Όταν βλέπης πράγματα ωραία στην όψι και τίμια στη γη, σκέψου, ότι όλα είναι μηδαμηνά, και σαν μια κοπριά, σε σχέσι με την σύγκρισι των ωραιοτήτων και πλουσιοτήτων του ουρανού, τα οποία μετά το θάνατο θα απολαύσης αν καταφρονήσης όλο τον κόσμο· στρέφοντας όλη τη ματιά σου προς τον ήλιο, σκέψου ότι περισσότερο από αυτόν είναι φωτεινή και ωραία η ψυχή σου, αν σταματάς στη χάρι του Ποιητού σου· διαφορετικά, είναι περισσότερο σκοτεινή και σιχαμερή από το καταχθόνιο σκοτάδι. Βλέποντας με τα μάτια σου στον ουρανό, πέρασε με τα μάτια της ψυχής σου ψηλότερα στο πύρινο ουρανό (43), και εκεί συγκετρώσου με τον λογισμό, σαν να σου είναι αυτός έτοιμος για παντοτεινή ευτυχέστατη κατοικία, εφ όσον ζήσεις εδώ στη γη με αθωότητα. Ακούγοντας τα κελαδίσματα των πουλιών πάνω στα δέντρα την εποχή της ανοίξεως και άλλα μελωδικά τραγούδια, ανέβασε το νού σου σε εκείνα τα γλυκοκελαδίσματα του Παραδείσου, και σκέψου Πως εκεί ακούγεται ασταμάτητα το Αλληλούια και οι άλλες αγγελικές δοξολογίες (44) και παρακάλεσε τον Θεό να σε αξιώση να τον υμνής για πάντα, μαζί με εκείνα τα ουράνια πνεύματα «Και μετά ταύτα ήκουσα φωνήν όχλου πολλού μεγάλην εν τω ουρανώ, λέγοντος Αλληλούια» (Αποκ. 19,3).
Όταν καταλάβης ότι νιώθεις ευχαρίστησι από την ωραιότητα των δημιουργημάτων, σκέψου, ότι εκεί παρακάτω από την ευχαρίστηση, βρίσκεται κρεμασμένο το υποχθόνιο φίδι, πολύ προσεκτικό και πρόθυμο να σε σκοτώση ή ακόμη και να σε πληγώση και πές εναντίον του· «Α, κατηραμένο φίδι! Πως κάθεσαι έτσι που έχεις στείσει παγίδα, για να με καταφάς»! και έπειτα αφού στραφής προς το Θεό, πές· «Ευλογητός είσαι, Θεέ μου, που μου φανέρωσες το εχθρό μου και με ελευθέρωσες από το λυσσασμένο του λάρυγγα και το άγγιστρο». Και αμέσως κατάφυγε, κατάφυγε στις πληγές του εσταυρωμένου, συγκετρώσου σε αυτές, και σκέψου πόσο υπέφερε ο Κύριός μας στην αγιώτατη σάρκα του, για να σε ελευθερώση από την αμαρτία και να σε κάνη να μισήσης τις ηδονές της σάρκας.
Σου θυμίζω και άλλο ένα πράγμα, για να αποφύγης αυτή την επικίνδυνη απόλαυσι και ευχαρίστησι της σάρκας· και αυτό είναι, το να βυθίζης καλά το νού σου στο να συλλογίζεται μετά από τον θάνατο τι θα γίνη εκείνο το πρόσωπο που τότε σου άρεσε· δηλαδή, ότι θα γίνη σάπιο και γεμάτο σκουλίκια και βρωμιά· όταν περπατάς σε κάθε βήμα και διασκελισμό ποδιού που κάνεις, θυμήσου Πως κατά αυτόν τον τρόπο πηγαίνεις πλησιάζοντας στον τάφο. Βλέποντας πουλιά στον αέρα, ή νερά να τρέχουν, σκέψου Πως η ζωή σου με μεγαλύτερη ταχύτητα πετά και πηγαίνει στο τέλος της. Όταν ξεσηκωθούν άνεμοι δυνατοί τον χειμώνα, ή αστράφτει και βροντάει ο ουρανός, τότε θυμήσου τη φοβερή μέρα της Κρίσεως· και κλίνοντας τα γόνατα, προσκύνησε τον Θεό και παρακάλεσέ τον να σου δώση χάρι και χρόνο, να ετοιμασθής καλά, για να παρουσιασθής τότε μπροστά στην Ύψιστη Μεγαλειότητα.
Εάν σε βρούν διάφορα γεγονότα, εξασκήσου κατά αυτό τον τρόπο· όταν, παραδείγματος χάριν, είσαι στενοχωρημένος από κανένα πόνο ή μελαγχολία ή υποφέρης από πυρετό ή κρύωμα ή κάτι άλλο θλιβερό, ανέβασε το νού σου στο θέλημα του Θεού, στον οποίο φάνηκε ευχάριστο για το καλό σου να υποφέρης σ αυτό το μέτρο και αυτή την εποχή εκείνη την αρώστεια και την θλίψι, για την οποία, χαρούμενος για την αγάπη που σου δείχνει ο Θεός, και για την αφορμή που σου δίνει να τον υπηρετήσης σε όλα εκείνα που του αρέσουν περισσότερο, πές με την καρδιά σου· «Ιδού εις εμέ το πλήρωμα του θελήματος του Θεού μου, το οποίο από πολλά χρόνια ώρισε με αγάπη να υποφέρω εγώ αυτή την θλίψι· ας είναι πάντα ευλογημένος ο αγαθώτατός μου Δεσπότης». Και πάλι, όταν έλθη στο νού σου κανένας καλός λογισμός, στρέψου στο Θεό και γνωρίζοντας ότι προήλθε από αυτόν, ευχαρίστησέ τον.
Όταν κάνης ανάγνωσι, πίστεψε ότι βλέπεις τον Θεό κάτω από εκείνα τα λόγια, και δέξου τα σαν να προέρχονταν από το θεϊκό του στόμα. Τόν καιρό που βλέπεις ότι βασιλεύει ο ήλιος και έρχεται η νύχτα, λυπήσου και παρακάλεσε τον Θεό, να μην πέσης στο αιώνιο σκοτάδι. Βλέποντας τον σταυρό, συλλογίσου Πως αυτός είναι η σημαία και το λάβαρο της εκστρατείας και του πολέμου σου, και Πως, αν απομακρυνθής από αυτόν, θα παραδοθής στα χέρια των εχθρών αν όμως τον ακολουθήσης, θα φθάσης στον ουρανό φορτωμένος με ένδοξα βραβεία. Βλέποντας την εικόνα της Παναγίας, αφιέρωσε την καρδιά σου σ αυτή που βασιλεύει στον Παράδεισο και ευχαρίστησέ την, γιατί στάθηκε πάντα έτοιμη στο θέλημα του Θεού σου, γιατί γέννησε, θήλασε, ανέθρεψε τον Λυτρωτή του κόσμου, και γιατί δεν λείπει στον αόρατό μας πόλεμο η προστασία και η βοήθειά της. Οι εικόνες των Αγίων, ας παραβάλλουν στο νού σου ότι έχεις τόσους συμπαραστάτες και μεσίτες στον Θεό και παρακαλούν για σένα· αυτοί ρίχνοντας με γενναιότητα τα κοντάρια τους και αφού περπάτησαν, σου άνοιξαν τον δρόμο, μέσα από τον οποίο περπατώντας, θα στεφανωθής και συ μαζί τους σε μια δόξα παντοτεινή.
Όταν δής τις Εκκλησίες, ανάμεσα στις άλλες ευλαβείς σκέψεις σου, συλλογίσου ότι η ψυχή σου είναι ναός του Θεού, σύμφωνα με «εσείς είσθε ναός του ζωντανού Θεού » (Β΄ Κορινθ. 6,16) και πρέπει να την διατηρής καθαρή και αγνή. Ακούγοντας σε κάθε στιγμή τον ασπασμό του Αγγέλου το, Θεοτόκε Παρθένε, κάνε αυτές τις σκέψεις· α΄) ευχαρίστησε τον Θεό για εκείνο το μήνυμα, που έστειλε από τον ουρανό στη γη και στάθηκε η αρχή της σωτηρίας μας. β΄) Χαίρε μαζί με την Αειπαρθένο Μαρία για τα πολλά μεγαλεία της, στα οποία υψώθηκε για την εξαίρετη τιμή και βαθύτατη ταπείνωσί της. Και γ΄) προσκύνησε μαζί με αυτήν την ευτυχισμένη Μητέρα και με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ το θείο της βρέφος, που τότε αμέσως συνελήφθη στη παναγία της μήτρα· αυτό πρέπει να το επαναλαμβάνης τρεις φορές την ημέρα, το βράδυ, το πρωί και το μεσημέρι.
Τήν δε Πέμπτη το βράδυ, σκέψου την λύπη της Θεοτόκου για τον γεμάτο αίματα ιδρώτα, που έτρεξε από τον αγαπητό της Υιό μέσα στο Κήπο που προσευχόταν, όταν πήγαν οι στρατιώτες με τον Ιούδα και τον έπιασαν και για την θλίψι που είχε ο Υιος της όλη εκείνη την νύχτα· το πρωί της Παρασκευής, σκέψου τις λύπες και τους πόνους που δοκίμασε για την παρουσίασι του μονογενούς Υιού της στον Πιλάτο και στον Ηρώδη, για την απόφασι του θανάτου και για το σήκωμα του Σταυρού του· το μεσημέρι, έως το Σάββατο, σκέψου την ρομφαία της θλίψεως που πέρασε την καρδιά αυτής της πολύ άξιας Κυρίας, για την σταύρωσι και τον θάνατο του μονάκριβου παιδιού της, για το σκληρότατο τρύπημα της λόγχης της αγίας του πλευράς και για την ταφή του κ.τ.λ. Και με συντομία, ας είσαι πάντα ξάγρυπνος και προσεκτικός, στο να κυβερνάς τις αισθήσεις σου, και σε κάθε τι που τύχαινει, χαροποιό ή λυπηρό, αγωνίσου να κινήσαι ή να πηγαίνεις πίσω, όχι από την αγάπη ή το μίσος των επιγείων, αλλά από μόνη την θέλησι του Θεού και να δέχεσαι αυτά ή να τα αποστρέφεσαι τόσο, όσο θέλει ο Θεός.
Λοιπόν, ας γνωρίζης ότι τους παραπάνω τρόπους, που σου φανέρωσα για την κυβέρνησι των αισθήσεών σου, δεν σου τους έδωσα για να ασχολήσαι συνέχεια με αυτούς· επειδή και έχης υποχρέωσι σχεδόν πάντα, να έχης το νού σου μαζεμένο μέσα στην καρδιά σου, για να στέκεσαι μαζί με τον Κύριό σου, ο οποίος θέλει να προσέχης στο να νικάς τους εχθρούς σου και τα πάθη σου, με συνεχείς πράξεις, τόσο με το να αντιστέκεσαι σ αυτά, όσο και με τις πράξεις των αντίθετων αρετών, καθώς σου προείπα στο ιγ΄ κεφάλαιο· αλλά σου τους ερμήνευσα για να γνωρίζης να κυβερνάς τον εαυτό σου, όταν το καλέση η ανάγκη. Γιατί πολλοί, και παλαιοί και νέοι ασκητές, και άλλοι με παρόμοιες φαντασίες πλανήθηκαν και χάθηκαν από τον διάβολο, ο οποίος γνωρίζει και συνηθίζει να μετασχηματίζεται σε άγγελο φωτός, καθώς είπε ο Παύλος, για να πλανήση τον άνθρωπο· «Και ο ίδιος ο σατανάς μεταμφιέζεται σε άγγελο φωτός» (Β΄ Κορινθ. 11,14).
Γνώριζε επίσης και αυτό, ότι καθώς από την αίσθησι γεννιέται η φαντασία, έτσι αντιστρόφως και από την φαντασία γεννιέται η αίσθηση, δηλαδή τόσο πολύ χοντραίνει και παχαίνει η φαντασία σε μερικούς ανθρώπους, που προκαλεί τις ίδιες ενέργειες και έχει τα ίδια αποτελέσματα, που κάνει και η αίσθησις· γι αυτό πολλοί υποχόνδριοι και φαντασιώδεις φοβούνται από τις φαντασίες τους, όπως φοβούνται και από τις αισθήσεις τους· και ή γλυκαίνονται και προσπαθούν ή πονούν και υποφέρουν κάποιοι και πεθαίνουν μόνο και μόνο από αυτά τα πρόσωπα και πράγματα που φαντάζονται, παρομοίως σαν να ήταν παρόντα αισθητά και πραγματικά, αυτά τα ίδια πρόσωπα και πράγματα που φαντάζονται. Και, λοιπόν, ποιός δεν βλέπει πόσο κακό πράγμα είναι η φαντασία και πόσο πρέπει να την αποφεύγουμε;