Επειδή οι δαίμονες, πού έπεσαν, συγκρότησαν ολόκληρο τάγμα,
είναι πολυάριθμοι και διακρίνονται σέ ομάδες και τάξεις, σέ άρχοντες και αρχόμενους. "Αν και κατά τόν άγιο Ιωάννη της Κλίμακος «δεν υπάρχει τάξη και σύνεση στους ασύνετους, αλλά κάθε αταξία και ακαταστασία», ωστόσο όλα τά πονηρά πνεύματα συνεργάζονται γιά τή δική μας καταστροφή. "Ετσι, όταν μας επιτίθενται, «ό καθένας τους παίρνει τή θέση του, όπως συμβαίνει και στον αισθητό πόλεμο, και τοΰ ανατίθεται κάποια ειδική επιχείρηση».
Ανάλογα μέ τό χρόνο κατά τόν όποιο ενεργούν τά πονηρά πνεύματα, διακρίνονται σέ νυκτερινά και ήμερινά. Σέ ειδικότερη, μάλιστα, υποδιαίρεση τους, τά συναντούμε ώς πρωινά, μεσημβρινά, εσπερινά καί μεσονυκτικά. Στήν Κλίμακα γίνεται λόγος γιά μιά ψυχή, πού τό πρωί τήν πολεμούσαν οι δαίμονες της κενοδοξίας καί της κακής επιθυμίας, τό μεσημέρι οι δαίμονες της άκηδίας, της λύπης καί της οργής, ενώ τό απόγευμα οι φιλόκοπροι καί τυραννικοί δαίμονες, οι υπεύθυνοι γιά τά άθλια πάθη της κοιλιάς. Βλέπουμε, δηλαδή, πώς τά πονηρά πνεύματα ενεργούν κατά βάρδιες όλο τό εικοσιτετράωρο.
Πίσω άπό κάθε πάθος υπάρχει καί αντίστοιχη δαιμονική ομάδα, πού τό υποστηρίζει, καί πίσω άπό κάθε αμαρτία υπάρχει κι ένα δαιμόνιο, πού συνεργεί στή διάπραξη της.
Δέν έχουν όλοι οι δαίμονες ούτε την ϊδια δύναμη ούτε ίσόβαθμη κακία. "Ολοι τους είναι πονηροί, αλλά «υπάρχουν ακάθαρτοι δαίμονες πονηρότεροι των πονηρών» (όσιος Ιωάννης ό Σιναΐτης). Ανάμεσα τους, δηλαδή, υπάρχουν βαθμοί πονηρίας. Ό άγιος Μάξιμος ό Όμολογητής λέει: «Καθένας άπό τους δαίμονες, ανάλογα μέ την ιδιαίτερη του ικανότητα, συμβαίνει νά προκαλεί αυτήν ή τήν άλλη έπιφορά των πειρασμών. Γιατί καθένας προξενεί διαφορετική κακία, και ό ένας είναι σαφώς πιό ακάθαρτος άπό τόν άλλον και ικανότερος σέ ορισμένο μάλλον είδος κακίας». Ό Κύριος μας διδάσκει, ότι, άν ένα ακάθαρτο πνεύμα φύγει άπό τόν άνθρωπο, και ό άνθρωπος αυτός πέσει πάλι στή ραθυμία και στην αμέλεια, τότε τό πνεϋμα πού έφυγε επιστρέφει, σέρνοντας μαζί του «επτά ετέρα πνεύματα πονηρότερα έαυτοΰ» (Ματθ. 12: 45).
Ό άγιος Κασσιανός, σ' ενα άπό τά σπουδαιότατα έργα του, αριθμεί οχτώ ηγετικά πνεύματα της πονηρίας: τό πνεϋμα της γαστριμαργίας-λαιμαργίας, τό πνεϋμα της πορνείας-σαρκικής επιθυμίας, τό πνεϋμα της φιλαργυρίας-φιλοκτημοσύνης, τό πνεϋμα τοϋ θυμοΰ-όργής, τό πνεϋμα της λύπης-καταθλίψεως, τό πνεϋμα της άκηδίας-ψυχικής παραλυσίας, τό πνεϋμα της κενοδοξίας-έπιδεικτικότητας, και τό πνεϋμα της ύπερηφάνειας-οίήσεως.
Κύριο καί καταχθόνιο έργο τών πονηρών αυτών πνευμάτων είναι νά ρίξουν τήν ψυχή μας στά οχτώ αντίστοιχα πρωταρχικά καί θανάσιμα πάθη, ώστε νά μας απομακρύνουν οριστικά άπό τόν Θεό, προκαλώντας μας τόν αιώνιο θάνατο.
Ό άγιος Ιωάννης της Κλίμακος μέ πολύ σοφό τρόπο αποκαλύπτει στους πνευματικούς αγωνιστές τήν πονηρή δικτύωση καί διαπλοκή τών δαιμόνων, περιγράφοντας τη δομή τοϋ συστήματος τους καί επισημαίνοντας ποια είναι τά κυρίαρχα πάθη ("μητέρες"), καί ποια γεννιοϋνται άπ' αυτά ("θυγατέρες"). Γι' αυτό καί μας προτρέπει νά πολεμάμε έξυπνα παί νά μη διασπαθίζουμε τίς πνευματικές μας δυνάμεις, πολεμώντας ταυτόχρονα χιλιάδες εχθρούς, γιατί δέν πρόκειται νά μάθουμε ποτέ όλες τίς πανουργίες τους. Καί καταλήγει: «Με τή βοήθεια της Άγιας Τριάδος, άς εξοπλιστούμε εναντίον των τριών (παθών της φιληδονίας, της φιλαργυρίας καί της φιλοδοξίας), μέσω τών τριών (αρετών της εγκράτειας, της αγάπης καί της ταπεινοφροσύνης). Ειδάλλως, θά υποστούμε πάρα πολλούς κόπους».
Ό άγιος Διάδοχος, επίσκοπος Φωτικής, διαιρεί τους δαίμονες σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στήν πρώτη ανήκουν οί "λεπτότεροι" δαίμονες, πού πολεμούν τήν ψυχή, καί στήν άλλη οί "ύλικότεροι", πού πολεμούν τό σώμα μέ τίς σαρκικές ηδονές. Αυτές οί δύο κατηγορίες τών δαιμόνων, αν καί έχουν τήν ϊδια πρόθεση νά βλάπτουν τους ανθρώπους, εντούτοις μάχονται μεταξύ τους. Τή φαινομενική αυτή αντιπαλότητα υπογραμμίζει καί ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης στήν Κλίμακα του: «"Εγνων εγώ τον της γαστριμαργίας δαίμονα πολλάκις τον της κενοδοξίας νικήσαντα εν τοις νέοις».
Κάθε δαιμόνιο έχει τους δικούς του τρόπους δράσεως καί ενεργείας, ανάλογα μέ τό πάθος πού υπηρετεί. Συνήθως συνεργάζονται μεταξύ τους γιά νά βυθίσουν τόν άνθρωπο σε οσο τό δυνατόν περισσότερα πάθη. Ό δαίμονας της γαστριμαργίας, λ.χ., παραδίνει τό θύμα του στό δαίμονα της πορνείας καί αυτός διαδοχικά στό δαίμονα της απελπισίας. Λέει σχετικά ό άγιος Κασσιανός: «Πρέπει νά γνωρίζουμε ότι ό κάθε δαίμονας δέν ξεσηκώνει όλα τά πάθη μέσα στον άνθρωπο, γιατί κάθε πάθος έχει τους δικούς του δαίμονες πού τό καλλιεργούν. "Αλλα πονηρά πνεύματα, δηλαδή, ευχαριστιούνται στις ακάθαρτες σαρκικές επιθυμίες, άλλα στίς βλασφημίες καί κακολογίες, μερικά αναπαύονται στήν οργή καί τή βία, άλλα στη λύπη καί τήν απόγνωση, ενώ άλλα στήν κενοδοξία καί τήν ύπερηφάνεια. Τό καθένα καλλιεργεί μέσα στην ανθρώπινη καρδιά εκείνο τό πάθος, στό όποιο καί τό ϊδιο ευχαριστιέται περισσότερο. Δέν σπέρνουν τίς κακίες τους όλες μαζί, αλλά μέ τή σειρά, ανάλογα μέ τόν καιρό καί τόν τόπο καί τή δεκτικότητα τοϋ ανθρώπου».
"Ολα τά πάθη, λοιπόν, ενεργούνται στην ψυχή μας μέσω των δαιμόνων. "Οπως, δηλαδή, ή καλλιέργεια των αρετών είναι καρπός τοΰ "Αγίου Πνεύματος, έτσι καί ή ενέργεια των παθών είναι καρπός των πονηρών πνευμάτων. Τήν αλήθεια αυτή διατυπώνει εκφραστικά καί ή ευχή του αγίου Έφραίμ του Σύρου: «Κύριε καί Δέσποτα της ζωής μου, πνεϋμα αργίας, περιεργίας, φιλαρχίας καί άργολογίας μή μοι δως. Πνεϋμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής καί αγάπης χάρισαί μοι τω σω δούλω». Γι’ αυτό καί ή πατερική πείρα μας διδάσκει, οτι ό πόλεμος εναντίον τών παθών είναι ουσιαστικά πόλεμος εναντίον τών πνευμάτων της πονηρίας: «"Οποιο πάθος του μπορέσει νά νικήσει κανείς, αύτοϋ τοΰ πάθους καί τό δαίμονα διώχνει» (άββάς Πιτυρίων).
Οι δαίμονες και τα έργα τους *είναι πολυάριθμοι και διακρίνονται σέ ομάδες και τάξεις, σέ άρχοντες και αρχόμενους. "Αν και κατά τόν άγιο Ιωάννη της Κλίμακος «δεν υπάρχει τάξη και σύνεση στους ασύνετους, αλλά κάθε αταξία και ακαταστασία», ωστόσο όλα τά πονηρά πνεύματα συνεργάζονται γιά τή δική μας καταστροφή. "Ετσι, όταν μας επιτίθενται, «ό καθένας τους παίρνει τή θέση του, όπως συμβαίνει και στον αισθητό πόλεμο, και τοΰ ανατίθεται κάποια ειδική επιχείρηση».
Ανάλογα μέ τό χρόνο κατά τόν όποιο ενεργούν τά πονηρά πνεύματα, διακρίνονται σέ νυκτερινά και ήμερινά. Σέ ειδικότερη, μάλιστα, υποδιαίρεση τους, τά συναντούμε ώς πρωινά, μεσημβρινά, εσπερινά καί μεσονυκτικά. Στήν Κλίμακα γίνεται λόγος γιά μιά ψυχή, πού τό πρωί τήν πολεμούσαν οι δαίμονες της κενοδοξίας καί της κακής επιθυμίας, τό μεσημέρι οι δαίμονες της άκηδίας, της λύπης καί της οργής, ενώ τό απόγευμα οι φιλόκοπροι καί τυραννικοί δαίμονες, οι υπεύθυνοι γιά τά άθλια πάθη της κοιλιάς. Βλέπουμε, δηλαδή, πώς τά πονηρά πνεύματα ενεργούν κατά βάρδιες όλο τό εικοσιτετράωρο.
Πίσω άπό κάθε πάθος υπάρχει καί αντίστοιχη δαιμονική ομάδα, πού τό υποστηρίζει, καί πίσω άπό κάθε αμαρτία υπάρχει κι ένα δαιμόνιο, πού συνεργεί στή διάπραξη της.
Δέν έχουν όλοι οι δαίμονες ούτε την ϊδια δύναμη ούτε ίσόβαθμη κακία. "Ολοι τους είναι πονηροί, αλλά «υπάρχουν ακάθαρτοι δαίμονες πονηρότεροι των πονηρών» (όσιος Ιωάννης ό Σιναΐτης). Ανάμεσα τους, δηλαδή, υπάρχουν βαθμοί πονηρίας. Ό άγιος Μάξιμος ό Όμολογητής λέει: «Καθένας άπό τους δαίμονες, ανάλογα μέ την ιδιαίτερη του ικανότητα, συμβαίνει νά προκαλεί αυτήν ή τήν άλλη έπιφορά των πειρασμών. Γιατί καθένας προξενεί διαφορετική κακία, και ό ένας είναι σαφώς πιό ακάθαρτος άπό τόν άλλον και ικανότερος σέ ορισμένο μάλλον είδος κακίας». Ό Κύριος μας διδάσκει, ότι, άν ένα ακάθαρτο πνεύμα φύγει άπό τόν άνθρωπο, και ό άνθρωπος αυτός πέσει πάλι στή ραθυμία και στην αμέλεια, τότε τό πνεϋμα πού έφυγε επιστρέφει, σέρνοντας μαζί του «επτά ετέρα πνεύματα πονηρότερα έαυτοΰ» (Ματθ. 12: 45).
Ό άγιος Κασσιανός, σ' ενα άπό τά σπουδαιότατα έργα του, αριθμεί οχτώ ηγετικά πνεύματα της πονηρίας: τό πνεϋμα της γαστριμαργίας-λαιμαργίας, τό πνεϋμα της πορνείας-σαρκικής επιθυμίας, τό πνεϋμα της φιλαργυρίας-φιλοκτημοσύνης, τό πνεϋμα τοϋ θυμοΰ-όργής, τό πνεϋμα της λύπης-καταθλίψεως, τό πνεϋμα της άκηδίας-ψυχικής παραλυσίας, τό πνεϋμα της κενοδοξίας-έπιδεικτικότητας, και τό πνεϋμα της ύπερηφάνειας-οίήσεως.
Κύριο καί καταχθόνιο έργο τών πονηρών αυτών πνευμάτων είναι νά ρίξουν τήν ψυχή μας στά οχτώ αντίστοιχα πρωταρχικά καί θανάσιμα πάθη, ώστε νά μας απομακρύνουν οριστικά άπό τόν Θεό, προκαλώντας μας τόν αιώνιο θάνατο.
Ό άγιος Ιωάννης της Κλίμακος μέ πολύ σοφό τρόπο αποκαλύπτει στους πνευματικούς αγωνιστές τήν πονηρή δικτύωση καί διαπλοκή τών δαιμόνων, περιγράφοντας τη δομή τοϋ συστήματος τους καί επισημαίνοντας ποια είναι τά κυρίαρχα πάθη ("μητέρες"), καί ποια γεννιοϋνται άπ' αυτά ("θυγατέρες"). Γι' αυτό καί μας προτρέπει νά πολεμάμε έξυπνα παί νά μη διασπαθίζουμε τίς πνευματικές μας δυνάμεις, πολεμώντας ταυτόχρονα χιλιάδες εχθρούς, γιατί δέν πρόκειται νά μάθουμε ποτέ όλες τίς πανουργίες τους. Καί καταλήγει: «Με τή βοήθεια της Άγιας Τριάδος, άς εξοπλιστούμε εναντίον των τριών (παθών της φιληδονίας, της φιλαργυρίας καί της φιλοδοξίας), μέσω τών τριών (αρετών της εγκράτειας, της αγάπης καί της ταπεινοφροσύνης). Ειδάλλως, θά υποστούμε πάρα πολλούς κόπους».
Ό άγιος Διάδοχος, επίσκοπος Φωτικής, διαιρεί τους δαίμονες σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στήν πρώτη ανήκουν οί "λεπτότεροι" δαίμονες, πού πολεμούν τήν ψυχή, καί στήν άλλη οί "ύλικότεροι", πού πολεμούν τό σώμα μέ τίς σαρκικές ηδονές. Αυτές οί δύο κατηγορίες τών δαιμόνων, αν καί έχουν τήν ϊδια πρόθεση νά βλάπτουν τους ανθρώπους, εντούτοις μάχονται μεταξύ τους. Τή φαινομενική αυτή αντιπαλότητα υπογραμμίζει καί ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης στήν Κλίμακα του: «"Εγνων εγώ τον της γαστριμαργίας δαίμονα πολλάκις τον της κενοδοξίας νικήσαντα εν τοις νέοις».
Κάθε δαιμόνιο έχει τους δικούς του τρόπους δράσεως καί ενεργείας, ανάλογα μέ τό πάθος πού υπηρετεί. Συνήθως συνεργάζονται μεταξύ τους γιά νά βυθίσουν τόν άνθρωπο σε οσο τό δυνατόν περισσότερα πάθη. Ό δαίμονας της γαστριμαργίας, λ.χ., παραδίνει τό θύμα του στό δαίμονα της πορνείας καί αυτός διαδοχικά στό δαίμονα της απελπισίας. Λέει σχετικά ό άγιος Κασσιανός: «Πρέπει νά γνωρίζουμε ότι ό κάθε δαίμονας δέν ξεσηκώνει όλα τά πάθη μέσα στον άνθρωπο, γιατί κάθε πάθος έχει τους δικούς του δαίμονες πού τό καλλιεργούν. "Αλλα πονηρά πνεύματα, δηλαδή, ευχαριστιούνται στις ακάθαρτες σαρκικές επιθυμίες, άλλα στίς βλασφημίες καί κακολογίες, μερικά αναπαύονται στήν οργή καί τή βία, άλλα στη λύπη καί τήν απόγνωση, ενώ άλλα στήν κενοδοξία καί τήν ύπερηφάνεια. Τό καθένα καλλιεργεί μέσα στην ανθρώπινη καρδιά εκείνο τό πάθος, στό όποιο καί τό ϊδιο ευχαριστιέται περισσότερο. Δέν σπέρνουν τίς κακίες τους όλες μαζί, αλλά μέ τή σειρά, ανάλογα μέ τόν καιρό καί τόν τόπο καί τή δεκτικότητα τοϋ ανθρώπου».
"Ολα τά πάθη, λοιπόν, ενεργούνται στην ψυχή μας μέσω των δαιμόνων. "Οπως, δηλαδή, ή καλλιέργεια των αρετών είναι καρπός τοΰ "Αγίου Πνεύματος, έτσι καί ή ενέργεια των παθών είναι καρπός των πονηρών πνευμάτων. Τήν αλήθεια αυτή διατυπώνει εκφραστικά καί ή ευχή του αγίου Έφραίμ του Σύρου: «Κύριε καί Δέσποτα της ζωής μου, πνεϋμα αργίας, περιεργίας, φιλαρχίας καί άργολογίας μή μοι δως. Πνεϋμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής καί αγάπης χάρισαί μοι τω σω δούλω». Γι’ αυτό καί ή πατερική πείρα μας διδάσκει, οτι ό πόλεμος εναντίον τών παθών είναι ουσιαστικά πόλεμος εναντίον τών πνευμάτων της πονηρίας: «"Οποιο πάθος του μπορέσει νά νικήσει κανείς, αύτοϋ τοΰ πάθους καί τό δαίμονα διώχνει» (άββάς Πιτυρίων).
via