή ευγνωμοσύνη στον Οίκο του Θεού. Το μοναστήρι είναι ή Ιερουσαλήμ και ή πνευματική Σιών. Από τον αγώνα μας εδώ θα εξαρτηθεί και ή απόκτησης της ουρανίου Ιερουσαλήμ. Να είσθε ευτυχείς διότι ευρίσκεστε στην αγκαλιά του Θεού και κατοικείτε στις πύλες του θείου Οίκου. Πόσοι από τους άλλους της ηλικίας σας θα επιθυμούσαν να κατοικούν εδώ, να ψάλλουν μαζί σας, να προσεύχονται και να χαίρονται μέσα σ' αυτή την αγγελική χορεία, αλλά δεν εκλήθησαν από τον Θεό. Λοιπόν, Άιντε, πηγαίνετε χαίροντες και προσμένοντας πάντοτε το θείον έλεος.
47. Ένας Πνευματικός ζήτησε από τον Γέροντα μία συμβουλή και εκείνος τον είπε:
Το δυσκολότερο έργο για τον Ιερέα είναι ή Θεία Λειτουργία και ή εξομολόγησης. Μερικοί σκανδαλίσθηκαν και έπεσαν ακόμη κατά την εξομολόγηση. Γι' αυτό ό Ιερεύς καλείται και Πνευματικός διότι θα πρέπει να είναι το φως για τους άλλους και το δοχείο της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Εάν έχει πλούσια επάνω του την θεία χάρι, δεν σκανδαλίζεται από τις αδυναμίες των ανθρώπων, διότι ευρίσκεται θεία χάριτι υπεράνω αυτών και μπορεί να θεραπεύει τις ψυχές των χριστιανών. Εάν είναι εμπαθής, το Άγιο Πνεύμα δεν κατασκηνώνει σ' αυτόν και εύκολα σκανδαλίζεται, όταν ακούει τα αμαρτήματα των ανθρώπων. Ένας τέτοιος ιερεύς δεν πρέπει να εξομολογεί τον κόσμο. Ή πνευματική πατρότητα δίνεται κατά κανόνα, μόνο στους ηλικιωμένους και δοκιμασμένους στην αρετή. Οσάκις πρόκειται να εξομολογήσουμε, είμεθα υποχρεωμένοι πρώτα να προσευχηθούμε, να έχουμε πραότητα και με την ανάλογη διάκριση και Χάρι του Θεού μπορούμε να κερδίζουμε πολλούς για την σωτηρία.
48. Σε άλλον αδελφό, πού του ζήτησε συμβουλές, του είπε:
Ή καλλίτερη συμβουλή την όποια μπορώ να σου δώσω είναι να υπομένεις τα πάντα στο μοναστήρι. Εάν οί Άγιοι υπέμειναν τα θανατηφόρα βάσανα των από τους εχθρούς της πίστεως μας για την αγάπη του Χριστού, πώς εμείς να μη υπομείνουμε έναν έλεγχο ή επίπληξη από τους άλλους ή τους γεροντάδες μας, πού έχουν τον Θεό μέσα των και έτσι θα μας βοηθήσουν να σωθούμε;
49. Ένας άλλος αδελφός ερώτησε τον Γέροντα: Πάτερ, τι να κάνω στον καιρό του πειρασμού για να μη νικηθώ;
Αδελφέ, αυτό να κάνης: Να προσεύχεσαι και να υπομένεις, μέχρι να απαλλαγής από τον πειρασμό. Είδες όταν έρχεται βροχή με αστραπές, βροντές και θύελλες, τρέχεις για να προφυλαχθείς στο σπίτι σου; Ενώ, όταν πέραση ή κακοκαιρία, βγαίνεις πάλι έξω. Έτσι και στο μοναστήρι, όταν έρχονται οί πειρασμοί και σε περικυκλώνουν, τρέξε για προσευχή στην εκκλησία ή στο κελί σου, κάνε την Παράκληση της Παναγίας, προσκύνησε τον Τ. Σταυρό, διάβασε ένα ή δύο καθίσματα από το ψαλτήρι. Όταν πέραση ό πειρασμός, βγές πάλι για το διακόνημά σου και ευχαρίστησε τον Θεό, διότι σε σκέπασε στον καιρό της δοκιμασίας σου.
50. Μία ασθενής γυναίκα, αφού εξομολογήθηκε στον Γέροντα στο τέλος του ζήτησε και κανόνα, και εκείνος της είπε:
Ό κανόνας του ασθενούς είναι το κρεβάτι του πόνου. Να που υπομένεις με ευχαρίστηση την ασθένεια σου και θα σωθείς. Να λέγεις όσο μπορείς το "Πάτερ ημών...", το "Κύριε Ιησού Χριστέ...", το "Άγιος ό Θεός...", το "Πιστεύω..." και εάν δεν γογγύζεις και εξομολογείσαι τακτικά, θα απόκτησης την αιώνια ζωή.
51. Μερικοί από τους χριστιανούς ερώτησαν τον Γέροντα, Τι τύχη θα έχουν στην άλλη ζωή οί ψυχές των φονευθέντων βρεφών από εκτρώσεις και εκείνος στενάζοντας είπε:
Εγώ πιστεύω ότι αυτά τα βρέφη είναι μάρτυρες. Αυτά θα συμπληρώσουν τον αριθμό των μαρτύρων στους έσχατους καιρούς, όπως λέγει ή Αποκάλυψις. Αυτά λαμβάνουν το βάπτισμα του αίματος, όταν προέρχονται από εκτρώσεις, αλλά ή Εκκλησία δεν τα μνημονεύει στις προσευχές της για να μη ενθαρρύνει τις εκτρώσεις,
πού για τους γονείς αποτελούν πράξη παιδοκτονίας.
52. Μερικοί γέροντες ερώτησαν τον πατέρα Παϊσιο: Ποιο είναι το χειρότερο αμάρτημα σήμερα στον κόσμο; Και εκείνος απήντησε:
Είναι ή απιστία στον Θεό, διότι απ' αυτό προέρχονται όλες οί άλλες επί της γης αμαρτίες. Όταν ό άνθρωπος δεν πιστεύει στον Θεό, δεν έχει τον φόβο Του, δεν έχει ελπίδα ούτε χαρά, αγνοεί , τον σκοπό της ζωής του και πέφτει σε όλα τα κακά, απελπίζεται και...ό Θεός να μας λύτρωση απ' αυτά.
53. Κάποιος κληρικός του είπε: Εάν διδάσκω, πάτερ, τους άλλους στην εκκλησία και στο σπίτι, αλλά δεν εκτελώ αυτά πού τους λέγω, επισύρω επάνω μου την καταδίκη του Θεού;
Εδώ και εγώ είμαι ένοχος, αλλά εξομολογήθηκα στον Πνευματικό μου ότι δεν κάνω αυτό πού διδάσκω τους άλλους και μου είπε να κάνω ότι έκαναν οί λαμβάνοντες τα τάλαντα, κατά την γνωστή παραβολή του Σωτήρος, δηλ. να μη τα θάψω προς τιμωρία μου, αλλά να τα δώσω και στους άλλους πού μπορούν να τα εργασθούν και να τα αποκτήσουν. "Έτσι πολλαπλασιάζουμε τα δοσμένα από τον Θεό τάλαντα, δανείζοντας τα οί μεν στους δε και έτσι βοηθάμε στην σωτηρία των ανθρώπων.
54. Τι πνευματικές συμβουλές δίνετε στα πνευματικά σας παιδιά, τα όποια σας αγαπούν και προσεύχονται για την σωτηρία σας;
Να ζουν με τελεία αγάπη μεταξύ τους, να προσεύχονται πάντοτε, ν' αγαπούν την εκκλησία και την ανάγνωση των ιερών βιβλίων, να υπακούουν στον Πνευματικό τους, να κάνουν την κατά δύναμη ελεημοσύνη, διότι αυτή ευαρεστεί πολύ τον Θεό και να είναι πάντοτε ταπεινοί και πράοι. Με δυο λόγο να κάνουμε όλοι έργα άξια του παραδείσου και να μη ξεχνάμε τον θάνατο ουδέποτε. Εάν θα κάνουμε αυτά, όλοι θα σωθούμε!
55. Κάποιος από τους στενότερους μαθητές του τον ερώτησε: Τι συμβουλή μου δίνετε, Γέροντα, ως πνευματική διαθήκη, ή οποία θα με βοηθήσει στην σωτηρία μου, καθώς και άλλες ψυχές;
Να κάνουμε και εμείς αυτό το όποιο διδάσκουμε στους άλλους και ότι κάνουμε στην ζωή μας να γίνεται για την δόξα του θεού και για την ωφέλεια του πλησίον, διότι ή "αγάπη καλύψει πλήθος αμαρτιών". Αυτήν την διαθήκη αφήνω σ' όλους τους μαθητές μου δηλ, την διαθήκη τις αγάπης, όπως μάς διδάσκει ο ίδιος ο Σωτήρ:
"Εν τούτω γνώσονται πάντες ότι εμοί μαθητές έστε, εάν αγάπη έχητε εν αλλήλοις" (Ίωάν. 13, 35).
56. Τι πνευματική συμφωνία έχετε κάνει Γέροντα Παΐσιε με τον Γέροντα Κλεόπα; Τον ερώτησε ένας μαθητής του.
Το φθινόπωρο του 1935 ό πατήρ Κλεόπας επέστρεψε από τον στρατό και πέρασε από εμένα, όπου ευρισκόμουν τότε στην σκήτη Κοζάντσεα, για να πάρει την ευλογία. Και καθώς τον συνόδευα λίγο κατά την αναχώρηση του, τον ερώτησα:
Ε, τώρα Τι σκέπτεσαι να κάνης, αδελφέ Κωνσταντίνε; Διότι δεν ήταν ακόμη μοναχός. Θα παραμείνεις στην Κοζάντσεα, ή θα πας πάλι στην Συχαστρία;
Θα πάω πάλι στην Συχαστρία, πάτερ Παΐσιε, όπου ευρισκόμουν και πριν επί πέντε χρόνια, κοντά στους τάφους των δύο αδελφών μου. Εκεί έχω και περισσότερη ησυχία...
Τότε βγάλαμε και οι δύο τα σκουφιά μας, γονατίσαμε, κάναμε τρεις μετάνοιες και εγώ είπα αυτή την προσευχή: "Κύριε, ευλόγησε την συμφωνία μας πού κάνουμε τώρα και οι δύο μαζί σ' αυτόν τον αιώνα. Εάν πεθάνω πρώτα εγώ, αυτός να είναι στο κεφάλι μου... και εάν πεθάνει πρώτα αυτός τότε εγώ να ευρίσκομαι στο κεφάλι του! Αμήν. Κατόπιν ασπασθήκαμε και οι δύο και αποχωρισθήκαμε.