1 Τετάρτη της Τυρινής Εβδομάδας Ακολουθία της Τριθέκτης
Η αληθινή μετάνοια Ἰωὴλ β ́ 12 - 26
Έκκληση για μετάνοια και η ανταπόκριση του Θεού
β ́ 12 Καὶ νῦν λέγει Κύριος ὁ Θεὸς ὑμῶν· Ἐπιστράφητε πρός με εξ ὅλης τῆς καρδίας ὑμ ῶ ν καὶ ἐν νηστείᾳ καὶ ἐ ν κλαυθμῷ καὶ ἐν κοπετῷ ·
13 καὶ διαρρήξατε τὰς καρδίας ὑμῶν καὶ μὴ τὰ ἱμάτια ὑμῶν. Καὶ ἐπιστράφητε πρὸς Κύριον τὸν Θεὸν ὑμῶν, ὅτι ἐλεήμων καὶ οἰκτίρμων ἐστί, μακρόθυμος καὶ πολυέλεος καὶ μετανοῶν ἐπὶ ταῖς κακίαις.
14 τίς οἶδεν εἰ ἐπιστρέψει καὶ μετανοήσει καὶ ὑπολείψεται ὀπίσω αὐτοῦ εὐλογίαν καὶ θυσίαν καὶ σπονδὴν Κυρίῳ τῷ Θεῷ ὑμῶν;
15 Σαλπίσατε σάλπιγγι ἐν Σιών, ἁγιάσατε νηστείαν, κηρύξατε θεραπείαν,
16 συναγάγετε λαόν, ἁγιάσατε ἐκκλησίαν, ἐκλέξασθε πρεσβυτέρους, συναγάγετεν ήπια θηλάζοντα μαστούς, ἐξελθέτω νυμφίος ἐκ τοῦ κοιτῶνος αὐτοῦ καὶ νύμφη ἐκ τοῦ παστοῦ αὐτῆς.
17 ἀνὰμέσον τῆς κρηπῖδος τοῦ θυσιαστηρίου κλαύσονται οἱ ἱερεῖς οἱ λειτουργοῦντες τ ῷ Κυρίῳ καὶ ἐροῦσιν· Φεῖσαι, Κύριε, τοῦ λαοῦ σου καὶ μὴ δῷς τὴν κληρονομίαν σου εἰς ὄνειδος τοῦ κατάρξαι αὐτῶν ἔθνη, ὅπως μὴ εἴπωσιν ἐν τοῖς ἔθνεσι· Ποῦ ἐστιν ὁ Θεὸς αὐτῶν;
18 Καὶ ἐζήλωσε Κύριος τὴν γῆν αὐτοῦ καὶ ἐφείσατο τοῦ λαοῦ αὐτοῦ.
19 καὶ ἀπεκρίθη Κύριος καὶ εἶπε τῷ λαῷ αὐτοῦ· Ἰδοὺ ἐγὼ ἐξαποστέλλω ὑμῖν τὸν σῖτον καὶ τὸν οἶνον καὶ τὸ ἔλαιον, καὶ ἐμπλησθήσεσθε αὐτῶν, καὶ οὐ δώσω ὑμᾶς οὐκέτι εἰς ὀνειδισμὸν ἐν τοῖς ἔθνεσι·
20 καὶ τὸν ἀπὸ Βορρᾶ ἐκδιώξω ἀφ ὑμῶν και ἐξώσω αὐτὸν εἰς γῆν ἄνυδρον καὶ ἀφανιῶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν πρώτην καὶ τὰ ὀπίσω αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν τὴν ἐσχάτην, καὶ ἀναβήσεται ἡ σαπρία αὐτοῦ, καὶ ἀναβήσεται ὁ βρόμος αὐτοῦ, ὅτι ἐμεγάλυνε τ ὰ ἔργα αὐτοῦ.
21 Θάρσει, γῆ, χαῖρε καὶ εὐφραίνου, ὅτι ἐμεγάλυνε Κύριος τοῦ ποιῆσαι.
22 θαρσεῖτε, κτήνη τοῦ πεδίου, ὅτι βεβλάστηκε τὰ πεδία τῆς ἐρήμου, ὅτι ξύλον ἤνεγκε τὸ ν καρπὸν αὐτοῦ, συκῆ καὶ ἄμπελος ἔδωκαν τὴν ἰσχὺν αὐτῶν.
23 καὶ τὰ τέκνα Σιών, χαίρετε καὶ εὐφραίνεσθε ἐπὶ τῷ Κυρίῳ Θεῷ ὑμῶν, διότι ἔδωκεν ὑμῖν τὰ βρώματα εἰς δικαιοσύνην καὶ βρέξει ὑμῖν ὑετὸν πρώϊμον καὶ ὄψιμον καθὼς ἔμπροσθεν.
24 καὶ πλησθήσονται αἱ ἅλωνες σίτου, καὶ ὑπερεκχυθήσονται αἱ ληνοὶ οἴνου καὶ ἐλαίου. 25 Καὶ ἀνταποδώσω ὑμῖν ἀντὶ τῶν ἐτῶν ὧν κατέφαγεν ἡ ἀκρὶς καὶ ὁ βροῦχος καὶ ἡ ἐρυσίβη καὶ ἡ κάμπη, ἡ δύναμίς μου ἡ μεγάλη, ἣν ἐξαπέστειλα εἰς ὑμᾶς.
26 καὶ φάγεσθε ἐσθίοντες καὶ ἐμπλησθήσεσθε καὶ αἰνέσετε τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὑμῶν, ἃ ἐποίησε μεθ ̓ ὑμῶν εἰς θαυμάσια, καὶ οὐ μὴ καταισχυνθῇ ὁ λαός μου εἰς τὸν α ἰῶνα.
β ́ 12 Τώρα, λοιπόν, ο Κύριος ο Θεός σας λέει τα εξής: Επιστρέψτε συνειδητά σ’ εμένα, νηστεύοντας, κλαίγοντας και θρηνώντας.
13 Μετανιώστε πραγματικά αντί να σκίζετε τα ρούχα σας. Επιστρέψτε, λοιπόν, στον Κύριο τον Θεό σας, γιατί είναι γεμάτος αγάπη και καλοσύνη, είναι ανεξίκακος και πολυεύσπλαχνος και συγχωρεί τις κακίες.
14 Ποιός ξέρει; Ίσως μεταστραφεί και αλλάξει γνώμη και επιτρέψει να ’ ρθει και πάλι ἡ ευλογία του σ ’ εσάς, ώστε να μπορείτε να ξαναφέρετε στον Κύριο τον Θεό σας θυσίες και σπονδές.
15 Σαλπίστε στη Σιών! Ορίστε μέρες νηστείας και εξαγγείλτε σύναξη λατρευτική!
16 Συγκεντρώστε τον λαό, εξαγνίστε τη συνάθροιση· συναθροίστε ακόμη και τους γέροντες και τα νήπια που θηλάζουν· ως και τα νιόπαντρα ζευγάρια ας βγουν απ’ τους κοιτώνες τους!
17 Στο λιθόστρωτο που περιβάλλει το θυσιαστήριο ας κλάψουν οι ιερείς που υπηρετούν τον Κύριο, κι ας πουν: Λυπήσου, Κύριε, τον λαό σου, μην παραδώσεις εκείνους που σ ’ εσένα ανήκουν στον εξευτελισμό! Μην επιτρέψεις να τους κυριέψουν ξένοι λαοί, για να μην τους περιγελούνε οι λαοί και λένε : « Πού είναι ο Θεός τους ; »
18 Υπέρμετρα αγάπησε τη χώρα του ὁ Κύριος , τον λαό του τον λυπήθηκε ·
19 και α πευθύνθηκε ὁ Κύριος στον λαό του και είπε: Κοιτάξτε, εγώ σας στέλνω το σιτάρι, το κρασί και το λάδι, για να χορτάσετε μ’ αυτά· δεν θα αφήσω πια να σας περιγελούνε τ ’ άλλα έθνη.
20 Τον εχθρό που έρχεται απ ’ τον Βορρά θα τον
Η περικοπή Ιωηλ 2:12 - 26 είναι , σύ μ φωνα μ ε τη λειτουργική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας , το πρώτο ανάγνωσ μ α από την Παλαιά Διαθήκη της περιόδου του Τριωδίου . Ο λόγος της επιλογής είναι προφανής , καθώς στη συγκεκρι μ ένη περικοπή ο προφήτης ε μ φανίζεται να καλεί τους κατοίκους της Ιερουσαλή μ σε μ ετάνοια και προαναγγέλλει την ανταπόκριση του Θεού στην επιστροφή του λαού του . Το βιβλίο “ Ιωήλ ” περιέχει τις προφητείες του ο μ ώνυ μ ου προφήτη , γιου του Βαθουήλ , σχετικά μ ε το θέ μ α της η μ έρας της κρίσης του Κυρίου . Το όνο μ α του προφήτη συνιστά κάτι σαν ο μ ολογία πίστης , καθώς ση μ αίνει “ Ο Κύριος είναι ο Θεός ”. Το κήρυγ μ α του Ιωήλ σχετίζεται μ ε την Ιερουσαλή μ, αλλά στο βιβλίο δεν αναφέρονται άλλα στοιχεία ούτε για τον ίδιο ού τε για την εποχή της δράσης του , αν και υπάρχουν σχετικά ασφαλείς ενδείξεις ότι έδρασε κατά την μ ετά την επιστροφή των Ιουδαίων από τη βαβυλώνια αιχ μ αλωσία περίοδο . Το έργο διαιρείται σε δύο μ έρη . Το πρώτο περιλα μ βάνει την περιγραφή μ ιας επιδρο μ ής ακρίδων που ακολουθείται από ξηρασία (1:2 - 12), και δίνει στον προφήτη αφορ μ ή να καλέσει τον λαό σε μ ετάνοια και προσευχές για απαλλαγή από την πληγή (1:13 - 20), και να τον πρ οειδοποιήσει για την επικεί μ ενη έλευση της η μ έρας της κρίσης του Κυρίου (2:1 - 17). Το δεύτερο μ έρος έχει ως θέ μ α του την ανταπόκριση του Θεού στις εκκλήσεις του λαού του . Ο Θεός θα εκδηλώσει το έλεός ου (2:18 - 27), θα χορηγήσει πλουσιοπάροχα το Πνεύ μ α του σ τον λαό του (3:1 - 5), θα κρίνει τους ξένους λαούς (4:1 - 16) και θα αποκαταστήσει τον λαό του (4:17 - 21). Αν δεχτεί κανείς τα πορίσ μ ατα της σύγχρονης βιβλικής επιστή μ ης , σύ μ φωνα μ ε τα οποία το βιβλ ίο του Ιωήλ είναι χρονολογικά ένα από τα τελευταία της συλλογής των Δώδεκα Μικρών Προφητών και το Κατ ὰ Μ ᾶ ρκον Ε ὐ αγγέλιον το πρώτο της συλλογής των Ευαγγελίων , διαπιστώνει μ ια αδιάσπαστη συνέχεια της προφητικής παράδοσης από την Παλαιά Διαθήκη ως την Καινή · ο προφήτης Ιωήλ καλεί τον λαό σε μ ετάνοια , επειδή έφτασε η κρίση του Θεού , ενώ ο προφήτης Ιωάννης ο Βαπτιστής καλεί τον λαό σε μ ετάνοια , επειδή έφτασε η Βασιλεία του Θεού . Έτσι , όσοι θα ακολουθήσουν τη συ μ βουλή του προφήτη Ιωήλ θα αποφύγουν την κρίση και όσοι θα ακο λουθήσουν τη συ μ βουλή του Ιωάννη του Βαπτιστή θα εισέλθουν στη Βασιλεία του Θεού . Τόσο για την έξοδο από την κρίση όσο και για την είσοδο στη Βασιλεία του Θεού το κλειδί είναι το ίδιο · η μ ετάνοια . Μετά την περιγραφή , λοιπόν , μ ιας τρο μ ακτικής επιδρο μ ής ακ ρίδων στη χώρα , μ ε απίστευτης έκτασης καταστρεπτικά αποτελέσ μ ατα , που μ όνο μ ε την εκδήλωση της επικεί μ ενης κρίσης του Θεού κατά του λαού του μ πορεί να παρο μ οιαστεί , ο προφήτης καλεί τον λαό σε μ ετάνοια . Αναλα μ βάνει , μ άλιστα , να εξηγήσει ακρ ιβώς τι εννοεί μ ε τον όρο αυτόν : • Η μ ετάνοια απαιτεί συνειδητή αλλαγ ή του τρόπου ζωής και επιστροφή στον Θεό : Ε πιστρέψτε συνειδητά σε μ ένα ζητάει ο Θεός από τον λαό του και για να περιγράψει την έννοια της συνειδητής επιστροφής ο προφήτης χρησι μ οποιεί την έκφραση « από όλη την καρδιά σας ». Η καρδιά θεωρείτο κατά τις αντιλήψεις της εποχής κέντρο της σκέψης του ανθρώπου , επο μ ένως και των συνειδητών επιλογών του . • Η μ ετάνοια απαιτεί ανάληψη δράσης : Επιστέψτε ... νηστεύοντας , κλαίγοντας και θρηνώντας . Η μ ετάνοια δεν είναι μ ια παθητική κατάσταση , αλλά απαιτεί συγκεκρι μ ένες εν έργειες . Η νηστεία δηλώνει τη σταθερή απόφαση να αλλάξει κανείς τα πάντα , ακό μ α και τον τρόπο της διατροφής του . Μια συ μ βολική ό μ ως αλλαγή δεν συνιστά πραγ μ ατική μ ετάνοια αν δεν συνοδεύεται από συνειδητο πο ίηση της ανάγκη ς για ριζικότερη αλλαγ ή , άρα πρέπει να συναισθανθεί κανείς τα λάθη του και να κλ άψει γι ’ αυτά και να θρηνήσει για όσα έχασε ε μμ ένοντας στην α μ αρτία του . • Η μ ετάνοια απαιτεί πάθος : Μετανιώστε πραγ μ ατικά αντί να σκίζετε τα ρούχα σας Ο προφήτης καλεί τους ακροατές του να προχωρήσουν σε πιο δυνα μ ικές ενέργειες από τις απλές τελετουργικές πράξεις · το σκίσι μ ο των ενδυ μ άτων αποτελούσε για την εποχή χαρακτηριστική ε νέργεια δηλωτική μ εγάλου πένθους , θλίψης , απόγνωσης ή φρίκης . Ό μ ως ο προφήτης τους καλεί να « σκίσουν τις καρδιές τους » , ζητάει δηλαδή όχι μ ια , έστω και έντονη , συναισθη μ ατική φόρτιση , αλλά τη συνειδητή συ μμ ετοχή όλου του είναι του ανθρώπου . • Η μ ετάνοια ό μ ως προϋποθέτει γνώση από τον άνθρωπο ότι ο Θεός τον αγαπάει και θα αποδεχτεί την επιστροφή του : Ε πιστρέψτε , λοιπόν , στον Κύριο τον Θεό σας , γιατί είναι γε μ άτος αγάπη και καλοσύνη , είναι ανεξίκακος και πολυεύσπλαχνος και συγχωρεί τις κακίες . Συνειδητή απόφαση , ανάληψη δράσης και πάθος είναι δυνατά μ όνον όταν έχει κανείς βέβαιη ελπίδα ότι θα φτάσει κάπου . Διαφορετικά ο άνθρωπος γρήγορα αποκαρδιώνεται και εγκαταλείπει την προσπάθεια . Γι ’ αυτό ο προφήτης σπεύδει να διαβεβαιώσει το ακροατήριό του για τις προθέσεις του Θεού . Την ίδια διαβεβαίωση θα δώσει μ ερικούς αιώνες αργότερα και ο απόστολος Παύλος στους Ρ ω μ αίους μ ε το ρ ητορικό ερώτη μ α : Ξεχνάς πως η αγαθότητα του Θεού θέλει να σε οδηγήσει στη μ ετάνοια ; 4 • Ό μ ως η μ ετάνοια που θα αλλάξει τον κ όσ μ ο κα ι θα οδηγήσει στην πρ α γ μ άτωση της Βασιλείας του Θεού δεν μ π ορεί ν α είναι ατο μ ι κή υπόθεση , αλλά προϋποθέ τε ι καθολική συ μμ ετοχή : Συναθροίστε ακό μ η και τους γέροντες και τα νήπια που θηλάζουν · ως και τα νιόπαντρα ζευγάρια ας βγουν απ ’ τους κοιτώνες τους . κραυγάζει ο προφήτης , θέλοντας να δείξει πως μ όνο μ ε συνειδητή και πάνδη μ η προσπάθεια θα επιτευχθεί η Βασιλεία του Θεού . Υπάρχουν διατάξεις στον Νό μ ο που απαλλάσσουν τους νιόπαντρους ακό μ α και από τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις , ώστε να αποφευχθεί το εν δεχό μ ενο να σκοτωθεί κάποιος πριν προλάβει να χαρεί τον γά μ ο του . Το ότι ο προφήτης δεν εξαιρεί ούτε τους νιόπαντρους από αυτή την πάνδη μ η προσπάθεια δείχνει το πόσο επείγουσα είναι η κατάσταση . Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η επό μ ενη πρόσκλησή του . • Η μ ετάνοια που θα αλλάξει τον κόσ μ ο και θα οδηγήσει στην πραγ μ άτωση της Βασιλείας του Θεού δεν μ πορεί να στηρίζεται σε προτροπές προς τους άλλους , αλλά προϋποθέτει προσωπικό π α ράδειγ μ α : Στο λιθόστρωτο που περιβάλλει το θυσιαστήριο ας κλάψουν οι ιερείς που υπηρετούν τον Κύριο . Αποτελεί χαρακτηριστικό των διεφθαρ μ ένων ηγεσιών να προ τρέπουν τον λαό σε θυσίες σε περιόδους κρίσης , ενώ οι κατέχοντες την εξουσία δια φ υλάσσουν στο ακέραιο τα προνό μ ιά τους . Έτσι ό μ ως , ένας λαός εξευτελίζεται , καθώς απογοητευ μ ένος από τους ηγέτες του γίνεται ε υάλωτος στις όποιες εξωτερικές επιβουλές . Γι ’ αυτό ο προφήτης δεν εξαιρεί από το προσκλητήριό του ο ύ τε τους ιερείς . Τους καλεί να μ ετανοήσουν και αυτοί κ αι να παρακαλέσουν τον Κύριο , ώστε να μ η επιτρέψει να αναρωτηθούν ποτέ οι άλλοι λαοί για τους Ισραηλίτες : Πού είναι ο Θεός τους ; Αυτό για τον προφήτη συνιστά το έσχατο στάδιο εξευτελισ μ ο ύ ενός λαο ύ · το να καταστήσει , δηλαδή , μ ε τη συ μ περι φ ορά τ ου τον Θεό του αόρατο στους άλλους . Παρά τη χρονική απόσταση των εικοσιτεσσάρων αιώνων που χωρίζουν την εποχή του προφ ήτη Ιωήλ από τη σύγχρονη , η έκκλησή του για μ ετάνοια ηχεί περισσότερο επίκαιρη από ποτέ , ιδιαίτερα έξω από την πόρτα πολλών σύγχρονων Κοινοβουλίων .
Στοιχεία Βιβλικής Εβραϊκής Γλώσσας
Η Παλαιά Διαθήκη ως Βίβλος τής Εκκλησίας
Ο κανόνας τής Παλαιάς Διαθήκης
Πτώση και σωτηρία
Το Βιβλικό Μουσείο τής Θεολογικής Σχολής
Ειδωλολατρία στον βιβλικό Ισραήλ
Ο θεσμός της ιεροσύνης στην Παλαιά Διαθήκη
Ιστορία και Θεολογία στο έργο του Χρονικογράφου
Γλωσσική ανάλυση του Ψαλμού α΄
Old Testament Canon and Text in the Greek-speaking Orthodox Church
Η Θεολογική Εκπαίδευση στην Ελλάδα
The Old Testament: deciphering the common heritage of mankind
Η Αληθινή Μετάνοια
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ Π. ΔΙΑΘΗΚΗ