Σύντομη βιογραφία: Ο όσιος πατέρας μας Θαλάσσιος, ο οποίος και πρεσβύτερος έγινε και ηγούμενος, έζησε επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου Πωγωνάτου, κατά το έτος 660 μΧ. Ήταν σύγχρονος του αγίου Μαξίμου, ο οποίος και του αφιέρωσε μία έκθεση με απορίες σε θέματα της Γραφής και τις λύσεις τους.
Οι τέσσερις εκατοντάδες κεφαλαίων που φιλοπόνησε ο ίδιος, πήραν θέση εδώ κοντά στ' άλλα, γιατί προξενούν μεγάλη πνευματική ωφέλεια σ' όσους τις μελετούν.
Εισαγωγικά σχόλια: Ο όσιος Θαλάσσιος ο αφρικανός έγινε πολύ γνωστός από τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος απαντούσε σε θεολογικές απορίες του πρώτου. Ο ίδιος πρεσβύτερος, εξελέγη ηγούμενος και φαίνεται πως είχε θεολογικά και πνευματικά ενδιαφέροντα, αλλά ήταν και αξιόλογος ιερομόναχος στην εποχή του, αφού ο άγιος Μάξιμος γράφει ειδικώς γι' αυτόν θεολογικές πραγματείες, που διασώθηκαν σε χειρόγραφους κώδικες, απ' όπου τις ενσωμάτωσαν στη Φιλοκαλία οι συλλέκτες των κειμένων της, άγιοι Μακάριος και Νικόδημος.
Ο όσιος Θαλάσσιος, που ευρίσκετο υπό την πνευματική επίδραση του Ομολογητού Μαξίμου, έγραψε με τη σειρά του, ύστερα από τον δάσκαλό του, σε κάποιο πρεσβύτερο Παύλο, τέσσερις εκατοντάδες κεφαλαίων «περί αγάπης και εγκρατείας και της κατά νουν πολιτείας», όταν ακόμα ήταν ησυχαστής, όπως προκύπτει από την ταπεινόφρονα διατύπωσή του: «κατά το φαινόμενο ησυχαστής, κατά δε την αλήθεια πραγματευτής κενοδοξίας».
Δεν είναι τυχαίο ότι γράφει τέσσερις εκατοντάδες κεφαλαίων. Όπως το περιεχόμενό τους αποτελεί απηχήματα της σοφίας του αγίου Μαξίμου, έτσι μιμείται και τις τέσσερις εκατοντάδες περί αγάπης του ιδίου. Η ιδιοτυπία του οσίου τούτου ηγουμένου στη Λιβύη, συνίσταται στο ότι τα κεφάλαιά του δεν ακολουθούν την έκταση των κεφαλαίων του διδασκάλου του, αλλά είναι βραχύτατα, συνοπτικότατα, αυτοτελή και κυρίως σε αποφθεγματική μορφή.
Επίσης χαρακτηριστικό των κεφαλαίων είναι η ακροστιχίδα τους σε κάθε εκατοντάδα, γεγονός που υποχρεώνει τον συγγραφέα σε ένα περιορισμό της εμπνεύσεώς του, όσο και αν η μέθοδος αυτή εξασφαλίζει την ακεραιότητα του έργου από ενδεχόμενες νοθεύσεις.
Κέντρο των κεφαλαίων είναι η αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, που συνεχώς διαφαίνεται η σκέψη του αγίου Μαξίμου. Ο συγγραφεύς δεν μιμείται δουλικώς, αλλά ενώ ο ίδιος είναι μέτοχος εμπειρικώς των κεφαλαίων, όμως τελεί υπό την επίδραση του Ομολογητού και διαμορφώνει τα νοήματα και τις διατυπώσεις του κατά την προσωπική ιδιοτυπία του. Μονάχα αγιασμένη ψυχή από την άσκηση και τις ελλάμψεις του Παρακλήτου θα μπορούσε να παραγάγει τα θεόσοφα κεφάλαια, που βρίσκονται σε τέλεια αρμονία με τη διδασκαλία όλων των νηπτικών Πατέρων.
Τα κεφάλαια ξυπνάνε ψυχές που είναι σε πνευματικό θάνατο ή ανασταίνουν ψυχές που νεκρώθηκαν από την αμαρτία. Το πλεονέκτημά τους είναι η εμπειρική μέθοδος που, με την πρακτική αγωγή που υποδεικνύουν, οδηγούν με ασφάλεια στη μεταστοιχείωση των ψεκτών παθών σε πάθη άγια και στην κτήση των θείων αρετών, απ' όπου αρχίζει η άνθιση των καρπών του Αγίου Πνεύματος, αποκορύφωμα των οποίων είναι η θεομίμητη ταπείνωση και η αγία αγάπη.
Ο όσιος Θαλάσσιος ο αφρικανός, χάρη και στον φιλικό σύνδεσμο με τον μεγαλώνυμο Μάξιμο, έγινε ένας απλανής δάσκαλος της πνευματικής ζωής και των νηπτικώς βιούντων μοναχών, αλλά και στοργικός πατέρας όλων των χριστιανών, προς τους οποίους, σαν δούλος ευγνώμων, μεταδίδει το χάρισμα που έλαβε, θεραπεύοντας, σαν ιατρός ψυχών, αληθινός ψυχίατρος, τις αρρωστημένες ψυχές και οδηγώντας τες στον αρχικό προορισμό τους, που είναι η ομοίωσή τους, κατά χάρη, με τον δημιουργό τους, την Αγία Τριάδα, στην Οποία αφιερώνει τα δεκαπέντε τελευταία κεφάλαια της δ' εκατοντάδος του, φανερώνοντας την ορθόδοξη θεολογική γνώση του.
------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, β΄τόμος, σελ. 270-272)
Οι τέσσερις εκατοντάδες κεφαλαίων που φιλοπόνησε ο ίδιος, πήραν θέση εδώ κοντά στ' άλλα, γιατί προξενούν μεγάλη πνευματική ωφέλεια σ' όσους τις μελετούν.
Εισαγωγικά σχόλια: Ο όσιος Θαλάσσιος ο αφρικανός έγινε πολύ γνωστός από τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος απαντούσε σε θεολογικές απορίες του πρώτου. Ο ίδιος πρεσβύτερος, εξελέγη ηγούμενος και φαίνεται πως είχε θεολογικά και πνευματικά ενδιαφέροντα, αλλά ήταν και αξιόλογος ιερομόναχος στην εποχή του, αφού ο άγιος Μάξιμος γράφει ειδικώς γι' αυτόν θεολογικές πραγματείες, που διασώθηκαν σε χειρόγραφους κώδικες, απ' όπου τις ενσωμάτωσαν στη Φιλοκαλία οι συλλέκτες των κειμένων της, άγιοι Μακάριος και Νικόδημος.
Ο όσιος Θαλάσσιος, που ευρίσκετο υπό την πνευματική επίδραση του Ομολογητού Μαξίμου, έγραψε με τη σειρά του, ύστερα από τον δάσκαλό του, σε κάποιο πρεσβύτερο Παύλο, τέσσερις εκατοντάδες κεφαλαίων «περί αγάπης και εγκρατείας και της κατά νουν πολιτείας», όταν ακόμα ήταν ησυχαστής, όπως προκύπτει από την ταπεινόφρονα διατύπωσή του: «κατά το φαινόμενο ησυχαστής, κατά δε την αλήθεια πραγματευτής κενοδοξίας».
Δεν είναι τυχαίο ότι γράφει τέσσερις εκατοντάδες κεφαλαίων. Όπως το περιεχόμενό τους αποτελεί απηχήματα της σοφίας του αγίου Μαξίμου, έτσι μιμείται και τις τέσσερις εκατοντάδες περί αγάπης του ιδίου. Η ιδιοτυπία του οσίου τούτου ηγουμένου στη Λιβύη, συνίσταται στο ότι τα κεφάλαιά του δεν ακολουθούν την έκταση των κεφαλαίων του διδασκάλου του, αλλά είναι βραχύτατα, συνοπτικότατα, αυτοτελή και κυρίως σε αποφθεγματική μορφή.
Επίσης χαρακτηριστικό των κεφαλαίων είναι η ακροστιχίδα τους σε κάθε εκατοντάδα, γεγονός που υποχρεώνει τον συγγραφέα σε ένα περιορισμό της εμπνεύσεώς του, όσο και αν η μέθοδος αυτή εξασφαλίζει την ακεραιότητα του έργου από ενδεχόμενες νοθεύσεις.
Κέντρο των κεφαλαίων είναι η αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, που συνεχώς διαφαίνεται η σκέψη του αγίου Μαξίμου. Ο συγγραφεύς δεν μιμείται δουλικώς, αλλά ενώ ο ίδιος είναι μέτοχος εμπειρικώς των κεφαλαίων, όμως τελεί υπό την επίδραση του Ομολογητού και διαμορφώνει τα νοήματα και τις διατυπώσεις του κατά την προσωπική ιδιοτυπία του. Μονάχα αγιασμένη ψυχή από την άσκηση και τις ελλάμψεις του Παρακλήτου θα μπορούσε να παραγάγει τα θεόσοφα κεφάλαια, που βρίσκονται σε τέλεια αρμονία με τη διδασκαλία όλων των νηπτικών Πατέρων.
Τα κεφάλαια ξυπνάνε ψυχές που είναι σε πνευματικό θάνατο ή ανασταίνουν ψυχές που νεκρώθηκαν από την αμαρτία. Το πλεονέκτημά τους είναι η εμπειρική μέθοδος που, με την πρακτική αγωγή που υποδεικνύουν, οδηγούν με ασφάλεια στη μεταστοιχείωση των ψεκτών παθών σε πάθη άγια και στην κτήση των θείων αρετών, απ' όπου αρχίζει η άνθιση των καρπών του Αγίου Πνεύματος, αποκορύφωμα των οποίων είναι η θεομίμητη ταπείνωση και η αγία αγάπη.
Ο όσιος Θαλάσσιος ο αφρικανός, χάρη και στον φιλικό σύνδεσμο με τον μεγαλώνυμο Μάξιμο, έγινε ένας απλανής δάσκαλος της πνευματικής ζωής και των νηπτικώς βιούντων μοναχών, αλλά και στοργικός πατέρας όλων των χριστιανών, προς τους οποίους, σαν δούλος ευγνώμων, μεταδίδει το χάρισμα που έλαβε, θεραπεύοντας, σαν ιατρός ψυχών, αληθινός ψυχίατρος, τις αρρωστημένες ψυχές και οδηγώντας τες στον αρχικό προορισμό τους, που είναι η ομοίωσή τους, κατά χάρη, με τον δημιουργό τους, την Αγία Τριάδα, στην Οποία αφιερώνει τα δεκαπέντε τελευταία κεφάλαια της δ' εκατοντάδος του, φανερώνοντας την ορθόδοξη θεολογική γνώση του.
------------------------------------------
(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, β΄τόμος, σελ. 270-272)