197. Πάτερ Κλεόπα, τι σχέσης υπάρχει μεταξύ τον φόβου και της αγάπης του Θεού;
Ο φόβος του Θεού λέγουν οι Άγιοι Πατέρες και ο προφήτης Δαβίδ, είναι η αρχή της σοφίας, δηλαδή αυτή είναι η αρχή για όλα τα καλά έργα. Ενώ η αγάπη του Θεού είναι η τελείωσης και το τέλος των καλών έργων.
Συνεπώς λοιπόν, ο φόβος του Θεού αποτελεί τη αρχή της σωτηρίας, ενώ η αγάπη του Θεού, η οποία "έξω βάλλει , τον φόβο", είναι το τέλος της σωτηρίας, διότι οποίος αγαπά ζει μόνο εν Χριστώ ο οποίος είναι αγάπη. Ας μην έχουμε τόσο φόβο του Θεού όσο μάλλον την αγάπη Του, διότι άκουσε τι λέγει ο Μέγας Βασίλειος:
"Όποιος εργάζεται τα καλά έργα από φόβο, δηλ. από τον φόβο των αιωνίων κολάσεων για να μη τιμωρηθεί, ευρίσκεται στην κατάσταση του δούλου.
Όποιος τα επιτελεί χάριν αμοιβής, δηλ. εκπληρώνει τα καθήκοντα του εδώ στην γη για να αποκτήσει μισθό στον ουρανό, αυτός είναι στην κατάσταση του μισθωτού, ο οποίος υπηρετεί τον δεσπότη του χάριν μισθού ενώ αυτός πού εργάζεται το καλό από αγάπη για τον Χριστό, και όχι από φόβο ή την ελπίδα πληρωμής, είναι υιός του Θεού".
Όποιος έφθασε στο πνευματικό ύψος να επιτελή τα καλά έργα από αγάπη και όχι για άλλο σκοπό, αυτός έφθασε στα μέτρα της τελειότητας και ονομάζεται υιός του Θεού κατά χάριν.
198. Πώς πρέπει να διανέμουμε την αγάπη μας προς τον Θεό, τον πλησίον και προς τον εαυτό μας;
Διαβάζουμε στο βιβλίο "Αμαρτωλών Σωτηρία" ότι πρέπει να έχουμε απέναντι του εαυτού μας την καρδιά του δικαστού, προς τον πλησίον μας την καρδιά της μητέρας και προς τον Θεό την καρδιά του παιδιού.
Τον Θεό είμεθα υποχρεωμένοι να τον αγαπάμε με όλη μας την καρδιά, την δύναμη της ψυχής μας και όλη μας την διάθεση, και να είμεθα έτοιμοι να δώσουμε και την ζωή μας ακόμη γι' Αυτόν, όπως έκαναν όλοι οι άγιοι Μάρτυρες, οι Όσιοι και Ιεράρχες, οι οποίοι θυσιάστηκαν για την αγάπη του Χριστού και του Ευαγγελίου.
Τον πλησίον μας να τον αγαπάμε όπως τον εαυτό μας, δηλ. όπως φροντίζουμε για τις ανάγκες του εαυτού μας, έτσι πρέπει να αγαπάμε, να ελεούμε, να τρέφουμε, να βοηθούμε και να κατευθύνουμε στην οδό της σωτηρίας τους συνανθρώπους μας.
Τους εαυτούς μας πρέπει πάντοτε να τους καταδικάζουμε και να τους ελέγχουμε, λόγω των αμαρτιών μας και να αισθανόμεθα ότι είμεθα αμαρτωλότεροι από όλους τους άλλους ανθρώπους.
Εάν έτσι θα κάνουμε, θα αγαπήσουμε τον Θεό και τον πλησίον μας, και την ψυχή μας θα σώσουμε αληθινά και θα εισέλθουμε στην Βασιλεία των Ουρανών.
199. Ποια είναι τα είδη της αγάπης κατά τους Αγίους Πατέρας;
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και άλλοι πατέρες, διαιρούν την αγάπη σε πέντε είδη:
1) Η πνευματική, δηλ. η αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, η οποία είναι η ανώτερη από όλες και η μοναδική για την σωτηρία τις ψυχής.
2) Η φυσική αγάπη, δηλαδή η αγάπη των γονέων προς τα παιδιά των και των παιδιών προς τους γονείς, η οποία δεν είναι ούτε προς σωτηρία ούτε προς τιμωρία, διότι είναι φυσική.
3) Η αγάπη πού γίνεται από υπερηφάνεια και κενοδοξία, όταν κάποιος αγαπά αυτούς πού τον επαινούν και τον εγκωμιάζουν
4) Η αγάπη πού γίνεται από συμφέρον, όταν κάποιος αγαπά τον πλησίον του, είτε για χρήματα, είτε για δώρα, είτε από εκδούλευση, ή από άλλη οποιαδήποτε ανθρώπινη αιτία.
5) Η σαρκική αγάπη, όταν κάποιος αγαπά τους ανθρώπους ή τις γυναίκες χάριν σωματικής απολαύσεως και αμαρτίας με την μέθη η οποία οδηγεί στην ακολασία.
Η πρώτη αγάπη είναι σωτήριος, η δεύτερη φυσική, δηλ. ούτε καλή ούτε κακή.
Ενώ οι άλλες τρεις αγάπες είναι εμπαθείς και οδηγούν στην αιώνια τιμωρία, εάν δεν μετανοήσει και τις εγκατάλειψη ο χριστιανός.
200. Ποιες είναι οι πτέρυγες της ψυχής με τις οποίες μπορεί να πετάξει στην αιώνια ζωή;
Δύο είναι οι πτέρυγες της ψυχής για την σωτηρία της ο φόβος του Θεού και ο φόβος του θανάτου.
Αφού ο Θεός έπλασε τον Αδάμ και τον έβαλε στον παράδεισο, τον όπλισε με τον φόβο του θανάτου, λέγοντας του:
"Από παντός ξύλου του εν τω παράδεισο βρώση φάγει, από δε του ξύλου του γινώσκειν καλόν και πονηρόν, ου φάγεσθε απ' αυτού ή ο αν ημέρα φάγητε απ' αυτού, θανάτω αποθανείσθε" (Γεν.2,17).
Όταν ο διάβολος αφόπλισε τον Αδάμ από τον φόβο του θανάτου, λέγοντας του "Ου θανάτω αποθανείσθε" (3,4), τότε αμέσως τον νίκησε και τον φόνευσε.
Οπότε και εμείς, εάν θέλουμε να σωθούμε και να φθάσουμε στον Χριστό, σ' αυτές τις δύο πτέρυγες να στηριχθούμε, με τις οποίες νικιούνται όλες οι παγίδες του διαβόλου και το ταξίδι της ζωής μας τελειώνει ειρηνικά.
201. Ποιο είναι το μεγαλύτερο δώρο πού πρέπει να προσφέρουμε στον Χριστό;
Το μεγαλύτερο δώρο πού πρέπει να δώσει ο χριστιανός στον Χριστό είναι η θυσία, δηλαδή να θυσιάσει τον εαυτό του για τον Θεό, όπως θυσιάστηκαν οι Μάρτυρες, οι Όσιοι, οι Ερημίτες και όλοι οι Δίκαιοι.
Χωρίς θυσία κανείς δεν μπορεί να σωθεί, καθώς λέγει ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός:
"ο υπομείνας εις τέλος ούτος σωθήσεται".
202. Πως μπορούμε να φθάσουμε στην γνώση του Θεού; Ποια είναι η ανώτερη οδός για την πνευματική γνώση;
Τρεις είναι αι οδοί με τις οποίες φθάνουμε στην γνώση και μυστική ένωση με τον Θεό:
Η θεολογία,
η άσκησης και
η αγία προσευχή.
Με αυτές τις τρεις οδούς βρήκαν όλοι οι άγιοι την τελειότερη βαθμίδα της ενώσεως με τον Θεό και ειδικότερα με την έκσταση και θεωρία του Θεού, δηλαδή με την αρπαγή με το σώμα ή χωρίς το σώμα, όπως ανέβηκε και ο Απόστολος Παύλος.
Απ' αυτές η πρώτη και πλέον εύκολη σε όλους είναι η ιερά προσευχή, όταν γίνεται με πίστη και με όλη την καρδιά. Με αυτήν ενωνόμαστε ευκολότερα με τον Θεό και χωρίς αυτή απομακρυνόμαστε πολύ από τον Θεό, όπως λέγει ένας άγιος πατήρ:
"Ο άνθρωπος τίποτε περισσότερο δεν έχει ανάγκη από τον Θεό όσο από την ιερά προσευχή".
203. Ποια είναι η δυνατότερη προσευχή που ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό;
Υπάρχουν πολλά είδη προσευχής, όπως με την γλώσσα, με τον νου και με την καρδιά.
Η υψηλότερη προσευχή είναι η προσευχή της καρδίας, πού συνοδεύεται με ταπείνωση, συντριβή και δάκρυα.
Να μη αποδίδουμε περισσότερο βάρος στην προσευχή των αναγνώσεων, δηλ. στην προφορική προσευχή.
Αυτή είναι η πλέον αδύνατη προσευχή, διότι δεν ενώνει τον νου με την καρδιά. Η νοερά προσευχή είναι ανώτερη από την προφορική διότι συμμετέχει σ' αυτή και η σκέψης, δηλ. η προσοχή του νου.
Αυτός πού προσεύχεται με την προσοχή της διανοίας του, σε όσα απαγγέλλει, αυτός προσεύχεται νοερά, αλλά αυτό δεν είναι η τελειότητα της προσευχής.
Οι Άγιοι Πατέρες λέγουν ότι η νοερά προσευχή είναι προσευχή με ένα πόδι, δηλ. μισή προσευχή, διότι παραμένει στο κεφάλι και δεν συμμετέχει σ' αυτή και η καρδιά.
Αλλά όταν στην προσευχή ενωθεί ο προσευχής, δηλ. φθάσαμε στην υψηλότερη προσευχή, πού ονομάζεται καρδιακή προσευχή.
Τα σημεία ότι φθάσαμε σ' αυτό το υψηλό είδος της προσευχής είναι:
Μία δυνατή θέρμη στο μέρος της καρδιάς,
ένας παντοτινός πόθος και ζήλος για τον Θεό,
μία ανέκφραστη αγάπη για τους ανθρώπους και για όλη την κτίση,
μία απερίγραπτη πνευματική χαρά,
μία πραότης,
μία πηγή δακρύων πού προκαλούν ταπείνωση και φέρνουν την αφοβία του θανάτου.
204. Ποιος είναι ο καλλίτερος διδάσκαλος της προσευχής;
Είναι αυτή η ίδια η προσευχή, όπως λέγει ο άγιος Μακάριος ο Μέγας:
"Εγώ ξέρω ότι δεν γνωρίζεις να προσεύχεσαι, αλλά προσευχήσου όπως μπορείς και συχνότερα και μόνη της η προσευχή θα σε διδάξει να προσεύχεσαι".
Συνεπώς λοιπόν, να προσευχώμεθα όπως μπορούμε και όσο συχνότερα είναι δυνατόν και βλέποντας ο Θεός τον ζήλο μας θα μας βοηθήσει να αποκτήσουμε την αληθινή της καρδίας προσευχή και το δώρο των δακρύων.
205. Για ποια αιτία εμείς σήμερα δεν μπορούμε να προσευχώμεθα, όπως οι παλαιοί Άγιοι Πατέρες μας και δεν έχουμε υπομονή στην Ιερά προσευχή;
Λέγει ένας άγιος πατήρ ότι "καθώς το νερό σβήνει την φωτιά, έτσι και η λησμονιά σβήνει τη προσευχή".
Δεν μπορούμε πλέον να προσευχώμεθα σήμερα διότι ξεχάσαμε και ξεχνάμε το Θεό.
Η λησμονιά είναι πρόδρομος της απομακρύνσεως από τον Θεό. Κατόπιν, δεν προσευχώμεθα σήμερα με την ίδια ευλάβεια, όπως οι παλαιοί, διότι λιγόστεψε σ' όλους μας η πίστης.
Όποιος πιστεύει ακράδαντα στον Θεό, φοβάται τον Θεό, Τον αγαπά και προσεύχεται ακατάπαυστα, διότι δεν μπορεί να ζήση χωρίς τον Θεό, μακριά από τον Επουράνιο Πατέρα.
Πιστεύω ότι η ολιγοπιστία μας στον Θεό είναι η μεγαλύτερη αιτία της αδυναμίας στην προσευχή μας σ' όλες τις τάξεις των πιστών. Γι' αυτό ακριβώς οι αιρετικοί εξαπατούν πολλούς από τους ορθοδόξους, διότι αντί των πολύωρων προσευχών αυτοί έρχονται με ψαλμωδίες και κηρύγματα ελκυστικά και ευφραίνουν τους χλιαρούς στην πίστη.
ΟΙ πιστοί μας δεν προσεύχονται πολύ σήμερα και δεν έχουν υπομονή στην προσευχή, διότι απορροφώνται μερικές φορές ολοκληρωτικά από τις φροντίδες αυτής της ζωής, από τις απολαύσεις, από την μέθη, από την μανία για την απόκτηση χρημάτων, από την υπερηφάνεια αυτού του αιώνος, του απατεώνα.
Εάν όμως θέλουμε να μας ελεήσει ο Θεός, να συγχωρήσει τις αμαρτίες μας, να μας προστατεύσει από κάθε πειρασμό και κίνδυνο, πρέπει να πιέζουμε τον εαυτό μας στην ιερά προσευχή ημέρα και νύκτα, να διαβάζουμε προπαντός το ψαλτήρι, το οποίο έχει μεγάλη πνευματική δύναμη, να διαβάζουμε τις ακολουθίες της ημέρας από το Ωρολόγιο, τους Χαιρετισμούς της Θεοτόκου, την Παράκληση, ενώ στις εορτές να τρέχουμε, όπως το ελάφι στην πηγή, στην εκκλησία, για να ακούσομε την Θεία Λειτουργία.
Και, εάν μας πολεμά ο διάβολος με την λησμονιά, την απιστία, την οκνηρία, τον ύπνο ή τις βιοτικές φροντίδες, εμείς να προσευχώμεθα με το στόμα, κάνοντας τον διορισμένο από τον Πνευματικό μας κανόνα, όσο μπορούμε περισσότερο.
Με τον καιρό θα βοηθήσει ο Κύριος να περάσουμε από την ποσότητα στην ποιότητα, από την προφορική προσευχή, πού εύκολα διασκορπίζεται, στην νοερά και καρδιακή και τότε, αφού γευθούμε τη χαρά του Αγίου Πνεύματος, τότε θα νοιώσουμε τι μέγα αγαθό είναι ο Κύριος.
206. Πείτε μου κάτι για την πραότητα και την ταπείνωση τον Κυρίου;
Γι' αυτές τις δύο μεγάλες αρετές μας μιλάει ο ίδιος ο Χριστός λέγοντας:
"Μάθετε απ' εμού ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία και ευρήσετε ανάπαυσιν ταις ψυχαις υμών" (Ματθ. 11,29).
Ενώ στους μακαρισμούς λέγει:
"Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστί η βασιλεία των ουρανών", και παρακάτω λέγει: "Μακάριοι οι πραείς ότι αυτοί κληρονομήσουσι την γην" (Ματθ.5,5).
Με αυτούς τους δύο μακαρισμούς, ο Σωτήρ μας λέγει ότι οι πράοι και ταπεινοί στην καρδιά κληρονομούν τόσο την γη όσο και την Βασιλεία των Ουρανών.
Με άλλα λόγια κληρονομούν την ευφροσύνη και ευτυχία της παρούσης ζωής και την μακαριότητα της αιωνίου ζωής, διότι τους πράους και ταπεινούς όλος ο κόσμος τους αγαπά, τους σέβεται, τους υπακούει και ωφελείται απ` αυτούς. Η ευκολότεροι οδός για την σωτηρία είναι των πραέων και ταπεινών τη καρδία.
Με την πραότητα κερδίζουμε τους ανθρώπους, ενώ με την ταπείνωση διώχνουμε τον διάβολο και καλούμε σε βοήθεια τους αγγέλους. Οι πράοι και ταπεινοί έχουν τους λιγότερους πειρασμούς σ' αυτή την ζωή, δηλ. βρήκαν ανάπαυση στις ψυχές των, διότι με την πραότητα γλυκαίνουν και κερδίζουν την αγάπη όλων των ανθρώπων και νικούν εύκολα τους πειρασμούς.
Λέγουν οι Άγιοι Πατέρες ότι η πραότης είναι ανάμεσα της οργής και της αγάπης. Κατόπιν προσθέτουν ότι η πραότης να μη φθάνει μέχρι δειλίας, ούτε η αγάπη μέχρι αδιαφορίας.
Έτσι λοιπόν, πρέπει να ζούμε ούτε πολύ πράοι για να μη βλασφημείται το Ευαγγέλιο και το Όνομα του Θεού, ούτε πάλι αδιάφοροι και σκληροτράχηλοι, ώστε να προκαλούμε σε οργή και εκδίκηση τον πλησίον μας.
Ενώ για την ταπείνωση λέγουν οι Άγιοι Πατέρες ότι είναι το ένδυμα του Χριστού, διότι με αυτήν επήρε ανθρώπινο σώμα για την ιδική μας σωτηρία και ήλθε στην γη.
Ο Χριστός έλαβε στο σώμα Του τα αδιάβλητα πάθη της φύσεως, όπως: Την πείνα, την δίψα, τον πόνο, την κόπωση.
Ενώ τα εκ της φύσεως προερχόμενα αμαρτωλά πάθη δεν τα έλαβε.
207. Πείτε μας κάτι για την συνείδηση;
Ο Μέγας Βασίλειος, "ο κανών, η στάθμη και ο βλαστός της Εκκλησίας", όπως μερικοί τον ονομάζουν, λέγει για την συνείδηση ότι δεν είναι απαύγασμα της ύλης αλλά η φωνή του Θεού στον άνθρωπο.
Και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει: "Αυτός πού κατόρθωσε να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του, δηλαδή με την συνείδηση του, συμφιλίωσε μαζί με τον εαυτό του τον ουρανό και την γη.
Το ίδιο πράγμα λέγει και ο Σωτήρ: "Φιλιώθητι τω αντιδικώ σου έως ει εν τη οδώ...", δηλαδή να ειρηνεύουμε με την συνείδηση μας ενόσω είμεθα στην οδό αυτής της ζωής, διότι μετά θάνατον δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε.
Η ταραχή, ο έλεγχος της συνειδήσεως του αμαρτωλού ανθρώπου, είναι μία απόδειξης το ελέους του Θεού, για να συμφιλιωθεί με αυτόν, όσο ευρίσκεται σ' αυτή την πρόσκαιρη ζωή.
Πρώτα πρέπει να πιστέψει ότι υπάρχει Θεός, ο οποίος έπλασε τον κόσμο και τα πάντα κυβερνά και κατόπιν να αγωνιστή, κατά τις δυνάμεις του, να κάνη το θέλημα Του.
Τρίτον, εάν θέλουμε να σωθούμε πρέπει να ειρηνεύσουμε με την συνείδηση μας, λέγε καλλίτερα με τον Θεό, ο οποίος μας έπλασε και θα μας κρίνει κατά τα έργα μας.
Και ακόμη για την συνείδηση πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι μία από τις άκτιστες ενέργειες του Θεού, όπως είναι και η ζωή μας.
208. Πως μπορούμε να αποκτήσουμε την ειρήνη της καρδιάς και της συνειδήσεώς μας;
Τέσσαρες είναι οι προϋποθέσεις με τις οποίες μπορούμε να κερδίσουμε την ειρήνη της καρδιάς και της συνειδήσεως:
α) Να ζητάμε πάντοτε τα ταπεινά
β) Να ευχαριστούμε για όλα, ακόμη και γι' αυτά πού είναι ελάχιστα αναγκαία στην ζωή μας
γ) Να προσευχόμαστε πάντοτε για να γίνει μόνο το θέλημα του Θεού στην ζωή μας και
δ) να αφήνουμε όλα στο θέλημα του Θεού.
209. Ποια είναι η ανώτερη θεολογία των χριστιανών;
Η ανώτερη θεολογία δεν είναι να μιλάς για τον Θεό, ούτε να θαυμάζεις την δημιουργία Του.
Η γνώσης του Θεού από δημιουργήματα, από τον θαυμασμό της ωραιότητας του σύμπαντος (μακρόκοσμος) και του ανθρώπου (μικρόκοσμος) ονομάζεται από τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή "φυσική θεωρία εν πνεύματι" και είναι μόνο για τους αρχαρίους.
Η υψηλότερη χριστιανική θεολογία είναι η ένωσης με τον Θεό δια των βιωμάτων, δηλαδή με την βοήθεια της πίστεως, των στοχασμών και της εκτελέσεως των αγαθών έργων.
210. Πείτε μας κάτι για την φιλαυτία;
Να τι θα ειπώ. Κατά το μέτρο πού ο άνθρωπος αρνείται την αγάπη του εαυτού του, κατά το ίδιο μέτρο προοδεύει στα έργα της αρετής, αγιάζεται και ενώνεται με τον Θεό.
Συνήθως, όταν κάποιος εγκωμιάζεται, τραγουδάει π.χ. με δυνατή φωνή, για να φανεί η ανωτερότητα του, κρίνει τους άλλους αυστηρότερα, διαλέγει πάντα το καλλίτερο, το μεγαλύτερο και το ωραιότερο* κλαίει περισσότερο για τον εαυτό του παρά για τους άλλους και χαίρεται μόνο για τον εαυτό του και σχεδόν ποτέ για τον πλησίον του.
Αυτός είναι ο φίλαυτος.
Ο Χριστός όμως σταύρωσε στον σταυρό την φιλαυτία, προσφέροντας την ζωή Του για την δική μας την ζωή.
Μεταξύ των ανθρώπων λίγοι είναι εκείνοι πού σταυρώνουν το πάθος της φιλαυτίας, όπως έκανε για εμάς ο Χριστός.
Πολλοί είναι εκείνοι πού προτίθενται να ζήσουν μία πνευματική ζωή, αλλά δεν φθάνουν μέχρι την σταύρωση, διότι δεν παραιτούνται εξ ολοκλήρου από την φιλαυτία των, δηλ. τον εγωισμό των.
Αλλά χωρίς θυσία, χωρίς την σταύρωση των παθών μας, χωρίς την εγκαταλείψει της αμαρτίας, δεν μπορούμε να ιδούμε τον Χριστό, δεν μπορούμε να σωθούμε.
211. Τι συμβουλή δίνετε στους πιστούς και μοναχούς για την κρεατοφαγία;
Δύο μεγάλες αρετές ήταν στον παράδεισο στους πρωτοπλάστους,
η παρθενία και
η αποχή κρέατος.
Μετά την πτώση του Αδάμ, δηλαδή αφού εισήλθε ο θάνατος στον κόσμο δια της αμαρτίας, θέσπισε ο Θεός τον γάμο, ενώ την κρεατοφαγία επέτρεψε αμέσως μετά τον κατακλυσμό.
"Ιδού δέδωκα υμίν πάντα χόρτον σπόριμον.,. υμίν έσται εις βρώσιν" (Γεν. 1,29), λέγει ο Θεός, διότι, όταν χυθεί το αίμα των θυσιαζομένων ζώων, το κρέας είναι πλέον σαν το χορτάρι.
Οι λαϊκοί επιτρέπεται να τρώγουν κρέας όλες τις ημέρες, εκτός από τις τέσσερες μεγάλες νηστείες, Τετάρτη και Παρασκευή και στις άλλες νηστίσιμες ημέρες της Εκκλησίας μας.
Οι μοναχοί όμως, κατά την τάξη της μοναχικής ζωής και κατά τους Ιερούς Κανόνας, δεν επιτρέπεται να τρώγουν κρέας, εκτός μόνο εάν φιλοξενούνται σε λαϊκούς που αγνοούν ότι δεν τρώγουν (οι μοναχοί) κρέας ή δεν έχουν άλλο φαγητό να τους δώσουν να φάγουν.
212. Πως γίνεται η κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη;
Λέγουν μερικοί Άγιοι Πατέρες, ότι ο νους εύκολα φωτίζεται και σκοτίζεται.
Και η καρδιά πολύ δύσκολα σκοτίζεται από τα πάθη και πάλι πολύ δύσκολα φωτίζεται και καθαρίζεται.
Η καθαρότητα της καρδιάς, δηλαδή η αποβολή των παθών, επιτυγχάνεται σε μακροχρόνιο διάστημα, καλλίτερα να ειπώ σ' όλη μας την ζωή με την άσκηση, την μετάνοια και τα δάκρυα.
Πιο γρήγορα όμως καθαρίζεται η καρδιά με την προσευχή, διότι η προσευχή κάνει τον άνθρωπο υιό του Θεού κατά χάριν.
Όποιος έφθασε στην καθαρότητα της καρδιάς έγινε θεόπτης (είδε τον Θεό) με τα μάτια της ψυχής του.
213. Τι είναι το πένθος και ποια είναι τα είδη του;
Λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος ότι "το κατά Θεόν πένθος είναι μία λύπη της ψυχής (για τις αμαρτίες της), μία πικρά αίσθηση της ψυχής, η οποία ζητά πάντοτε και αδιάκοπα αυτόν τον οποίον δίψασε.
Το πένθος ή ο πόνος, το τσίμπημα της καρδιάς είναι μία διαμαρτυρία λόγω των αμαρτιών, πού γίνεται στον νου από τον Θεό, ένας αόρατος, ακατάπαυστος και ελεγκτικός διάλογος, κατά το οποίον η ψυχή αναγνωρίζει και ομολογεί τις αμαρτίες της ενώπιον του Θεού...".
Επίσης ο ίδιος Άγιος λέγει ότι το πένθος είναι δεύτερο βάπτισμα και μάλιστα ανώτερο από το πρώτο, διότι αυτό μας καθαρίζει από τις προηγούμενες αμαρτίες μας, ενώ το βάπτισμα των δακρύων μας καθαρίζει από τις αμαρτίες πού κάναμε και μετά το βάπτισμα.
Το πένθος γεννάται με την συντριβή της καρδιάς για τις αμαρτίες πού πράξαμε, με τους ταπεινούς στοχασμούς, με την μνήμη του θανάτου, της Κρίσεως και των βασάνων της κολάσεως στα οποία βασανίζονται οι αμετανόητοι αμαρτωλοί.
Τα ίδια λέγει και ο όσιος Ποιμήν: "Από τίποτε δεν έχουμε περισσότερη ανάγκη παρά από συντετριμμένο νου, διότι από αυτό και μόνο γεννιούνται τα δάκρυα και το σωτήριο πένθος".
Ενώ οι άγιοι Αρσένιος ο Μέγας, ο Εφραίμ ο Σύρος, Ισαάκ ο Σύρος και άλλοι, λέγουν ότι τα δάκρυα στην προσευχή φανερώνουν το έλεος του Θεού, διότι με αυτά ειρηνεύει η καρδιά. Και πάλι "η ψυχή πού συναισθάνθηκε τις αμαρτίες της αρχίζει να κλαίει διότι τα βλέπει όλα υπό το θειο φως".
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγει ότι το πένθος είναι δύο ειδών:
Το πένθος του νου, δηλαδή η εγκάρδια για τις αμαρτίες μας λύπη, χωρίς δάκρυα στα μάτια, όπως είχε ο άσωτος υιός, ο οποίος έλεγε: Πόσοι μίσθιοι του πατρός μου περισσεύουσιν άρτων, εγώ δε λιμώ απόλλυμαι! (Λουκ. 15,17).
Το δεύτερο και ανώτερο είδος πένθους είναι το συνοδευόμενο με δάκρυα, το οποίο πηγάζει από την λύπη του νου και της καρδίας για τις αμαρτίες μας.
Όλοι οι Ιεροί Πατέρες λέγουν το ίδιο ότι τα δάκρυα στην προσευχή είναι ένα δώρο του Αγίου Πνεύματος, το οποίο πολύ δύσκολα αποκτάται και πολύ εύκολα χάνεται.
Οι μεγαλύτεροι εχθροί του πένθους και των δακρύων είναι:
Η ολιγοπιστία,
η οκνηρία στην προσευχή,
η πολυφαγία,
η μέθη,
το γέλιο,
η ακηδία,
η πολυλογία και προπαντός
η κενοδοξία.
Όταν ο άσωτος υιός σκεπτόταν με καρδιακό πόνο το σπίτι του πατρός του, είχε το πρώτο είδος του πένθους, το νοερό, ενώ, όταν επέστρεψε στον πατέρα του, του είπε: "Πάτερ, ήμαρτον εις τον ούρανόν και ενώπιον σου και ουκέτι ειμί άξιος κληθήναι υιός σου..." (Λουκ.15,18-19), τότε ο χαμένος υιός απόκτησε το δεύτερο είδος του πένθους, το καρδιακό δάκρυο.
214. Πόσα είναι τα είδη των δακρύων και ποια απ' αυτά είναι σωτήρια;
Το πένθος και τα δάκρυα προέρχονται από επτά αιτίες;
α) Από την αγάπη του Θεού, όταν ο άνθρωπος στοχάζεται την ωραιότητα της θείας δημιουργίας. Αυτό είναι το ανώτερο δάκρυο, διότι είναι γεμάτο από χαρά και θείον ερωτά. Τα δάκρυα της θείας αγάπης πλουτίζουν πνευματικά τον άνθρωπο.
β) Δάκρυα από τον φόβο του Θεού. Αυτά έχουν μικρότερη δύναμη από τα πρώτα, διότι τα δάκρυα της αγάπης του Θεού είναι δάκρυα υιού προς τον Πατέρα, ενώ τα δάκρυα του φόβου είναι του υπηρέτη, του δούλου, ο οποίος πάντοτε φοβάται να μη λύπηση τον Δεσπότη του. Το πένθος ή δάκρυο του θείου φόβου μεσολαβεί στον Θεό για την συγχώρηση των αμαρτιών και πάντοτε προηγείται των πρώτων των εξ αγάπης δακρύων. Το πένθος εκ του θείου φόβου, προκαλεί ψυχικό πόνο στον άνθρωπο, όπως η πυρωμένη λαβίδα, η οποία, όταν την αγγίξει σε πληγώνει.
γ) Δάκρυα από φόβο του θανάτου και των βασάνων της κολάσεως. Αυτά είναι καλά και σωτήρια δάκρυα, διότι, όπως και τα προηγούμενα φέρνουν τον καρπό της μετανοίας.
δ) Φυσικά δάκρυα, δηλαδή των γονέων προς τα παιδιά και των παιδιών προς τους γονείς
Αυτά δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά. Μάλιστα πολλές φορές υπάρχουν και στα ζώα.
ε) Δάκρυα της κενοδοξίας. Αυτά είναι πολύ επικίνδυνα, διότι κοντά στα σωτήρια και ταπεινά δάκρυα, ο διάβολος βάζει και τα δάκρυα της κενοδοξίας, για να φαίνονται οι άνθρωποι και να επαινούνται από τους ανθρώπους. Άλλα το πνευματικό δάκρυο πρέπει να είναι πάντοτε κρυφό και άγνωστο σε όλους, εκτός βέβαια από τον Θεό και τον Πνευματικό μας.
στ) Τα δάκρυα της σωματικής ευφροσύνης, τα οποία πηγάζουν από την κακή επιθυμία, από την μέθη, από την ανάμνηση πονηρών γεγονότων κλπ.
ζ) Το έβδομο είδος δακρύων, είναι το προερχόμενο από τις διάφορες ανάγκες και δυσκολίες της ζωής, όπως από την πτώχεια, από σωματικές πληγές και πόνους και γενικά από κάθε είδος ασθενείας.
Τα τρία πρώτα είδη δακρύων είναι σωτήρια, το τέταρτο είναι της ανθρωπινής φύσεως μας, ούτε καλό ούτε κακό, ενώ τα υπόλοιπα είδη είναι ανώφελα και πρόξενα πόνων και τιμωριών.
Συνεπώς λοιπόν, το πνευματικό πένθος είναι διπλό: Το πρώτο δηλ. είναι μία παντοτινή λύπη, νοερή και καρδιακή, για τις αμαρτίες μας, μία εσωτερική κατάσταση ταπεινώσεως και μία συναίσθηση ότι δεν μπορούμε να κάνουμε το καλό, όσο πρέπει.
Αυτό το πένθος εξυψώνει τον άνθρωπο εκεί όπου δεν κατόρθωσαν να τον ανεβάσουν τα έργα της αρετής, επειδή δεν μπόρεσε να τα επιτυχή.
Η καρδιακή για τις αμαρτίες μας λύπη αξίζει, όσο αξίζουν, όλα τα έργα της αρετής μαζί και ανεβάζει τον άνθρωπο στο δεύτερο και υψηλότερο είδος των δακρύων της αγάπης και του φόβου του Θεού.
Λέγει ένας όσιος πατήρ ότι αυτός πού αηδιάζει τις αμαρτίες του ομοιάζει με τον συννεφιασμένο ουρανό, ο οποίος αμέσως ρίχνει την βροχή δηλ. τα δάκρυα.
Τα δάκρυα χαρίζουν σ' όλους μας την ελπίδα της σωτηρίας, μας ξεπλένουν τις αμαρτίες μας και φέρνουν την ειρήνη της συνειδήσεως μας, όπως λέγει ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στο βιβλίο του (Αόρατος Πόλεμος): "Ο έλεγχος της συνειδήσεως είναι το βάσανο των βασάνων, ενώ η ειρήνη της συνειδήσεως είναι η χαρά κάθε χαράς".
215. Ποιες είναι οι νοητικές λειτουργίες κατά τους Αγίους Πατέρας;
Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης λέγει ότι ο νους του χριστιανού πρέπει να επιτελεί εργασίες και συγκεκριμένα:
Η θαυμαστή θεώρησις των Προσώπων της Παναγίας Τριάδος και όλων των ουρανίων δυνάμεων, η εκστατική εντύπωση για την ενανθρώπηση του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, η εν πνεύματι θεωρία της φύσεως, δηλαδή σκέψεις για τους σκοπούς των δημιουργηθέντων έργων του Θεού, η ωραιότητα της δημιουργίας, η αρμονία του σύμπαντος και η εξύψωσης του νου από τα ορατά στα αόρατα, από το μεγαλείο των επιγείων στο μεγαλείο των ουρανίων, από τα πεπερασμένα στα νοερά και αιώνια, όλα αυτά είναι τρόποι με τους οποίους ανεβαίνουμε από τα μάταια, στα θεία, ωσάν με μία πνευματική σκάλα.
Το τέταρτο έργο του νου είναι η μνήμη του θανάτου και των βασάνων της κολάσεως, στοχασμοί για την μακαριότητα του παραδείσου, για την Μέλλουσα Κρίση, για την Βασιλεία των Ουρανών, για τον φόβο του Θεού και την συνεχή μνήμη των αμαρτιών μας, τις οποίες ουδέποτε πλέον πρέπει να κάνουμε.
216. Ποιες είναι οι πνευματικές νοερές κινήσεις;
Ο νους του ανθρώπου, κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή έχει τρία είδη κινήσεων:
Ευθεία κίνησης, όταν σκέπτεται μόνο τα νοήματα της Αγίας Γραφής, τα θαύματα του Κυρίου και γενικά τα ουράνια αγαθά. Σ' αυτή την νοητική κίνηση μπορεί να μπει και διαβολικός πειρασμός για να εξαπάτηση τον άνθρωπο.
Το δεύτερο είδος είναι η ελικοειδής κατά την οποίαν ο νους του ανθρώπου περιστρέφεται στην Αγία Γραφή και στον ορατό κόσμο των κτισμάτων της δημιουργίας. Και εδώ μπορεί να εισχώρηση ο διαβολικός πειρασμός, όταν η σκέψης μας επιμένει πολύ σ' αυτά τα πράγματα.
Το τρίτο είδος κινήσεως του νου ονομάζεται περιστροφικό, κατά το οποίο ο άνθρωπος κατέρχεται με τον νου του στην καρδιά του, όπως το σαλιγκάρι στο όστρακο του και ο νυμφίος με την νύμφη στην κάμαρα τους. Εδώ στην καρδιά δεν μπορεί πλέον να είσέλθη ο πονηρός λογισμός.
Οι μεγάλοι άγιοι και όσιοι πάντοτε βύθιζαν τον νου στην καρδιά τους και από το βάθος της καρδιάς των προσεύχονταν, μιλούσαν με τον Νυμφίο Χριστό και έδιναν τις μάχες προς τον διάβολο.
Γι' αυτό λέγει και ο Σωτήρ, ότι: "Σύ δε όταν προσευχή, είσελθε εις το ταμείον σου, και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω πατρί σου..." (Ματθ.6,6).
Αυτή είναι η σπουδαιότερη και ωφελιμότερη νοερά περί προσευχής κίνησης, η οποία κατεβαίνει στην καρδιά και από εκεί συνομιλούμε με τον Χριστό, πηγάζει το πένθος για τις αμαρτίες μας και πολεμούμε επιτυχώς τον διάβολο. όμως δεν μπορούν να ωφελήσουν κατά τον ίδιο τρόπο και τα τρία αυτά είδη της κινήσεως του νου.
217. Ποια είναι η ωφέλεια, όταν σκεπτώμεθα την Δημιουργία του Θεού;
Ο άγιος Βασίλειος ο Μέγας λέγει στο βιβλίο του "Εξαήμερος" ότι όλος ο ορατός κόσμος είναι σχολείο και εικόνα του αοράτου κόσμου.
Ακόμη λέγει ότι κάθε άνθος και χόρτο μας διδάσκει ότι υπάρχει Θεός.
Η ορατή κτίσης ερμηνεύει την Γραφή και η Αγία Γραφή ερμηνεύει την κτίση.
Και τα δύο ομοιάζουν με ένα δισέλιδο χαρτί.
Στη μία σελίδα διαβάζουμε το βιβλίο της κτίσεως, με το οποίο μιλάει ο Θεός.
Τα ίδια λέγει και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσεις:
"Ολόκληρη η κτίσης σαν μία σάλπιγγα πού σαλπίζει σε εμάς, ότι την δημιούργησε ο Θεός".
Διάβασα σ' ένα βιβλίο ότι ένας φιλόσοφος βάδιζε με το ραβδί του στο χέρι σε μία πεδιάδα και κτυπούσε τα άνθη με το ραβδί: Τα κτυπώ, έλεγε, διότι φωνάζουν πολύ δυνατά ότι τα δημιούργησε ο Θεός.
Όλα τα ορατά δημιουργήματα ονομάζονται δωρεές του Θεού.
Και όπως ο νυμφίος με την νύμφη ανταλλάσσουν μεταξύ τους δώρα, τα οποία ενισχύουν την μεταξύ των αγάπη, έτσι κάνει και ο Θεός σε εμάς.
Μας βάζει στον νου την έννοια των δημιουργημάτων για να μπορέσουμε καλλίτερα Αυτόν να δούμε και να καταλάβουμε.
Ο Θεός μας δίνει ως δώρο τα δημιουργήματα και εμείς δίνουμε στον Χριστό, τον Νυμφίο της καρδιάς μας, την σκέψη μας, την προσευχή και την αγάπη μας.
Ξέρουμε ότι ο Μέγας Αντώνιος δεν γνώριζε πολλά γράμματα, αλλά ήταν τόσο σοφός στα πνευματικά, ώστε ξεπερνούσε όλους τους φιλοσόφους πού έρχονταν στο κελί του.
Κάποτε τον ερώτησαν μερικοί φιλόσοφοι:
"Αντώνιε, ποια είναι τα βιβλία τα οποία διάβασες;
Και αυτός, δείχνοντας με το χέρι του τον ουρανό, τα αστέρια, την θάλασσα και ολόκληρη την γύρω του φύση, τους είπε:
"Αυτά είναι τα βιβλία μου, τα οποία διαβάζω και υπερβαίνουν όλα τα άλλα".
218. Πως μπορεί ο χριστιανός να υψωθεί με τον νου από τα κτίσματα στο Κτίστη Θεό;
Μπορεί κανείς να σκέπτεται τα κτίσματα του Θεού και να ανεβαίνει ο νους του από τα ορατά στον αόρατο Δημιουργό, μόνο εάν έχει καθαρίσει τον νου και την καρδιά από τα πάθη.
Διαφορετικά δεν μπορεί να δη και να αισθανθεί μέσα του τον Θεό από τα δημιουργήματα, όπως συμβαίνει με τους ειδωλολάτρες και αμαρτωλούς ανθρώπους.
Άκουσε τι λέγει ο Χριστός:
"Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται". (Ματθ.5,8).
Ο νους εύκολα καθαρίζεται από τις κακές του σκέψεις.
Αρκεί η ανάγνωσης μιας σελίδας από την Αγία Γραφή, η απαγγελία μιας μικρής προσευχής με προσοχή και αμέσως ειρηνεύει.
Ενώ η καρδιά καθαρίζεται από τα πάθη με πολλή άσκηση και με πολύ κόπο αναγεννάτε.
Όποιος έχει καθαρή καρδιά είναι πολύ προοδευμένος πνευματικά από εκείνον πού καθάρισε τον νου του από τις ρυπαρές σκέψεις.
219. Ποια είναι η αρμόζουσα προσευχή για τους αρχαρίους μοναχούς και χριστιανούς;
Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει ότι από εμάς δεν ζητάει ο Θεός τελεία προσευχή (δηλαδή καρδιακή), διότι η τελειότητα είναι για τους αγγέλους.
Σε εμάς τους αρχαρίους συνιστά την προφορική προσευχή, την προσευχή των Ιερών αναγνώσεων από το Ωρολόγιο, το Ψαλτήρι, την καθημερινή στην Εκκλησία Θεία Λειτουργία και την υπακοή.
Ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης λέγει ότι, κατά την πνευματική ηλικία του καθενός, πρέπει να συνίσταται και το έργο της νοεράς ή καρδιακής προσευχής.
Διότι, εάν κάποιος αρχίσει δηλ. χωρίς να έχει καθαριστή από τα πάθη, αυτή την υψηλή προσευχή, κοπιάζει μάταια και ταράζεται.
Οπότε λοιπόν, κανείς να μην αρχίζει την πνευματική ζωή με καρδιακή προσευχή, αλλά με πρακτική προσευχή, η οποία συνίσταται από μετάνοιες, από προσκυνήσεις (κλίσεις της κεφαλής) από προσευχές εκ του Ωρολογίου, νηστεία, ανάγνωση του ψαλτηρίου και άλλων ωφελίμων βιβλίων, υπακοή και ταπείνωση σε όλους.
Αυτός ο τύπος της πρακτικής ζωής είναι κατάλληλος για όλους, και για μοναχούς και για λαϊκούς.
Ενώ η νηπτική ζωή προϋποθέτει φυλακή του νου, νοερά εργασία, νοερά προσευχή, καρδιακή προσευχή και ό,τι αφορά την πνευματικότητα της καρδιάς.
Αυτά μας δίδαξαν οι Άγιοι Πατέρες μας και διδάσκαλοι της προσευχής.
220. Πείτε μου σας παρακαλώ εκτενέστερα, τι είναι η νοερά και καρδιακή προσευχή και πώς φθάνουμε στην καθαρή προσευχή της καρδίας;
Η νοερά προσευχή είναι εκείνη πού γίνεται με τον νου χωρίς σκέψεις φαντασίες και πονηρούς λογισμούς. Αυτή είναι ατελής προσευχή, αλλά ανώτερη από την προφορική η δι' αναγνώσεων προσευχή. Είναι προσευχή με ένα πόδι ή με μία πτέρυγα και δεν μπορεί να πετάξει διότι δεν συμμετέχει η καρδία.
Η καρδιακή προσευχή είναι η τελεία προσευχή με την οποία ενωνόμαστε με τον Χριστό και μπαίνουμε από αυτή την φθαρτή ακόμη ζωή στην αιώνια ευφροσύνη και χαρά.
Αυτή είναι η προσευχή των αγίων, των τελείων, η οποία αποκτάται με πολλούς κόπους και με την Χάρι του Θεού. Σ' αυτό το βαθμό της πνευματικής προσευχής, πού λέγεται και εκστατική προσευχή φθάνει μόνο ένας από κάθε γένος, λέγουν οι διδάσκαλοι της προσευχής.
Με την καρδιακή προσευχή επιτυγχάνεται η ένωση νου και καρδίας. Κατεβαίνει ο νους στην καρδιά για να παραμείνει εκεί οριστικά και να ευφραίνεται μυστικά με τον Χριστό. Τότε η καρδιά σωπαίνει και δύσκολα ανοίγεται. Τότε πλέον καταπίνει τον Ιησού και ο Ιησούς καταπίνει αυτήν. Τότε κυοφορείται η θερμή καρδιακή προσευχή, πού είναι απαλλαγμένη από νοήματα και φαντασίες.
Τότε ο Χριστός μιλάει μαζί μας στην κάμαρα της καρδίας μας και ο διάβολος πλέον δεν έχει την δύναμη να μας καταβάλει.
Η καθαρή καρδιακή προσευχή αποκτάται με πολυχρονίους κόπους, με την αδιάκοπη επίκληση του Ονόματος του Ιησού, με πολλά δάκρυα, με βαθιά ταπείνωση, με ολονύκτιες αγρυπνίες, με νηστεία, σιωπή, προφύλαξη του νου από λογισμούς κενοδοξίας, με απέραντη υπομονή και μόνο με την βοήθεια και την Χάρι του Αγίου Πνεύματος. Επίσης, χωρίς ένα έμπειρο διδάσκαλο της προσευχής και ικανό Πνευματικό, κανείς να μη τολμήσει να επιχείρηση αυτή την αγγελική προσευχή, διότι αυτή είναι πάνω από όλα ένα μεγάλο δώρο του Θεού.
Όταν μπαίνουμε με τον νου στην καρδιά μας, πρέπει να κλείνουμε τρεις θύρες: Την ορατή θύρα του κελιού μας, για να αποφύγουμε τυχόν ενοχλήσεις των ανθρώπων, την θύρα των χειλέων μας, για να μη μιλάμε με κανέναν και την θύρα της καρδιάς μας, για να εμποδίσουμε τον διάβολο και βάζουμε για θυρωρό της καρδιάς τον νου μας.
Όταν ο άνθρωπος προσεύχεται καρδιακά, ευρίσκεται μέσα στην αγάπη του Θεού και δεν επιθυμεί τίποτε παρά να ζει πάντοτε έτσι, όπως επιθυμούσε ο Πέτρος να παραμείνει πάντοτε με τον Χριστό στο Όρος Θαβώρ, κατά την Μεταμόρφωση Του.
Ο νους στον καιρό της προσευχής πρέπει να είναι τυφλός, κουφός και μουγκός, δηλαδή να μη βλέπει, να μην ακούει και να μη σκέπτεται τίποτε, παρά μόνο τον Ιησού Χριστό.
Αυτή είναι η προσευχή του Ιησού, πού λέγεται μονολόγιστη ευχή δηλ. με την σκέψη προσηλωμένη στο Όνομα του Ιησού.
Τότε ο νους αρπάζεται από το Άγιο Πνεύμα και συντομεύει την προσευχή για να μην αρπάζεται από τον διάβολο από το μάκρος εκ των πολλών λέξεων.
Εάν έχουμε μόνο την νοερά προσευχή δεν μπορούμε να γλιτώσουμε από τους διαφόρους πειρασμούς και την ταραχή.
Γι' αυτό οι Άγιοι Πατέρες μας προτρέπουν, λέγοντες τα έξης: "Κατέβα άνθρωπε, από τον νου στην καρδιά και εκεί θα ευρείς ανάπαυση και την ηδονή των ηδονών, διότι στον νου γίνεται πανηγύρι και θόρυβος.
Όταν ο νους ενώνεται με την καρδιά, οι Ιερές σκέψεις πρέπει να διαφυλάσσονται στην μνήμη και όχι στην φαντασία.
Αλλιώς δεν μπορείς να κατέβεις με την προσευχή στην καρδιά και θα παραμείνεις μόνο στην νοερά εργασία".
Από την καθαρή καρδιακή προσευχή ο άνθρωπος μπορεί να φθάσει σ' ένα άλλο είδος ανωτέρας προσευχής, πού λέγεται εκστατική, η οποία δεν ονομάζεται πλέον προσευχή, αλλά πνευματική θεωρία, στην οποία φθάνουν οι άγιοι.
Η τελευταία και ανώτερη βαθμίδα της προσευχής είναι η αρπαγή του νου στα ουράνια - με σώμα ή και χωρίς το σώμα - ο Θεός γνωρίζει, όπως ηρπάγη ο Απόστολος Παύλος μέχρι του τρίτου ουρανού.
221. Το Ιερό Ευαγγέλιο και οι Άγιοι Πατέρες έχουν σε μεγάλο ύψος τιμής την ταπείνωση. Γιατί είναι τόσο μεγάλη η δύναμης της ταπεινώσεως μπροστά σ' όλα τα άλλα έργα;
Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει ότι μοναδική και απρόσβλητη από τον διάβολο αρετή είναι η ταπείνωση.
Οι δαίμονες γνωρίζουν να ψάλλουν, να θεολογούν καλλίτερα από όλους τους θεολόγους του κόσμου, ν' αγρυπνούν περισσότερο από όλους τους μοναχούς, δεν κοιμούνται ουδέποτε, δεν τρώγουν, πιστεύουν στον Θεό κ.λ.π.
Ένα μόνο έργο δεν μπορούν να κάνουν:
Να ταπεινωθούν.
Στην κόλαση υπάρχουν και ιερείς και μοναχοί και παρθένοι και βασιλείς....
Μόνο οι ταπεινοί δεν πηγαίνουν στην κόλαση!
222. Η αγάπη γεννάται από την προσευχή ή προσευχή από την αγάπη;
Από την καθαρή προσευχή γεννάται η αληθινή αγάπη και όχι το αντίστροφο.
Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει ότι στο μέτρο κατά το οποίο προσευχόμαστε καρδιακά, κατά το ανάλογο μέτρο έχουμε φθάσει στην αληθινή αγάπη.
Ενώ ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέγει: "όλα τα καλά έργα βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει την αγάπη του Θεού, αλλά κανένα όσο η προσευχή".
Ο Μέγας Βασίλειος λέγει ότι η αγάπη του Θεού γεννάται από την εν πνεύματι θεώρηση της φύσεως, της αρμονίας και του μεγαλείου των θείων αυτής δημιουργημάτων
223. Στην ιεραρχία των αρετών, ποια νομίζετε ότι είναι η μεγαλύτερη;
Λέγουν οι Άγιοι Πατέρες, μεταξύ αυτών και ο Μέγας Αντώνιος, ότι "η βασίλισσα των αρετών είναι η διάκρισης".
Πολλοί έπεσαν στον κατακλυσμό των παθών για να σώσουν τους άλλους από τον θάνατο και πνίγηκαν οι ίδιοι.
Πουθενά δεν διάβασα στην Αγία Γραφή να πεθάνει κάποιος ψυχικά για να σώσει τους άλλους.
Όλες οι αρετές πρέπει να επιτελούνται με μέτρο και διάκριση, δηλαδή να βαδίζουμε την μέση και βασιλική οδό, ανάλογα με την χάρη, τις φυσικές ικανότητες, τον ζήλο και την φύση του καθενός, για να μη πέφτουμε από το ένα μέρος στο άλλο, διότι στις ακρότητες παραμονεύει ο διάβολος, όπως λέγουν οι θείοι Πατέρες.
224. Ποια είναι η ωφέλεια από την μνήμη του θανάτου;
Η λέξης "θάνατος" ήταν η πρώτη απειλή του Θεού κατά του ανθρώπου, όταν ήταν στον παράδεισο και το ισχυρότερο όπλο εναντίον της αμαρτίας.
Ο Μέγας Βασίλειος λέγει ότι η καλλίτερη συμβουλή στην ζωή είναι η μνήμη του θανάτου,
ενώ ο ιερός Δαμασκηνός λέγει: ""Ω, θάνατε, θάνατε καλλίτερα να σε ονομάζουμε ζωή".
Και είχε απόλυτα δίκαιο.
Διότι και ο σοφός Σολομών εάν θα είχε την μνήμη του θανάτου δεν θα έπεφτε σε ακόλαστες πράξεις με γυναίκες και δεν θα έχανε την από τον Θεό δοσμένη σοφία του.
225. Πως πρέπει να συμπεριφέρονται οι μοναχοί προς τους λαϊκούς;
Πρώτα - πρώτα να μη τους σκανδαλίζουμε με τα έργα και τα λόγια μας.
Άκουσε τι λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος:
"Οι μοναχοί πού θα σκανδαλίσουν τους λαϊκούς, δεν θα ιδούν το φως του Χρίστου στον αιώνα".
Ενώ ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει:
"Εάν θα δεις θαύμα στους λαϊκούς, να γνωρίζεις ότι δεν έγινε από εσένα, αλλά από την πίστη τους".
Επίσης να συμπεριφερώμεθα προς αυτούς με πολλή αγάπη και καλοσύνη, διότι έρχονται από μακριά με πολλές δυσκολίες και ψυχικά προβλήματα.
Μερικοί είναι ασθενείς, άλλοι είναι πολύτεκνοι, άλλοι πτωχοί και έχουν ανάγκη στοργής.
Κατόπιν να προσευχώμεθα με πίστη γι' αυτούς και όχι επιπόλαια.
Να τους συμβουλεύουμε να τους παρηγορούμε, όπως λέγει και ο Ιερός Χρυσόστομος:
"Από τίποτε περισσότερο δεν έχουν ανάγκη οι πιστοί παρά από ένα λόγο παρηγοριάς".
226. Ποιο είναι το δυσκολότερο από τα επτά Μυστήρια;
Είναι το μυστήριο της Εξομολογήσεως.
Με αυτό είτε σώζεις μία ψυχή είτε σώζεσαι και συ, είτε καταστρέφεις μία ψυχή και καταστρέφεσαι και συ αιωνίως.
Παρ' όλα αυτά με κανένα άλλο μυστήριο δεν μπορείς να κερδίσεις περισσότερο μία ψυχή για την Βασιλεία του Θεού όσο με την Ιερά Εξομολόγηση.
Όμως τόσες είναι οι ευθύνες και οι κίνδυνοι του Ιερέως - Πνευματικού, ώστε ο Ιερός Χρυσόστομος λέγει ότι:
"Λίγοι πνευματικοί σώζονται".
Και για την ιεροσύνη επίσης ο ίδιος λέγει:
"Στους έσχατους καιρούς μόλις τρεις ιερείς στους χίλιους θα σώζονται".
Αυτά τα λόγια των αγίων μας είναι φοβερά και τρομακτικά.
227. Τι συμβουλές δίνετε στους Πνευματικούς, που εξομολογούν στον κόσμο;
Ο Ιερεύς - Πνευματικός είναι πολύ υπεύθυνος για την θέση που κατέχει.
Κρίνει στο όνομα και στον τόπο του Χριστού.
Με κανένα τρόπο δεν μπορεί να δέση κάποιον χωρίς εξέταση, ούτε να λύση οποιοδήποτε παράπτωμα και σ' οποιονδήποτε.
Για να μη σφάλει πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά τους Ιερούς Κανόνας, την Παράδοση της Εκκλησίας, την λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, τις διδασκαλίες των Αγίων Πατέρων και ιδιαίτερα της Αγίας Γραφής.
Επίσης να είναι καλά στερεωμένος στην πίστη, να έχει φόβο Θεού, αγάπη στους ανθρώπους και πατρική καρδιά προς όλους. Να κρίνει, όσο περισσότερο μπορεί, προσεκτικά και δίκαια, δηλαδή αμερόληπτα, να λαμβάνει υπ' όψιν του την φύση, την ηλικία, την κοινωνική θέση, την συμπεριφορά, την μόρφωση, την κατάσταση της υγείας, τον πολιτισμό, τον βαθμό νοήσεως και υπακοής του καθενός και προπαντός την πίστη και τον φόβο του Θεού πού έχει ο καθένας.
Να εξομολογεί με μεγάλη επιμέλεια και προσοχή, χωρίς βιασύνη, να ακούει πρώτα ότι του λέγουν οι πιστοί και μετά να έρωτα αρχίζοντας από τα πνευματικά, από την φύση του ανθρώπου, από την πίστη, την προσευχή, τον εκκλησιασμό, κατόπιν στα ανθρώπινα και σωματικά.
Να μη λεπτολογεί στην εξέταση των αμαρτιών για να μη σκανδαλίζει, προπαντός τους νέους με τις αδιάκριτες ερωτήσεις του.
Να μη εκπλήττεται, ούτε να κακολογεί κάποιον για τις αμαρτίες πού εξομολογήθηκε, να μη ρωτά με ποιόν συγκεκριμένα αμάρτησε και ιδιαίτερα να μη δημοσιεύει τα μυστικά εκ της Εξομολογήσεως πού άκουσε.
Οι Ιεροί Κανόνες λέγουν ότι όποιος δημοσιεύει από Εξομολόγηση μυστικά, να του δένεται η γλώσσα και να παραιτείται της ιεροσύνης και της αδείας να εξομολογεί.
228. Μπορεί ο Πνευματικός να αλλάξει τον κανόνα (επιτίμιο) της Εξομολογήσεως που έχει επιβάλει σε κάποιον, άλλος Πνευματικός;
Ο Πνευματικός δεν μπορεί να αδιαφορήσει για τους Ιερούς Κανόνας των συνόδων της Εκκλησίας, ούτε μπορεί να τροποποιήσει, να περικόψει ή να ακυρώσει τον επιβληθέντα κανόνα από άλλον Πνευματικό.
Κανείς, ούτε και ο Επίσκοπος ακόμη δεν μπορεί να καταπατήσει ή περιφρονήσει τους Ιερούς Κανόνας, διότι ο ίδιος υποπίπτει σε βαρύ αμάρτημα.
Άκουσε τι λέγουν οι Άγιοι Πατέρες όσο άφορα αυτά:
"Ειδωλολάτρης λογίζεται ο ιερεύς, ο οποίος θα ήθελε να λύση ότι εμείς θεσπίσαμε, μήπως εσείς και είσθε πιο ελεήμονες από εμάς!". (Πηδάλιο).
Ο Πνευματικός μπορεί να μικρύνει ένα μεγάλο κανόνα πού επέβαλε στα πνευματικά του παιδιά, αφού μετανοήσουν και διορθωθούν, αλλά δοσμένο κανόνα από άλλον δεν μπορεί να τον λύση ή να τον ακυρώσει.
Μπορεί να το κάνη μόνο, εάν ο άλλος Πνευματικός έπεσε στην ίδια αμαρτία με τον εξομολογούμενο.
Σε παρόμοιες περιπτώσεις πρέπει να στέλνουμε τους πιστούς στον Πνευματικό, ο οποίος τους έδωσε τον κανόνα.
Μόνο ο ίδιος μπορεί να λύση, να ακυρώσει ή να αλλάξει και μικρύνει τον κανόνα.
229. Τι συμβουλές έχετε να δώσετε ακόμη για τους Πνευματικούς; Πώς μπορεί ο Πνευματικός να επιβάλει τον κατάλληλο στην Εξομολόγηση κανόνα;
Ο Πνευματικός πρέπει να βαδίζει την μέση οδό, μεταξύ αγάπης και αυστηρότητας, μεταξύ ακριβείας και συγκαταβάσεως.
Να κρίνει, έτσι όπως τον συμβουλεύει ο Θεός, αναλόγως της περιπτώσεως, να συνδυάζει την αγάπη με την δικαιοσύνη, με υπομονή και πραότητα.
Κατόπιν, να επιβάλει κανόνα ανάλογα με το μέγεθος της αμαρτίας, με την ψυχική και σωματική κατάσταση του πιστού και μέσα στα δυνατά πρακτικά πλαίσια των Κανόνων της Εκκλησίας.
Ο ιερεύς έχει ένα όριο στο να λύνει και να δένει τις αμαρτίες, προπαντός όταν εξομολογεί κληρικούς. Δεν έχει όλη την εξουσία να λύνει αμαρτήματα κληρικών.
Αυτή την εξουσία την έχει μόνο ο Επίσκοπος ενώ ο Ιερεύς είναι ένας αντιπρόσωπος του, οπότε έχει περισσότερη εξουσία.
Όταν ο Ιερεύς δεν μπορεί να υπολογίσει τον πρέποντα κανόνα ή έχει μία σοβαρή περίπτωση τότε να αναβάλει την Εξομολόγηση και την λύση του κανόνος μέχρις ότου να συμβουλευθεί άλλον γεροντότερο και έμπειρο Πνευματικό, ή να τον στείλει σε τέτοιες περιπτώσεις στον Επίσκοπο της επαρχίας.
Εάν ένας Πνευματικός δέχεται κάποιον από άλλον Πνευματικό αυτός είναι υποχρεωμένος να τον εξομολογήσει εκ νέου, από την παιδική του ηλικία.
Αλλά κανείς δεν μπορεί να αναγκάσει κάποιον να εξομολογηθεί σ' αυτόν.
Ο πιστός έχει την ελευθερία συνειδήσεως να πάει σ' όποιον έχει περισσότερη ευλάβεια, όπως τον καθοδηγεί το Άγιο Πνεύμα.
Διότι τίποτε δεν είναι τόσο δύσκολο όσο να εξομολογεί κανείς, να βοηθεί ψυχές και να τις συμβουλεύει πνευματικά για το δρόμο της σωτηρίας.
Γι' αυτό, πολλοί αποφεύγουν την ευθύνη της πνευματικής πατρότητας, από φόβο μήπως ολισθήσουν και αυτοί στα ίδια αμαρτήματα, διότι άκουσε τι λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος:
"Αλίμονο, σ' αυτούς πού έρχονται με την θέληση των στον κατακλυσμό των κοσμικών παθών, για να σώσουν τους άλλους διότι και αυτοί πνίγονται και χάνουν την Βασιλεία του Θεού".
Ενώ γι' αυτούς πού ζητούν επιπόλαιους Πνευματικούς, λέγει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης:
"Όποιος επιθυμεί άπειρο Πνευματικό, ασφαλώς δεν θέλει να θεραπευθεί από τις αμαρτίες του, αφού ο Πνευματικός του θα ανέχεται τις κακίες του".
230. Ποια είναι τα αποτελέσματα της Εξομολογήσεως και της Θείας Κοινωνίας;
Η εξομολόγησης συγχωρεί και λύνει τις αμαρτίες, ενώ η Θεία Κοινωνία θεοποιεί τον άνθρωπο.
Η εξομολόγησης γίνεται σε οποιονδήποτε τόπο, ενώ η Θεία Κοινωνία προσφέρεται με μεγάλη προσοχή μόνο σε όσους είναι άξιοι ενώσεως με τον Χριστό, διότι μεγάλη τιμωρία θα έχει ο Ιερεύς πού προσφέρει τα Αγια Μυστήρια στους αναξίους.
Όταν κάποιος δεν είναι άξιος της Θείας Κοινωνίας μπορεί να κοινωνήσει με Μεγάλο Αγιασμό, μέχρις ότου τερματισθεί το επιτίμιο του και παύση να αμαρτάνει και εάν πάλι αμαρτάνει παίρνει τον κανόνα του από την αρχή.
231. Ποια είναι η κατάσταση των ψυχών πού πέθαναν ανεξομολόγητες ή δεν πρόλαβαν να κάνουν τον κανόνα τους;
Αυτοί πού πέθαναν εξομολογημένοι και σε περίοδο που εκτελούσαν τον κανόνα τους, συγχωρέθηκαν οι αμαρτίες των και είναι λυτρωμένοι από τα βάσανα της κολάσεως με την θυσία της Θείας Λειτουργίας, η οποία τους ξεπλένει τα αμαρτήματα τους.
Αυτή είναι η διαφορά του καθαρτηρίου πυρός των καθολικών και της Θυσίας της Θείας Λειτουργίας.
Οι καθολικοί υποστηρίζουν ότι οι αμαρτωλές ψυχές των καθαρίζονται μέσα σ' ένα καθαρτικό πυρ, ενώ εμείς διδάσκουμε και πιστεύουμε, κατά την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, ότι οι εξομολογημένες ψυχές που είναι στην κόλαση, επειδή δεν πρόλαβαν να εκπληρώσουν τον κανόνα των στην γη, καθαρίζονται και έρχονται στο φως του παραδείσου με την Θυσία της Θείας Λειτουργίας.
Διότι η Θυσία και το Αίμα του Ιησού Χριστού μας καθορίζουν από τις αμαρτίες.
232. Ποια σχέσης υπάρχει μεταξύ διδασκαλίας και αρετών;
Αυτός πού διδάσκει τους άλλους και δεν τα κάνει ο ίδιος ομοιάζει με εκείνον πού λιχνίζει το ξένο σιτάρι ενώ ο ίδιος πεθαίνει από την πείνα.
Διότι λέγει ο Απόστολος Παύλος ότι "η γνώσης φυσιοί ενώ το πνεύμα ζωοποιεί" (Α' Κορ.8,2).
Και ο Σωτήρ λέγει:
"Ο ποιήσας και διδάξας ούτος μέγας κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών" (Ματθ.5,19).
Οπότε λοιπόν, βλέπουμε ότι ο Ιησούς Χριστός βάζει πρώτα το "ο ποιήσας" και μετά το "ο διδάξας".
Πρώτα πρέπει να κηρύττουμε στους άλλους με το παράδειγμα της ζωής μας και κατόπιν με τα λόγια μας.
Τα λόγια πρέπει να προέρχονται από τα βιώματα της προσωπικής μας ζωής και όχι το αντίθετο, διότι τότε μόνο έχουν δύναμη και μπαίνουν στην καρδιά των πιστών.
Αυτός πού διδάσκει και δεν εργάζεται τις αρετές, σκανδαλίζει τους πιστούς και ούτε αυτός σώζεται, διότι άκουσε τι λέγει ο Χριστός: "Ουδείς ρυπαρός ου μη εισέλθει εν τη βασιλεία του Πατρός μου".
Είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος ουδέποτε θα μπορέσει να κάνη στην ζωή του όσα γνωρίζει, ούτε ποτέ θα φθάσει με τα έργα εκεί όπου έφθασε με τον νου.
Αλλά έχει καθήκον, όπως λέγει ο Κύριος, να κάνη έστω με το μικρότερο δάκτυλο του αυτά πού διδάσκει στους άλλους.
Αυτά μας διδάσκει και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος:
"Η γνώσης χωρίς τα έργα είναι ενέχυρο εντροπής" (Δηλαδή ντρεπόμαστε για τα λόγια μας και ελεγχόμαστε διότι από όσα λέγομε τίποτε δεν εκτελούμε) ενώ η γνώσης ενωμένη με τα έργα είναι οίκος της ελπίδος, δηλ. ελπίζουμε στην σωτηρία μας.
Αλλά όπως λέγει και ένας πατήρ, όταν είναι από υπακοή να τολμάς και να μιλάς κάτι.
Δηλ. εάν είναι απόλυτη ανάγκη και σε διατάζουν οι μεγαλύτεροι σου, τότε μιλάει δια σου ο Χριστός.
Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος μας διδάσκει τα εξής
"Όταν πρόκειται να μιλήσεις κάπου να μιλήσεις...".
Κατόπιν προσθέτει:
Τίποτε δεν είναι τόσο ευτελές όσο ο ομιλών να είναι ο πλέον ακατάλληλος.
Το δυνατότερο κήρυγμα είναι το βιωματικό, πού προσφέρεται με το προσωπικό παράδειγμα διότι "ο λόγος και φθεγγόμενος ενοχλεί, ενώ η ζωή (το βίωμα) και σιωπώσα ωφελεί".
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι με τρεις τρόπους κηρύττεται το Ευαγγέλιο του Χριστού:
Με τον λόγο,
με την γραφίδα και
με την ζωή.
Ο τρίτος τρόπος είναι ο ανώτερος των άλλων.
Ενώ ένας άλλος πατήρ λέγει, "Εάν δεν έχεις αρετές μη μιλάς το πώς επιτυγχάνονται".
Και το ίδιο λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος: "Κανείς δεν είναι τόσο πτωχός στον κόσμο όσο ο νους πού φιλοσοφεί για τις αρετές χωρίς να τις εργάζεται".