Σύντομη βιογραφία: Ο οσιότατος πατέρας μας Φιλήμων, ο πιο νηπτικός αλλά και πενθικός από τους θεοφόρους πατέρες, πότε έζησε δεν μας το γνωρίζει η βιογραφία του. Ότι όμως έγινε ευλαβέστατος, όσο λίγοι από τους γέροντες, και πολύπειρος, φίλος της ησυχίας και γνησιότατος μιμητής του Μεγάλου Αρσενίου μπορούν όσοι θέλουν, να το δουν στον παρόντα λόγο.
Επιμένοντας καρτερικά στις προσευχές και τις δεήσεις νύχτα και ημέρα στην ασκητική του καλύβα, σαν μέσα σε κάποιο υπερώο, και πλύνοντας όλο και πιο πολύ τον εαυτό του στα συνεχή δάκρυα και τα γλυκύτατα κλάματά του, ανέβηκε θεοφιλώς ψηλότερα όχι μόνο από όλα τα κακά, αλλά ακόμη και από όσα είναι καλά, και πάνω απ' όλα μαζί τα νοητά και τα αισθητά· και παρουσιάστηκε στο Θεό «κωφός και άλαλος» κατά τη Γραφή, και πέτυχε τον υπέρκαλλο φωτισμό της θείας χάρης Του.
Από αυτόν, σαν από ηλιακό δίσκο, πλουτίστηκε άφθονα ο αοίδιμος με την ικανότητα της εξετάσεως και τη διάκριση και τη διορατικότητα και το προορατικό χάρισμα, μέσω της άκρας ησυχίας και σιωπής.
Αξιόπιστος μάρτυρας για όσα είπα, είναι αυτός εδώ ο λόγος. Σ' αυτόν, περισσότερο απ' ό,τι σε οποιοδήποτε άλλον, η διδασκαλία της ιερής νήψεως, με δύναμη διακρίσεως, υφαίνεται άριστα, σαν κεντημένη θεοΰφαντη βασιλική πορφύρα, και όσον άφορα στην πράξη, και όσο συντελεί στη θεωρία· και παρέχει την αξιοπιστία της με την πολύχρονη πείρα.
Όποιος λοιπόν επιθυμεί να ξεντυθεί το λεκιασμένο και βρωμερό φόρεμα των παθών, ή, πράγμα που είναι το ίδιο, τον «παλαιό άνθρωπο», και να ντυθεί το φωτεινό φόρεμα της απάθειας και της χάρης, το οποίο είναι ο «καινός άνθρωπος», όπως μας τον φανέρωσε ο Ιησούς Χριστός, αυτός θα επιτύχει την αξιέπαινη επιθυμία του, αν μελετά συνεχώς αυτό το λόγο και αν εκπληρώνει όσο μπορεί με τα έργα αυτά που μελετά.
Εισαγωγικά σχόλια: Ο όσιος πατέρας μας Φιλήμων έφθασε με τον υψηλό πνευματικό βίο του τα τάγματα των Αγγέλων. Και από το ύψος της θεοπτίας του και των θείων εμπειριών του εδίδαξε τον υποτακτικό του και όλη την Εκκλησία τους τρόπους θεώσεως των ανθρώπων.
Ο «πάνυ ωφέλιμος λόγος» είναι μάλλον βιογραφία παρά απρόσωπη διδασκαλία και περισσότερο εξομολόγηση της πνευματικής πείρας του Αγίου, κατά την οποία αποκαλύπτει την εν Χριστώ κρυμμένη ζωή του, τις προσευχές του, τις θεωρίες του, την άσκησή του, τους θείους πόθους του.
Ησυχαστής στην κυριολεξία, κατόρθωσε, με τους ασκητικούς αγώνες του, την αδιάλειπτη νοερά προσευχή και τα θεία νοήματα, να επιτύχει την τέλεια καθαρότητα της ψυχής, επάνω στην οποία το Άγιο Πνεύμα εσκήνωσε και την κατέστησε πνευματοφόρο και θεοφόρο.
Από το σημείο αυτό έγινε ένσαρκος Άγγελος και ουράνιος άνθρωπος, ζώντας με τις ελλάμψεις του Αγίου Πνεύματος μέσα στις αγαλλιάσεις των υπερκοσμίων αποκαλύψεων και στον καιόμενο έρωτα του Θεού.
Σαν σκεύος της Αγίας Τριάδος, είχε όλες τις αρετές, τις πρακτικές, θεωρητικές και θεολογικές, της πίστεως, της ελπίδος και της αγάπης, ζυμωμένες «εν έξει» στην αγία ψυχή του, γι' αυτό και έγινε δυσκίνητος από τις προσβολές του εχθρού, όπως καταφαίνεται από τα λόγια του.
Από τον διάλογο προκύπτει, ότι πολέμησε σκληρά κατά τη νεότητά του με τους δαίμονες και ο Θεός τον αξίωσε να φθάσει σε υπερφυσικές καταστάσεις, αφού έμενε άσιτος και πέρα των είκοσι ημερών και άυπνος για πολύ χρόνο, γεγονός που φανερώνει την εξαΰλωσή του.
Φαίνεται πώς ο θεοφόρος ησυχαστής Φιλήμων είχε διαβάσει πολλούς νηπτικούς Πατέρες και ακολούθησε τα ίχνη τους και φυσικά την τυπική πράξη στον κύκλο του εικοσιτετραώρου. Και είναι αξιοπρόσεκτη η μαρτυρία του, όταν τον ρώτησε ο νέος μοναχός: «Γιατί, πατέρα, περισσότερο από την αγία Γραφή σε γλυκαίνει τόσο το ψαλτήρι;»
\«—Πίστεψε, τέκνο, ότι τόσο βαθειά ετύπωσε ο Θεός στην ταπεινή ψυχή μου τη δύναμη των ψαλμών, όσο και στον προφήτη Δαβίδ, και δεν μπορώ να χωρισθώ από την γλυκύτητα των διαφόρων εννοιών που περιέχει. Οι ψαλμοί περιλαμβάνουν όλη τη θεία Γραφή».
Η μαρτυρία του αγίου Φιλήμονος είναι διδακτική και διαφωτιστική, όσον αφορά τα διάφορα θεία νοήματα των αγίων Γραφών, της Υμνολογίας και των συγγραμάτων των αγίων Πατέρων, ως πνευματική εργασία και τροφή. Η αυθεντική διαβεβαίωση της μεγάλης ωφέλειας από τη μελέτη των θείων, χωρίς να ελαττώνει την υπεροχική αξία της προσευχής, αποτρέπει την μονομέρεια της απολυτοποιήσεως της νοεράς προσευχής, σαν μοναδικής καρποφόρου εργασίας.
Ο όσιος Πατέρας, είναι περιττό να λεχθεί ότι βρίσκεται μέσα στην πνευματική παράδοση, που εμπλουτίζει με την προσωπική συνεισφορά του και την υψηλού επιπέδου ιδιοτυπία του στον ησυχαστικό χώρο, που θυμίζει αββά Ισαάκ τόσο στη θερμή αγάπη προς το Θεό και τον πλησίον, όσο και στη βαθειά ταπείνωση.
Το μικρό σε έκταση αυτό κείμενο, συνοψίζει όλη τη σοφή ησυχαστική γραμματεία, την βεβαιώνει με την ανεπιφύλακτη αποδοχή της και την εμπλουτίζει με προσωπικές θείες εμπειρίες.
--------------------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, β΄τόμος, σελ. 308-310)
Από τον διάλογο προκύπτει, ότι πολέμησε σκληρά κατά τη νεότητά του με τους δαίμονες και ο Θεός τον αξίωσε να φθάσει σε υπερφυσικές καταστάσεις, αφού έμενε άσιτος και πέρα των είκοσι ημερών και άυπνος για πολύ χρόνο, γεγονός που φανερώνει την εξαΰλωσή του.
Φαίνεται πώς ο θεοφόρος ησυχαστής Φιλήμων είχε διαβάσει πολλούς νηπτικούς Πατέρες και ακολούθησε τα ίχνη τους και φυσικά την τυπική πράξη στον κύκλο του εικοσιτετραώρου. Και είναι αξιοπρόσεκτη η μαρτυρία του, όταν τον ρώτησε ο νέος μοναχός: «Γιατί, πατέρα, περισσότερο από την αγία Γραφή σε γλυκαίνει τόσο το ψαλτήρι;»
\«—Πίστεψε, τέκνο, ότι τόσο βαθειά ετύπωσε ο Θεός στην ταπεινή ψυχή μου τη δύναμη των ψαλμών, όσο και στον προφήτη Δαβίδ, και δεν μπορώ να χωρισθώ από την γλυκύτητα των διαφόρων εννοιών που περιέχει. Οι ψαλμοί περιλαμβάνουν όλη τη θεία Γραφή».
Η μαρτυρία του αγίου Φιλήμονος είναι διδακτική και διαφωτιστική, όσον αφορά τα διάφορα θεία νοήματα των αγίων Γραφών, της Υμνολογίας και των συγγραμάτων των αγίων Πατέρων, ως πνευματική εργασία και τροφή. Η αυθεντική διαβεβαίωση της μεγάλης ωφέλειας από τη μελέτη των θείων, χωρίς να ελαττώνει την υπεροχική αξία της προσευχής, αποτρέπει την μονομέρεια της απολυτοποιήσεως της νοεράς προσευχής, σαν μοναδικής καρποφόρου εργασίας.
Ο όσιος Πατέρας, είναι περιττό να λεχθεί ότι βρίσκεται μέσα στην πνευματική παράδοση, που εμπλουτίζει με την προσωπική συνεισφορά του και την υψηλού επιπέδου ιδιοτυπία του στον ησυχαστικό χώρο, που θυμίζει αββά Ισαάκ τόσο στη θερμή αγάπη προς το Θεό και τον πλησίον, όσο και στη βαθειά ταπείνωση.
Το μικρό σε έκταση αυτό κείμενο, συνοψίζει όλη τη σοφή ησυχαστική γραμματεία, την βεβαιώνει με την ανεπιφύλακτη αποδοχή της και την εμπλουτίζει με προσωπικές θείες εμπειρίες.
--------------------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, β΄τόμος, σελ. 308-310)