036. Τι είναι τα καλά έργα και πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι τα έργα μας είναι καλά η κακά ενώπιον του Θεού;
Τα καλά έργα είναι «καρπός δικαιοσύνης» (Φιλιπ. 1,11 και Ιακώβ. 3,18).
Τα καλά έργα λέγονται επίσης και «καρποί άξιοι της μετανοίας» (Ματθ. 3,18 Λουκ. 3,8).
Ο Ιησούς Χριστός ήταν σ' όλους αληθινό παράδειγμα καλών έργων (Ιωάν. 10,32 και Πράξ. 10,38).
Τα έργα μόνο τότε θεωρούνται καλά, όταν είναι ενωμένα με την αληθινή πίστη και γίνονται για τη δόξα του Θεού. (Ματθ. 6,1-4 Κολ.1,102,23).
Κανείς δεν μπορεί να σωθεί μόνο με τα καλά του έργα εάν δεν συνεργεί και το έλεος του Θεού στα δύσκολα πνευματικά του καθήκοντα. (Εφες. 2,8-9 Β' Τιμ.1,9).
Καθένας από εμάς πρέπει να γνωρίζει ότι όλα τα αγαθά έργα πραγματοποιούνται από τον Θεό στους πιστούς, επειδή «ο Θεός εστίν ο ενεργών εν ημίν και το θέλειν και το ενεργείν υπέρ της ευδοκίας» (Φιλιπ. 2,13).
037. Ποιο είναι το πρώτο αγαθό έργο και ποιο θεωρείται μεγαλύτερο ενώπιον τον Θεού;
Το πρώτο και μεγαλύτερο αγαθό έργο είναι η αγάπη του Θεού (Ματθ. 22,37 Μάρκ. 30,31).
Αυτή η μεγίστη αρετή αποκτάται στην καρδιά του ανθρώπου με την Χάρη του Παναγίου Πνεύματος (Ρωμ.5,5 Β' Θεσ.3,5).
038. Μπορεί ο άνθρωπος να σωθεί με μερικά μόνο καλά έργα δεδομένου ότι κανείς δεν μπορεί να εκτελέσει όλα τα καλά έργα.
Ο Σωτήρ ημών Ιησούς Χριστός έδωσε εντολή να φυλάγουμε όλες τις εντολές Του (Ματθ. 28,20).
Ο άγιος Απόστολος Ιάκωβος μας τονίζει ότι, εάν θα καταπατήσουμε μία εντολή τότε παραβαίνουμε όλες τις εντολές του Θεού (Ιακώβ. 2,10).
Λοιπόν, απ' αυτές τις μαρτυρίες της Αγίας Γραφής καταλαβαίνουμε καθαρά ότι είμεθα υποχρεωμένοι να τηρούμε όλες τις εντολές του Θεού για την σωτηρία μας. Γιατί ο Σωτήρ δεν ήλθε να καλέσει τους δικαίους, αλλά τους αμαρτωλούς στην μετάνοια (Ματθ. 9,13 Μάρκ.2,17 Λουκ.5,32).
Όποιος κάνει καρπούς άξιους της μετανοίας (Ματθ.3,8), συμπληρώνει δια της μετανοίας την έλλειψη των καλών έργων τα οποία έπρεπε να κάνη και έτσι με την αληθινή μετάνοια σώζεται.
Αυτό το έργο μας δηλώνει και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος: «Όταν λυπάσαι για τις αμαρτίες σου και μετανοείς υπερακοντίζεις όλους τους σωματικούς κόπους».
Ακόμη και ένας βαθύς από την καρδιά μας στεναγμός είναι αρκετός για την σωτηρία μας, όπως λέγει η Αγία Γραφή: «Η γαρ κατά Θεόν λύπη μετάνοια εις σωτηρία αμεταμέλητων κατεργάζεται» (Β' Κορ. 7,10).
Άλλη μεγάλη και περιεκτική σε καλά έργα αρετή είναι η ταπείνωση.
Γι' αυτή την αρετή μιλάει πρώτος ο προφήτης Δαβίδ, όταν λέει: «Εταπεινώθην και έσωσέ με ο Κύριος» (Ψαλμ. 114,6). Μιλάει γι' αυτήν και ο Σωτήρ ως πρώτη στην σειρά των μακαρισμών: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η Βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. 5,3).
Ενώ ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος στον 25ο Λόγο του λέγει για τις ταπεινές σκέψεις: «Δεν νήστεψα, δεν αγρύπνησα, δεν κοιμήθηκα κάτω, αλλά ταπεινώθηκα και αμέσως μ' έσωσε ο Κύριος».
Επίσης εκεί φαίνεται ότι η ταπείνωση ανοίγει την Βασιλεία των ουρανών.
Και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει τα ίδια λόγια: «Ή ταπείνωση χωρίς τα καλά έργα μπορεί πολλές αμαρτίες να συγχώρηση, ενώ τα καλά έργα χωρίς την ταπείνωση είναι ανώφελα».
Ομοίως στον 50ον ψαλμό, που διαβάζουμε καθημερινά λέγει ότι: «καρδίαν συντετριμμένη και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει».
Και ο θείος πατήρ Εφραίμ ο Σύρος προσθέτει: «Εάν στενάζεις για όσα αμάρτησες μαζί με τον στεναγμό εξέρχεται και το βάρος του νοητού θηρίου, ανακουφίζεται ο νους από τα νέφη της αγνωσίας, καθαρίζουν τα μάτια της ψυχής σου, εισέρχεται μέσα σου ή ειρήνη και σε διδάσκει για την σωτηρία σου». (Λόγος περί μετανοίας).
Κατά τις δυνάμεις που έχει ο καθένας μας, να κοπιάζουμε για όλα τα καλά έργα των οποίων τις ελλείψεις θα συμπληρώνει ή ταπείνωση και το έλεος του Κυρίου.
039. Τι είναι η προσευχή και ποια είναι τα είδη της, κατά τους Αγίους Πατέρας;
Προσευχή είναι η συνομιλία με τον Θεό.
Η προσευχή είναι βλαστός της πραότητας και της αοργησίας. Η προσευχή είναι καρπός της χαράς και της ευχαριστίας. Είναι η δίωξη της λύπης και απελπισίας, κατά τον Ευάγριο τον Ποντικό. Είναι η ένωση και συνάφεια του ανθρώπου με τον Θεό, και κατά τους Πατέρας είναι η δύναμη του κόσμου, η συμφιλίωση με τον Θεό, η μητέρα των δακρύων και η θυγατέρα αυτών. Η προσευχή είναι το κλειδί της βασιλείας των ουρανών και κατά τον άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο εκ Ρωσίας (19ος αιών) είναι η ανάβαση του νου και των σκέψεων στον Θεό.
Η προσευχή έχει τρεις βαθμούς:
Στον πρώτο ανήκει η προφορική προσευχή, δηλαδή η σωματική προσευχή,
στον δεύτερο είναι η προσευχή του νου και
στον τρίτο είναι η προσευχή της καρδίας.
040. Σε πόσα είδη διαιρείται η προσευχή κατά την πράξει;
Στη πράξει η προσευχή διαιρείται σε τρία είδη:
Στη προσευχή της δοξολογίας,
της ευχαριστίας και
της ικεσίας.
041. Πώς γνωρίζει κάποιος ότι προσευχήθηκε αληθινά στο Θεό;
Η αίσθηση της παρουσίας του Θεού στην προσευχή μας γίνεται κυρίως όταν ο προσευχόμενος δεν απαγγέλλει τίποτε με λόγια.
Γι' αυτό, όταν τα λόγια της ευχής φθάσουν στην καρδιά, τότε σίγουρα αυτή η προσευχή είναι αληθινή.
042. Γνωρίζει ο άνθρωπος ότι πέρασε από την μια βαθμίδα της προσευχής στην άλλη ή όχι;
Η χρονική μετάβαση του προσευχομένου από την κατώτερη στην ανώτερη βαθμίδα της προσευχής, καθώς και η πνευματική του πρόοδος, δηλ. η ανάβασή του σ' αυτές τις τρεις πνευματικές βαθμίδες κατά τους περισσότερους Αγίους Πατέρας δεν γίνεται γνωστή στον προσευχόμενο.
Η πνευματική πρόοδος στη προσευχή ομοιάζει με ένα φυτό.
Αυξάνεται χωρίς να γνωρίζει και να αντιλαμβάνεται τις στιγμές της αναπτύξεως του.
Μοιάζει μ' ένα παιδί που μεταβαίνει από την μία ηλικία στην άλλη, χωρίς να μπορεί να ξέρη τον ακριβή καιρό της αναπτύξεως του.
Αυτή η πρόοδος του ανθρώπου στην προσευχή και γενικά στην πνευματική ζωή δεν είναι μόνο καρπός των κόπων, του αλλά περισσότερο της χάριτος και του ελέους του Θεού και είναι μυστική αυτή η πρόοδος από θεία οικονομία, για να μη πέσει ο άνθρωπος από την Χάρη του Θεού στην υπερηφάνεια και στηριχθεί στις δυνάμεις του εαυτού του.
Μολαταύτα ο θείος πατήρ Ισαάκ ο Σύρος φανερώνει μερικά σημεία με τα όποια μπορεί κανείς να καταλάβει σε ποια μέτρα ευρίσκεται, δηλ. σε ποια πνευματική βαθμίδα είναι.
Ιδού Τι λέγει: «Ό άνθρωπος, όσο βρίσκεται στην οκνηρία φρίττει στην ώρα του θανάτου και όταν θα πλησιάζει προς τον Θεό φοβάται στο αντίκρισμα του Δικαστηρίου. Ενώ όταν φθάσει στο πλήρωμα από την παρούσα ζωή της θείας αγάπης, τότε αυτή η αγάπη εξαφανίζει τις δύο δύσκολες ανωτέρω περιπτώσεις.
043. Γενικά οι πιστοί μας προσεύχονται λίγο, αλλά με πολλή ταπείνωση. Μπορεί να έχουν αυτοί ελπίδα σωτηρίας με την λίγη προσευχή που κάνουν; Ενώ οι ασθενείς και οι αγράμματοι, πώς πρέπει να προσεύχονται;
Ο Ιησούς Χριστός, ο Σωτήρ ημών είπε: «Προσευχόμενοι δε μη βαττολογήσητε όπως οι εθνικοί δοκούσι γαρ ότι εν τη πολυλογία αυτών εισακουσθήσονται. Μη ούν ομοιωθείτε αυτοίς οίδε γαρ ο πατήρ υμών ων χρείαν έχετε προ του υμάς αιτείσαι αυτόν» (Ματθ. 6,7- 8).
Έτσι εν συνεχεία τους δίδαξε πώς να προσεύχονται στον Θεό Πατέρα μας.
Λοιπόν, ο ίδιος ο Σωτήρ μας δίδαξε την σύντομη προσευχή.
Οποιοσδήποτε κάνει σύντομη προσευχή, αλλά με ταπείνωση και συμμετοχή της καρδίας του, σώζεται.
Ας προσέξουμε εκείνον τον άγιο γέροντα που λέγει το Γεροντικό, ο οποίος προσευχόταν επί 40 χρόνια με την ίδια πάντοτε προσευχή: «Κύριε, εγώ σαν άνθρωπος αμάρτησα, εσύ σαν Θεός συγχώρεσε με».
044. Ποιος είναι ο ιερότερος τόπος και χρόνος για την προσευχή;
Οποιοσδήποτε τόπος και χρόνος είναι κατάλληλος για προσευχή, όπως λέγει το χωρίο των ψαλμών: «Ευλογήσω τον Κύριον εν παντί καιρώ, διαπαντός η αίνεσις αυτού εν τω στόματί μου» (Ψαλμ. 33, 1).
Και πάλιν: «Εν παντί τόπο της δεσποτείας αυτού ευλογεί η ψυχή μου τον Κύριον (102,22).
Και, εάν ζητείτε ιερότερο τόπο προσευχής είναι η καρδιά του ανθρώπου, διότι αυτή είναι το νοητό Βήμα του Θεού από το οποίο πρέπει να προσφέρεται η θυσία της προσευχής (άγιος Ισαάκ ο Σύρος).
Και όπως είπαμε, κάθε στιγμή του χρόνου, είναι κατάλληλη για προσευχή πάντοτε.
045. Ποια προσευχή είναι ισχυρότεροι; Η προφορική, οι Ψαλμοί, οι Χαιρετισμοί, το Πάτερ ημών... η νοερά προσευχή: το «Κύριε Ιησού Χριστέ....
Δυνατότερη προσευχή είναι η σύντομη που γίνεται από τα βάθη της καρδίας με στεναγμούς και δάκρυα, κατά την μαρτυρία της Αγίας Γραφής που λέγει: «Εκ βαθέων εκέκραξά σοι, Κύριε, Κύριε, εισάκουσον της φωνής μου» (Ψαλμ. 129, 1).
Με αυτή τη ταπεινή προσευχή προσευχήθηκαν ο ληστής επί του Σταυρού, η Χαναναία γυναίκα, οι Απόστολοι στο καιρό της φουρτουνιασμένης θαλάσσης στην Γαλιλαία, οι λεπροί της Ιεριχούς και άλλοι.
Καλή είναι και η μακροσκελής προσευχή, η ανάγνωσης του ψαλτηρίου, οι ακολουθίες του Ωρολογίου της Εκκλησίας μας, αλλά αυτές ενδείκνυνται ιδιαίτερα στους προοδευμένους πνευματικά και όχι στους αρχαρίους.
046. Ποιών ειδών προσευχές, συνιστάτε στους πιστούς, στους μοναχούς και τους ιερείς;
Στους παντρεμένους χριστιανούς συνήθως συνιστώ να προσεύχονται το πρωί, το βράδυ, την ώρα του φαγητού, ενώ κατά την περίοδο της ημέρας και της δουλείας να λέγουν μυστικά την ευχή του Ιησού και άλλες σύντομες προσευχές.
Κατόπιν τους προτρέπω στην συχνή παρακολούθηση των ακολουθιών της Εκκλησίας μας, να λέγουν το Πάτερ ημών, το Πιστεύω, τον 50ο ψαλμό τον οποίον τους υποχρεώνω να τον μαθαίνουν απέξω.
Κατόπιν τους παρακινώ στην ανάγνωση της Αγίας Γραφής και άλλων ιερών βιβλίων.
Στους θερμότερους στα πνευματικά τους συνιστώ την ανάγνωση του Ψαλτηρίου, του Ακάθιστου Ύμνου και άλλων προσευχών από το Ωρολόγιο.
Στους κοινοβιάτες μοναχούς συνιστώ προπαντός την φυλακή του νου και την νοερά προσευχή διότι αυτά είναι τόσο συνδεδεμένα μεταξύ των, όπως το σώμα με την ψυχή.
Επίσης την τακτική προσέλευση στην Εκκλησία, ιδιαίτερα στον όρθρο και την Θεία Λειτουργία.
Όσοι δεν μπορούν να έλθουν στην Εκκλησία, λόγω διακονημάτων, τους προτρέπω να κάνουν υπακοή με αγάπη και να διαβάζουν τις επτά καθημερινές εκκλησιαστικές ακολουθίες.
Ενώ όσοι δεν μπορούν να διαβάσουν, να έχουν την μνήμη του Ιησού στον νου των, να κάνουν υπακοή με αγάπη και χωρίς γογγυσμούς, να παρευρίσκονται στις πρωινές και βράδυνες προσευχές.
Ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης μας διδάσκει ότι: «Όποιος κάνει υπακοή με αγάπη αγόγγυστη στο μοναστήρι, επιτελεί λειτουργία και μαρτύριο και θα στεφανωθεί, όπως ακριβώς και οι μάρτυρες».
047. Η προσευχή μετά δακρύων του πτωχού ή της χήρας, που γίνεται με την καρδιά των, μπορεί να θεωρηθεί ανώτερη από την νοερά προσευχή;
Τόσο η προσευχή του πτωχού και της χήρας, όσο και του μοναχού, εάν γίνεται με ταπείνωση, με δάκρυα και επιμονή, είναι δυνατή και καρποφορεί την αληθινή μετάνοια.
«Το δάκρυ είναι η χρυσή βουκέντρα της ψυχής» λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος (Λόγος 7ος), και αυτός που προσεύχεται με δάκρυα μετανοίας για τις αμαρτίες του και με πόνο καρδιακό, διότι λύπησε τον Θεό, αυτός καθαρίζεται από όλα τα σωματικά και ψυχικά πάθη, όταν επιμένει σ' αυτό τον τρόπο της προσευχής.
Και όσοι δεν έχουν το δώρο των δακρύων από τον Θεό, αλλά προσεύχονται με πόνο ψυχής και καρδίας καταδικάζοντας τον εαυτό των με οργή και σκληρότητα για όσα αμαρτήματα διέπραξαν στην ζωή των, φθάνουν και αυτοί στα ίδια μέτρα καθαρότητας, φωτισμού και πνευματικής ευτυχίας.
048. Ποια είναι η αξία των δακρύων στην προσευχή και πώς μπορούμε να τα αποκτήσουμε;
Κατά την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, τα δάκρυα τα μετά το Άγιο Βάπτισμα έχουν μεγαλύτερη δύναμη από το βάπτισμα, διότι το βάπτισμα καθαρίζει από αμαρτίες που έγιναν πριν απ' αυτό, ενώ τα δάκρυα καθαρίζουν και τις αμαρτίες που γίνονται μετά απ' αυτό (Κλίμαξ Ιωάννου Λογ. 7ος).
Ομοίως και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει: «Τα δάκρυα στην προσευχή είναι σημείο ελέους του Θεού από το όποιο αξιώνεται ή ψυχή της αληθινής μετανοίας».
Ακόμη πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα κατά Θεόν δάκρυα προέρχονται και από τον φόβο του Θεού, ενώ άλλα από την αγάπη του Θεού, από την μνήμη του θανάτου, από την φρίκη των βασάνων της κολάσεως και του εσχάτου Δικαστηρίου.
Υπάρχουν ακόμη και αλλά δάκρυα, όπως είναι τα φυσικά, τα εγωιστικά και εμπαθή, που πηγάζουν από την αμαρτία, το μίσος, την υπερηφάνεια, την εκδίκηση και άλλα.
049. Πόσα είδη πένθους υπάρχουν κατά τους Αγίους Πατέρας και ποιο από όλα είναι το ανώτερο;
Κατά την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων το πένθος είναι δύο ειδών:
Πρώτον, το πένθος με τα δάκρυα της μετανοίας που είναι και το καλλίτερο..
και δεύτερον η λύπη του νου κατά Θεόν, με στενοχώρια και πόνο μετανοίας για τα πταίσματα που έκανε ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού (Κλίμαξ Λόγος 7ος).
050. Ποια είναι η διαφορά πένθους και λύπης της καρδιάς και πώς φθάνει ο άνθρωπος στην μετάνοια και την αυτομεμψία του εαυτού του;
Η διαφορά αυτών των δύο είναι ότι το πένθος συνοδεύεται με δάκρυα ενώ η λύπη της καρδίας υπάρχει χωρίς δάκρυα.
Για να φθάσει ο άνθρωπος στην μετάνοια και την μέμψη του εαυτού του, πρέπει πρώτα με λεπτομερή εξέταση να ελέγχει την συνείδηση του για να γνωρίσει την αδυναμία του, την μηδαμινότητά του και το βάρος των αμαρτιών του και προπαντός την δουλεία εκ των ψυχικών παθών, τα οποία τον εξουσιάζουν, όπως είναι η φιλαυτία, η αναισθησία, η αλαζονεία, οι κακοί λογισμοί της νεότητας, η υποκρισία και αλλά παρόμοια, τα οποία είναι δυσδιάκριτα από τον ίδιο τον άνθρωπο λόγω της λεπτότητας.
Εάν ο άνθρωπος φθάσει στην αληθινή γνώση του εαυτού του, έφθασε στην αληθινή ευτυχία κατά την μαρτυρία εκ της φιλοκαλίας, που λέγει: «Μακάριος είναι ο άνθρωπος, που γνώρισε την αδυναμία του, διότι η γνώσης αυτή του γίνεται το θεμέλιο, η ρίζα και η αρχή κάθε αγαθοσύνης».
051. Ποια βιβλία με προσευχές συνιστάτε στους λαϊκούς και μοναχούς;
Για τους λαϊκούς συνιστώ τα συνηθισμένα βιβλία προσευχών, όπως το Ωρολόγιο και το ψαλτήρι.
Ενώ για τους μοναχούς συνιστώ το ψαλτήρι, το Ωρολόγιο και την νοερά προσευχή:
«Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλό».
Επίσης τους συνιστώ την συμμετοχή στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, να κάνουν τον κανόνα τους και τις μετάνοιες.
052. Ποιες είναι οι βαθμίδες της προσευχής και πώς μπορεί κάποιος να προοδεύσει στην νοερά προσευχή;
Κάθε χριστιανός και μοναχός μπορεί να φθάσει στις υψηλότερες βαθμίδες της προσευχής, εάν πιέζει, τον εαυτό του να προσεύχεται συνεχώς, διότι ο μεγαλύτερος διδάσκαλος που διδάσκει και βοηθάει τον άνθρωπο στην πρόοδο της προσευχής, είναι ο ίδιος ο κόπος για την προσευχή.
Αυτό το φανερώνει και ο Μέγας Μακάριος, όταν λέγει «Θέλεις ν' αποκτήσεις προσευχή; Κοπίαζε στην προσευχή και ο Θεός βλέποντας με πόσο κόπο την ζητάς θα σου την χαρίσει».
053. Τι είναι η νοερά προσευχή και τι η καρδιακή;
Η προσευχή του νου είναι αυτή που γίνεται με στοχασμούς και ο νους συνηθίζει να βυθίζεται την ώρα της προσευχής να την λέγει εξ ολοκλήρου μυστικά και χωρίς να διασκορπίζεται. Την περίοδο αυτή ο νους μαλακώνει, ενώνεται μαζί με τις λέξεις της ευχής και την απαγγέλλει μυστικά.
Η προσευχή της καρδιάς είναι η προσευχή του συναισθήματος.
Σ' αυτή όταν η εργασία της ευχής στον νου αρπαχθεί από την καρδιά, τότε η νοερά προσευχή που ήταν σκέψης τώρα γίνεται αίσθησης. Όμως εδώ η αίσθησης είναι πνευματική απαίτησης και ανάγκη.
Όποιος έφθασε σ' αυτή την καρδιακή προσευχή, από όπου πηγάζουν τα συναισθήματα του ανθρώπου, προσεύχεται χωρίς λόγια, επειδή ο Θεός είναι Θεός της καρδιάς. Οπότε από εδώ αρχίζει η αληθινή πρόοδος στην προσευχή.
Αυτή την βαθμίδα μπορεί να την εξαφανίσει η πολλή ανάγνωσης και η επιμονή ενός κακού λογισμού, ενώ η παραμονή σ' αυτή την αίσθηση της προσευχής, διαφυλάσσεται με την συνεχή επίκληση μόνο των λέξεων της ευχής.
Λοιπόν, από όσα σημειώσαμε μέχρι εδώ, πρέπει να θυμόμαστε ότι «η νόησης και η αίσθησης είναι οι δυνάμεις της προσευχής», κατά τον άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο.
054. Σε τι διαφέρουν μεταξύ των αυτά τα δύο είδη προσευχής και ποιο είναι το γνώρισμα ότι απόκτησε κάποιος την καθαρά καρδιακή προσευχή;
Η διαφορά της νοεράς από την καρδιακή προσευχή συνίσταται σ' αυτό.
Ότι ο προσευχόμενος με τον νου ζει με τον νου, ενώ ο προσευχόμενος με την καρδιά ζει με τα συναισθήματα της καρδιάς, δηλ. κατεβαίνει με τον νου στην καρδιά.
Μόνο όταν ενώνεται ο νους με την καρδιά μπορούμε να έχουμε μια πρόοδο στην μνήμη του Θεού και στην αίσθηση αυτού, κατά τον ίδιο άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο.
055. Σε τι συνίσταται η ένωση του νου με την καρδιά;
Συνίσταται στην ένωση των πνευματικών νοημάτων του νου, με τα πνευματικά συναισθήματα της καρδιάς.
056. Ποιοι είναι οι καρποί της ευχής του Ιησού;
Ο πρώτος καρπός της ευχής του Ιησού είναι η αποβολή των νοερών παραστάσεων από τις ματαιότητες του κόσμου, κατά τον άγιο Διάδοχο, ο οποίος λέγει: «Αυτά που είχαν μπει παλαιότερα στην καρδιά του άνθρωπου, εξαφανίζονται μαζί με όλες τις ωραιότητες της ζωής».
Ο δεύτερος καρπός της ευχής είναι η φοβερά θέα της ασωτίας της ψυχής, η οποία εκδηλωνόταν με τις σωματικές αισθήσεις και τους κακούς λογισμούς. Απ' αυτή την θέα αποκτά ο άνθρωπος ταπείνωση, πένθος, δάκρυα, όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Ο τρίτος καρπός της καρδιακής προσευχής είναι ότι, με την επιστροφή του νου στην καρδιά, τόσο ο νους όσο και η καρδιά του ανθρώπου, γίνονται σαν ένας καθαρός καθρέπτης στον οποίον ο ίδιος ο αγωνιστής γνωρίζει τις πονηρές κινήσεις των σκέψεών του και καλεί τον Ιησού σε βοήθεια.
Ο τέταρτος καρπός είναι η αγνότητα της φύσεως, καθότι το έργο της καθαρότητας της φύσεως είναι υπεράνω αυτής της φύσεως, ως δοσμένο από την Θεία Χάρη του Παναγίου Πνεύματος.
Ο πέμπτος καρπός της προσευχής είναι ότι, μπαίνοντας ο νους στην καρδιά για να μιλήσει εκεί με τον ενδιάθετο λόγο, κατακλύζεται από μεγάλη χαρά και πνευματική ευφροσύνη, όπως δηλώνει γι' αυτά ο Ιωσήφ Βρυέννιος.
Ο έκτος καρπός της ευχής είναι ότι με αυτή την προσευχή κατασκηνώνει η Χάρις του Θεού μυστικά μέσα στην καρδιά.
Ο έβδομος καρπός είναι ότι με την αδιάλειπτη μνήμη του Ονόματος του Ιησού, γεννάται στην ψυχή η αγάπη προς τον Χριστό. (Βλέπε «Φυλακή των πέντε αισθήσεων» του αγίου Νικόδημου του Αγιορείτου).
Άλλοι καρποί της προσευχής είναι: Η συμμαζώξεις των λογισμών, η ευλάβεια, η προσοχή επί του εαυτού μας, η ταπείνωσης, ο φόβος του Θεού, η μνήμη του θανάτου, η ειρήνη της καρδιάς και των λογισμών, η συγκέντρωσης της προσοχής στην καρδιά και η πνευματική θερμότητα.
057. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ νοεράς προσευχής και νηπτικής προσευχής;
Η νοερά προσευχή γίνεται τότε, όταν κάποιος βοηθούμενος με την προσοχή επί της καρδιάς του ανεβαίνει από εκεί με την προσευχή στον Θεό.
Ενώ ή νηπτική γίνεται τότε όταν κάποιος στεκούμενος με προσοχή και με την μνήμη του Θεού στην καρδιά του, εμποδίζει οποιοδήποτε άλλο λογισμό που προσπαθεί να εισέλθει στην καρδιά.
058. Υπάρχει και άλλη προσευχή που εκτελείται προς τον Θεό με την εργασία των καλών έργων;
Ναι, υπάρχει.
Αυτό μας το δείχνει ο Απόστολος Παύλος, όταν λέγει: «Παν ότι αν ποιείτε εν λόγω ή εν έργω, πάντα εν ονόματι Κυρίου Ιησού, ευχαριστούντες τω Θεώ και Πατρί δι' αυτού» (Κολ.3,17).
Οπότε, όποιος κάνει οποιοδήποτε αγαθό έργο για την δόξα του Θεού η μιλάει για την ωφέλεια αυτών προς δόξα του Θεού, αυτός έχει την εκ των έργων προσευχή.
Γι' αυτό και ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, συμβουλεύοντας τους μαθητές του, τους έλεγε: «ότι όποιος κάνει καλά έργα και υπακοή με ταπείνωση και χωρίς διαμαρτυρίες, λειτουργία και ιεροσύνη επιτελεί» (Λόγος 4ος).
059. Η προσευχή που γίνεται με το στόμα έχει κανένα θεμέλιο στην Αγία Γραφή;
Τόσο η προσευχή, που κάνουμε με τα χείλη και την γλώσσα, όσο και αυτή που την λέμε με δυνατή φωνή (προφορικά), έχουν αρκετές μαρτυρίες από την Αγία Γραφή.
Έτσι ο άγιος Απόστολος Παύλος λέγει: «Προσφέρετε τω Κυρίω καρπόν χειλέων υμών» (Εφ.6,18).
Ο προφήτης Δαβίδ πάλι λέγει: «Κύριε, τα χείλη μου ανοίξεις και το στόμα μου αναγγελεί την αίνεσίν σου» (ψαλμ. 50,16).
Σ' άλλο μέρος επίσης ο ίδιος λέγει: «και ύψωσα υπό την γλώσσα μου»(ψαλμ 65,18). Η «Κύριε εισάκουσαν της προσευχής μου και η κραυγή μου προς σε ελθέτω» (ψαλμ. 101,1). Σ' άλλο τόπο πάλι λέγει: «Φωνή μου προς Κύριον εκέκραξα φωνή μου προς Κύριον εδεήθην» (ψαλμ. 141,1).
Σ' όλα αυτά τα χωρία, περί της προσευχής με το στόμα και την φωνή γίνεται μνεία.
060. Ποια πνευματική δύναμη έχει η έναρθρη προσευχή (προφορική) την οποία κάνουν γενικά οι πιστοί;
Δεν έχει μεγάλη ωφέλεια η προσευχή που γίνεται μόνο με τη γλώσσα (προφορικά), επειδή ο Θεός ζητά από τον άνθρωπο, στην ώρα της προσευχής του, περισσότερο την καρδιά του παρά τα λόγια του στόματος του.
Διότι άκουσε Τι λέγει: «Δός μοι, Υιέ την καρδίαν» (Παροιμ. 23,26).
Ο Θεός ζητά από εμάς όχι μόνο την προφορική προσευχή, που γίνεται δυνατά η σιγά, αλλά προπαντός τον στεναγμό και τις φωνές της καρδιάς μας».
Και πάλι: «Ωρυόμην από στεναγμού της καρδίας μου» (37,8).
Ενώ ο μεγάλος προφήτης Ησαΐας, έχοντας υπ' όψιν ότι ο λαός του Ισραήλ προσευχόταν στον Θεό μόνο με το στόμα και όχι με την καρδιά έλεγε: «Εγγίζει μοι ο λαός ούτος εν τω στόματι αυτού και εν τοις χείλεσιν αυτών τιμώσι με, η δε καρδία αυτών πόρρω απέχει απ' εμού» (Ησαΐου 29,13).
Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσεις λέγει: ότι η προσευχή με το στόμα είναι το κατώτερο είδος προσευχής.
Άλλοι άγιοι Πατέρες ονομάζουν την προσευχή του στόματος πρώτη βαθμίδα στην σκάλα της πνευματικής προσευχής.
Αυτά έχοντας υπ' όψη μας, να προσευχώμεθα στον Φιλάγαθο Θεό να μας βοηθήσει να υψωθούμε από την προφορική προσευχή για να τον δοξάζουμε και να τον υμνούμε με τις καρδιές μας.
061. Πώς μπορούν σήμερα οι άνθρωποι να εκτελέσουν την εντολή του Αποστόλου Παύλου που λέγει: «Αδιαλείπτως προσεύχεσθε»;
Μπορεί κανείς να προσεύχεται αδιάκοπα, εάν ευρίσκεται πάντοτε με τον νου και την καρδιά του ενώπιον του Θεού. Με τα χέρια του μπορεί να εργάζεται, ενώ τον νου και την καρδιά του να έχει υψωμένα στον Θεό. Και ακόμη αυτό μόνο έχω να προσθέσω ότι το πρωταρχικό γνώρισμα αυτής της πνευματικής προσευχής είναι να είναι αχώριστα ο νους και η καρδιά μας από τον Θεό σ' οποιοδήποτε τόπο και χρόνο ευρισκόμεθα.
Να έχομε πάντοτε την αίσθηση της παρουσίας του Θεού. «Αυτή η εργασία ισχύει για όλες τις τάξεις της προσευχής και θεωρείται μία προσευχή ακατάπαυστη», όπως λέγει ο άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος.
Αυτή την αίσθηση και πνευματική θεωρία του Θεού την είχε ο μακάριος προφήτης Δαβίδ, όταν έλεγε:«Προωρώμην τον Θεόν μου ενώπιον μου δια παντός, ότι εκ δεξιών μου εστίν, ίνα μη σαλευθώ..» (Ψαλμ. 15,8).
Λοιπόν, πρέπει να καταλάβουμε ότι η ζωή του ανθρώπου είναι μία προσευχή αδιάκοπη, όταν αυτός νοερά σκέπτεται πάντοτε τον Θεό.
062. Υπάρχει άλλη βαθμίδα προσευχής μετά από την καρδιακή προσευχή;
Υπάρχει η πνευματική προσευχή που γίνεται εν εκστάσει, η οποία λέγεται και εκδηλώνεται πνευματικά και είναι υπεράνω από τα όρια της συνηθισμένης προσευχής.
Αυτός που έφθασε σ' αυτή την βαθμίδα δεν προσεύχεται, αλλά αισθάνεται και βιώνει η ψυχή του τις θείες ενέργειες.
Σ' αυτή την προσευχή ένας από κάθε γενεά αξιώνεται να φθάσει με την Χάρη του Θεού, λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος.
063. Μόνο η ατομική προσευχή θεωρείται η πιο κατάλληλη προσευχή ή και άλλες πνευματικές ενέργειες του νου;
Μίλησα παραπάνω ότι η ζωή του χριστιανού μπορεί να είναι μία αδιάκοπη προσευχή, με την εργασία των καλών έργων. Ενώ εάν ρωτάς για τις θειες ενέργειες του νου, που ανήκουν στα όρια της αγίας προσευχής και οι όποιες μπορεί να λέγονται προσευχή, δεν θα απαντήσω εγώ με τα λόγια αλλά με το στόμα του αγίου Ισαάκ του Σύρου, ο οποίος λέγει:
Οποιοσδήποτε πνευματικός στοχασμός που γίνεται μυστικά στον νου η στην καρδιά του ανθρώπου, όλη αυτή η νοερά νίψης και πνευματική κατά Θεόν σκέψης, υπάγονται στην προσευχή. Είτε η ποικιλία των θείων αναγνώσεων, είτε οι εγκωμιαστικοί με το στόμα λόγοι προς τον Θεό, είτε το πένθος εν Χριστώ, είτε οι μετάνοιες του σώματος, είτε το ψάλσιμο των ψαλμών, είτε η απαγγελία των στιχηρών, όλα αυτά προσευχή είναι και προσευχές θεωρούνται. (Λόγος 35).
064. Πώς πρέπει να στέκονται οι πιστοί στις ιερές ακολουθίες, πώς πρέπει να προσεύχονται και ποια καθήκοντα έχουν αυτοί που πηγαίνουν στην Εκκλησία;
Πρέπει οι πιστοί να στέκονται στην Εκκλησία με πίστη, με φόβο Θεού και με προσοχή. Έχουν καθήκον, όσο μπορούν να βιάζουν τον εαυτόν των να προσεύχονται χωρίς διασκορπισμό του νου και με καρδιακή αίσθηση.
Τα καθήκοντα επίσης των χριστιανών που πηγαίνουν στην Εκκλησία είναι:
Να είναι συμφιλιωμένοι με όλους τους ανθρώπους και να ζητούν συγχώρηση σε όσους έφταιξαν.
Να διατηρούν αγνότητα σχέσεων τουλάχιστον δύο ήμερες πριν πάνε στην Εκκλησία και μία ήμερα τουλάχιστον όταν γυρίζουν από την Εκκλησία.
Να πηγαίνουν στις ιερές ακολουθίες πολύ πρωί για να έχουν καιρό να αφοσιωθούν με ησυχία και να ακούσουν την ακολουθία του όρθρου.
Κάθε χριστιανός να προσκομίζει, κατά την δύναμη του, ένα δώρο στον Κύριο - έστω το πιο μικρό - σαν θυσία και προσφορά από τους κόπους των χεριών του.
Να δίνη ονόματα για μνημόνευση και να ζήτα από τον ιερέα να του βγάλει μερίδα για τους ζώντας και νεκρούς της οικογενείας του.
Στην Εκκλησία οι πιστοί υποχρεούνται να στέκονται με σεμνότητα, οι άνδρες στο δεξιό μέρος, ενώ οι γυναίκες στο αριστερό.
Να είναι ντυμένοι με καθαρά και σεμνά ενδύματα, ενώ οι γυναίκες να φορούν μανδήλι στο κεφάλι και με ταπεινή την όψη.
Στον καιρό της ακολουθίας απαγορεύεται να ομιλούν, εκτός μεγάλης ανάγκης.
Όταν αρχίσει η Θεία Λειτουργία, οι πιστοί πρέπει να μένουν καθένας στον τόπο του και να μη προσκυνούν τις άγιες εικόνες.
Να ακούουν την Θεία Λειτουργία με μεγάλη ευλάβεια και να παρακολουθούν τις προσευχές και ψαλμωδίες του χορού.
Να ακούουν με προσοχή το Αποστολικό ανάγνωσμα, το Ιερό Ευαγγέλιο, καθώς και το κήρυγμα.
Να μην εξέρχονται από την Εκκλησία, πριν τελειώσει ή Θεία Λειτουργία, εκτός από μεγάλη ανάγκη.
Οι προετοιμασμένοι με εξομολόγηση πιστοί για την Θεία Κοινωνία να διαβάζουν τις κατάλληλες προσευχές της Θείας Μεταλήψεως στο σπίτι των και πριν πλησιάσουν στα 'Αγια, να ζητούν συγχώρηση από όλους τους πιστούς.
Μετά την Θεία Κοινωνία, όσοι κοινώνησαν να διαβάζουν τις ευχές της ευχαριστίας περνώντας την ήμερα εκείνη με χαρά πνευματική και να φυλάγονται από οποιονδήποτε πειρασμό.
Οι γονείς να οδηγούν τακτικά τα παιδιά των στην Εκκλησία, φροντίζοντας να τα κοινωνούν των Άχραντων Μυστηρίων.
Μετά το τέλος των ιερών ακολουθιών, οι χριστιανοί να επιστρέφουν με ευλάβεια στα σπίτια τους, διερχόμενοι την ημέρα των με ιερές σκέψεις, αναγνώσεις πνευματικών βιβλίων και επισκέψεις των ασθενών.
Υποχρεούνται επίσης να λέγουν και στους άλλους οικείους των που δεν ήλθαν στην Εκκλησία, τι άκουσαν και τι διδάχθηκαν στην Εκκλησία από τα τροπάρια, τις αναγνώσεις και το κήρυγμα.
Αυτά είναι τα σπουδαιότερα καθήκοντα των πιστών, που πηγαίνουν τις Κυριακές και εορτές στην Εκκλησία.
065. Ποια είναι η βαθύτερη σημασία μυστηρίου και δόγματος στην Θεία Λειτουργία;
Η Θεία και Ιερά Λειτουργία στην μυστική της έννοια μας τοποθετεί μπροστά σ' ολόκληρο τον δογματικό και πνευματικό θησαυρό της Ορθόδοξου Εκκλησίας μας.
Ο πρώτος αξιοσημείωτος χαρακτήρ της Θείας Λειτουργίας είναι ότι αυτή η λειτουργική θυσία είναι εξ ολοκλήρου ταυτόσημος με την θυσία του Γολγοθά, με μόνη την διαφορά ότι η θυσία του Χριστού ήταν αιματηρά, ενώ η λειτουργική θυσία είναι αναίμακτος.
Κατόπιν, η θυσία του Γολγοθά επιτελέσθηκε μία φορά και είχε την δύναμη να εξαλείψει όλες τις αμαρτίες του κόσμου, ενώ η λειτουργική θυσία επιτελείται αδιάκοπα μέχρι της συντέλειας των αιώνων και έχει πρωταρχικό σκοπό να δώσει στο κάθε πιστό την σωτηρία, που προήλθε από τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό με την θυσία του Αίματός Του.
Η Θεία Λειτουργία έχει τον χαρακτήρα της θυσίας και του δείπνου.
Το ψωμί και το κρασί μετατρέπονται με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος σε Σώμα καν Αίμα Χριστού, τα οποία κατόπιν κοινωνούν δωρεάν, όσοι είναι άξιοι.
Γι' αυτό η Θεία Κοινωνία ονομάζεται ακόμη
Ευχαριστία,
Δείπνο Κυρίου,
Ποτήριο Ευλογίας,
συμπόσιο Αγάπης,
Αγία Κοινωνία κ.λ.π.
(Βλέπε περισσότερα στην «Θεία Λειτουργία» του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα).
066. Η Θεία Λειτουργία προσφέρεται μόνο για την συγχώρηση των μνημονευομένων ζώντων και νεκρών, ή και για την συγχώρηση και σωτηρία όλων των ανθρώπων;
Η Θεία Λειτουργία προσφέρεται ως θυσία μόνο για τους πιστούς χριστιανούς.
Στο πρώτο μέρος της Λειτουργίας μπορούν να στέκονται και οι αβάπτιστοι δηλ. οι κατηχούμενοι.
Κατά την διάρκειά της λέγονται προσευχές για την σωτηρία όλων των ανθρώπων, όπως μας διδάσκει ο Απόστολος Παύλος.
Στην Θεία Λειτουργία μνημονεύονται οι πιστοί χριστιανοί και σ' όσους επιτρέπουν οι Ιεροί Κανόνες.
067. Τι μας λέγουν οι Άγιοι Πατέρες για τον σκοπό και την σπουδαιότητα της Θείας Λειτουργίας;
Δεν υπάρχει σ' εμάς τίποτε πιο ωφέλιμο και αγαπητό στον Θεό από την θυσία της Θείας Λειτουργίας, διότι αυτή είναι το έργο του Σωτήρος και η ανάστασης των ανθρώπων και η ένωσης Του με εμάς.
Η Θεία Λειτουργία είναι υπεράνω απ' όλες τις προσευχές και δοξολογίες, είναι θείο μυστήριο, διότι είναι το πλήρωμα της προσευχής που γίνεται στην Εκκλησία και αυτή είναι η ακολουθία που γίνεται τις περισσότερες φορές στην ζωή μας, κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης.
Η Θεία Λειτουργία είναι το μέσον, το επιστέγασμα και το πλήρωμα των άλλων ακολουθιών, με τις οποίες προσφέρουμε δόξα και ευχαριστία στον Θεό.
Αυτή θα είναι πάντοτε η μόνη χριστιανική Ιερουργία που είναι θεμελιωμένη και τελειωμένη από τον ίδιο τον Σωτήρα μας και ονομάζεται ακόμη στέφος των άλλων επτά εκκλησιαστικών ακολουθιών.
Στον κατάλληλο καιρό της Θείας Λειτουργίας μετατρέπονται τα προσφερόμενα δώρα σε Σώμα και Αίμα Χριστού.
Με αύτη την Θυσία λαμβάνουμε τα Θεία Μυστήρια, όσες φορές είμεθα έτοιμοι πνευματικά.
Απ' αυτή την Θυσία συμμετέχουν και οι νεκροί που τελειώθηκαν με την ορθόδοξο πίστη, με τρόπο αόρατο, κατά την μνημόνευση στο Άγιο Βήμα για την συγχώρηση των αμαρτιών των.
068. Ποίοι μπορούν να μνημονευθούν στην Θεία Λειτουργία και ποίοι δεν μπορούν από τους ζώντας και τους νεκρούς;
Στην Θεία Λειτουργία μπορούν να μνημονευθούν όλοι οι πιστοί χριστιανοί, που δεν έχουν υποπέσει σε συγκεκριμένο κανονικό παράπτωμα.
Από τους ζώντας δεν μνημονεύονται
οι ειδωλολάτρες,
οι άπιστοι,
οι αποστάται,
οι αιρετικοί,
οι αβάπτιστοι,
αυτοί που αμάρτησαν κατά του Αγίου Πνεύματος, δηλ. οι βλάσφημοι του Θεού
και εχθροί της αληθείας με επίγνωση και θέληση της πράξεως τους.
Δεν μνημονεύονται επίσης ούτε αυτοί που συζούν αστεφάνωτοι.
Από τους νεκρούς δεν μνημονεύονται στην Εκκλησία,
όσοι πέθαναν στην απιστία,
στην αίρεση,
οι αυτόχειρες,
τα αβάπτιστα παιδιά
και όσα πέθαναν από εκτρώσεις.
069. Ποια καλά έργα βοηθούν στην προσευχή και ποια γεννιούνται απ' αυτή;
Την προσευχή βοηθάει πολύ η ελεημοσύνη, δεδομένου ότι η ελεημοσύνη είναι πτέρυγα της προσευχής (Όσιος Ιωάννης της Κλίμακος. Λόγος 28).
Επίσης την βοηθούν η ησυχία και η εγκράτεια κατά τον λόγο, που λέγει: Από τους σπόρους του ιδρώτος της νηστείας αυξάνεται ο στάχυς του πληρώματος της σοφίας και η ησυχία είναι η κορυφή της τελειότητας για τους προσευχομένους. Και πάλι, αυτός που δοκίμασε την γλυκύτητα της προσευχής θα φύγει από την ηδονή σαν ένα άγριο γαϊδούρι.
Την προσευχή βοηθάει ακόμη η ταπείνωσης, διότι κατά τους Αγίους Πατέρας, όποιος δεν θεωρεί τον εαυτό του ότι είναι αμαρτωλός, η προσευχή του δεν είναι ευπρόσδεκτη στον Θεό, λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος.
Και πάλι την βοηθούν τα δάκρυα και το πένθος διότι, κατά τον ίδιο άγιο συγγραφέα «τα δάκρυα στην προσευχή είναι σημείο του ελέους του Θεού».
Υπάρχουν ακόμη πολλά άλλα έργα που βοηθούν στην πρόοδο της προσευχής, αλλά αυτά είναι τα σπουδαιότερα.
Ενώ τα καλά έργα που γεννιούνται από την προσευχή είναι ομοίως πολλά:
Η πίστης,
η ελπίδα,
η ευσπλαχνία,
η υπομονή,
η εγκράτεια κ.λ.π.
Το ανώτερο αγαθό έργο που βλαστάνει από την ιερά προσευχή είναι η Θεία αγάπη, όπως λέγουν οι περισσότεροι Άγιοι Πατέρες.
070. Τι είναι νηστεία και πόσα είναι τα είδη της;
Νηστεία είναι η πλήρης η μερική εγκράτεια από το καλό και άφθονο φαγητό και ιδιαίτερα από τροφές που προέρχεται από ζώα.
Η νηστεία είναι μία σωματική θυσία, η οποία ενδείκνυται να είναι ενωμένη με την ελεημοσύνη και με τα δώρα που προσκομίζονται στο Άγιο Βήμα.
Η νηστεία μαζί με την ελεημοσύνη, τα προσφερόμενα στην Εκκλησία δώρα (άρτος, οίνος κ.λ.π.) με τις προσκυνήσεις και μετάνοιες των πιστών, όλα μαζί αποτελούν την οφειλομένη σωματική προσκύνηση, σαν μία θυσία στον Κύριο.
Η νηστεία καθιερώθηκε για να ταπεινώνει την ψυχή.
Η νηστεία είναι εγκράτεια απ' όλες τις τροφές ή σε περίπτωση ασθενείας, από μερικές.
Παρομοίως, εγκράτεια από ποτά, απ' όλες τις κοσμικές ασωτίες, απ' όλες τις κακές ορέξεις.
Όλα αυτά ονομάζονται νηστεία.
Η νηστεία ονομάζεται από τους Πατέρας πτέρυγα της προσευχής, η οποία μαζί με την ελεημοσύνη ανεβάζει τον άνθρωπο μέχρι του θρόνου του Θεού.
Η νηστεία βοηθάει τον άνθρωπο να κάνει προσευχή με περισσότερη ευκολία, συμφιλιώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και βοηθάει πολύ στην κάθαρση της ψυχής, φονεύοντας τις σωματικές ορέξεις και διευκολύνοντας την απόκτηση της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος.
Αναλόγως της σκληρότητας της, η νηστεία μπορεί να διαιρεθεί σε πολλά είδη:
Νηστεία τελεία,
νηστεία μιας ημέρας,
νηστεία από ηδονικές τροφές
και νηστεία «βασιλική» δηλ. από τις καθημερινές τροφές με εγκράτεια την ημέρα, και όχι μέχρι χορτασμού.
071. Αυτοί που νηστεύουν από ανάγκη έχουν κανένα μισθό; Ενώ αυτοί που δεν μπορούν να νηστεύουν λόγω ασθενείας, μεγάλων βασάνων ή πτώχειας, έχουν καμία τιμωρία;
Αυτοί που νηστεύουν από ανάγκη, εάν ευχαριστούν τον Θεό και δεν γογγύζουν ενώπιον Του, θα έχουν μισθό για την υπομονή τους, διότι είναι γραμμένο «Εν τη υπομονή υμών κτήσασθε τας ψυχάς υμών» (Ματθ. 10,22) και «Ο υπομείνας εις τέλος ούτος σωθήσεται» (Μάρκ. 13,13).
Αυτοί που δεν νηστεύουν λόγω ασθενείας, έχουν την άδεια από τους Ιερούς Κανόνες να τρώγουν μερικές δυναμωτικές τροφές που τις έχουν ανάγκη (8ος και 10ος Κανών Αγίου Τιμοθέου Αλεξανδρείας και 69ος Αποστολικός).
Γι' αυτούς που δεν νηστεύουν, - λόγω διαφόρων δύσκολων περιστάσεων -, δεν βρήκαμε στους Κανόνες περί νηστείας καμιά παράγραφο γι' αυτούς, είτε αυτοί είναι στρατιώτες ή κρατούμενοι.
Η νηστεία λοιπόν με την μετάνοια και τα άλλα καλά έργα, συναποτελούν τα καθήκοντα της σωματικής νηστείας.
Για την χρήση οικονομίας στους Κανόνες περί νηστείας, το καλλίτερο είναι να ρωτάμε τον οικείο Επίσκοπο ή τον Πνευματικό μας, ο οποίος, αναλόγως των περιστάσεων, κανονίζει να επιβάλει αντί της νηστείας, άλλα αγαθά έργα.
072. Ποια είναι η μεγαλύτερη και πιο ευάρεστη νηστεία ενώπιον του Θεού;
Οποιαδήποτε νηστεία που γίνεται δεν σημαίνει ότι είναι θρησκευτική νηστεία και ευάρεστη στον Θεό.
Μόνο η νηστεία που γίνεται εν Ονόματι του Θεού, είναι ευπρόσδεκτη και ευάρεστη σ' Αυτόν και σύμφωνα με τον Θείο Νόμο Του, όπως τον έδωσε ο Θεός στον Αδάμ, όπως τον διδάξαν οι προφήται και όπως τον εφήρμοσαν όλοι οι Άγιοι.
Ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, νήστευε σ' όλη την ζωή του.
Ο Σωτήρ δίδαξε για να νηστεύουμε και με ποιο τρόπο (Ματθ.6,16-17 Λουκ.21-24).
Οι δε Απόστολοι, νήστευαν και προσεύχονταν δε (Πράξ. 13,3 14,25).
Μετά απ' αυτά, η μεγαλύτερη και ανώτερη νηστεία, είναι αυτή που γίνεται κατά την διδασκαλία της Αγίας Γραφής, δηλαδή να συνοδεύεται από την ταπείνωση, την ελεημοσύνη, την εγκράτεια των αισθήσεων και λογισμών.
Τα ίδια μας διδάξαν και οι Άγιοι Πατέρες μας.
«Η αληθινή νηστεία, λέγει ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, και ευπρόσδεκτη στον Θεό είναι η χαλιναγώγησης των παθών...».