Ή πιό επικίνδυνη, πάντως, δαιμονική παγίδα, που έχει καταστρέψει πολλές ψυχές, είναι τά όνειρα καί τά οράματα: Ό διάβολος εμφανίζεται εϊτε αισθητά μπροστά μας είτε σέ οράματα
εΐτε στά όνειρα μας, μέ τή μορφή αγγέλου ή αγίου ή τοϋ ίδιου τοΰ Χρίστου ή ακόμα καί σάν φως, γιά νά μας εξαπατήσει.
Ό απόστολος Παΰλος μας προειδοποιεί: «Αυτός γάρ ό οατανάς μετασχηματίζεται είς άγγελον φωτός» (Β' Κορ. 11:14). Σχολιάζοντας τό χωρίο αυτό ό άγιος Κύριλλος "Ιεροσολύμων, λέει: «Ό διάβολος μεταμορφώνεται σέ άγγελο φωτεινό, όχι γιά νά γυρίσει στην πρώτη του κατάσταση, αλλά γιά νά τυλίξει στό πνευματικό σκοτάδι της πλάνης όσους ζουν αγγελική ζωή... "Ας προσέξουμε, λοιπόν, νά μήν εξαπατηθούμε καί θεωρήσουμε σάν άγγελο αγαθό τό διάβολο, πού σκορπάει την καταστροφή καί πού σάν λιοντάρι αγριεμένο ζητάει νά μας καταβροχθίσει».
Ή ασκητική πείρα γνωρίζει πολλές περιπτώσεις τέτοιου είδους δαιμονικής άποπλανήσεως.
Οι δαίμονες, όπως μας αποκαλύπτει ό Μέγας Αντώνιος, «καμώνονται πώς ψάλλουν ύμνους, έστω κι άν δέν φαίνονται, απαγγέλλουν χωρία από τις Γραφές ή καί επαναλαμβάνουν όσα αναγνώσματα εμείς διαβάζουμε. "Οταν κοιμόμαστε, μας ξυπνούν γιά προσευχή• καί τό κάνουν αυτό τόσο συχνά, ώστε νά μή μας αφήνουν ποτέ νά κοιμηθούμε. Μας συμβουλεύουν νά νηστεύουμε υπερβολικά, γιά ν' αρρωστήσουμε. Παρουσιάζονται μέ τή μορφή μοναχών καί. προσποιούνται οτι μιλούν μέ ευλάβεια».
Καί ό άγιος Μακάριος ό Αιγύπτιος συμπληρώνει: «Ό σατανάς, σ' εκείνους πού προσεύχονται, υποκρίνεται ότι συμπροσεύχεται, μέ σκοπό νά τους εξαπατήσει μέ τήν πρόφαοη της προσευχής καί νά τους προξενήσει τήν έπαρση. Σε όσους νηστεύουν, υποκρίνεται ότι νηστεύει μαζί τους, θέλοντας νά τους παρασύρει στην οίηση της νηστείας. Σ' εκείνους πού έχουν γνώση των Γραφών, κάνει τά ϊδια, επιθυμώντας νά τους βγάλει, μέ τό πρόσχημα της γνώσεως, από τόν ορθό δρόμο. Σ' εκείνους πού αξιώθηκαν νά τους αποκαλυφθεϊ θείο φως, ενεργεί παραπλήσια, μετασχηματίζεται δηλαδή σε φωτεινό άγγελο, γιά νά τους απατήσει, παρουσιάζοντας τό δικό του ψεύτικο
φως, καί νά τους φέρει κοντά του. Καί γενικά, έτσι διαφορετικά εμφανίζεται στον καθένα, παίρνοντας τήν κατάλληλη μορφή, ώστε μέ τήν ομοιότητα νά κάνει τόν καθένα υποχείριο καί νά τόν οδηγήσει στην απώλεια μέ ευλογοφανή πρόφαση».
Υπάρχουν, ασφαλώς, καί θεόσταλτα οράματα, καί αυτό εκμεταλλεύεται ό σατανάς, γιά νά παρασύρει στην πλάνη τους εΰπιστους καί αφελείς. Πώς, όμως, μπορούμε νά ξεχωρίσουμε τά θεόσταλτα από τά δαιμονικά οράματα, τους πραγματικούς από τους ψεύτικους αγγέλους, τό φώς τοΰ Θεοΰ άπό τό φώς πού εμφανίζουν οι δαίμονες; Αυτή ή διάκριση είναι πολύ δύσκολη• τόσο, πού εξαπατήθηκαν ακόμα καί προχωρημένοι πνευματικά μοναχοί, όταν έβλεπαν λ.χ. κάποιον φωτεινό άγγελο νά προσεύχεται μαζί τους, νά κάνει μετάνοιες, νά μιλάει γιά τόν Θεό, καί νόμισαν πώς δέν ήταν δυνατό νά είναι δαίμονας. Καί όμως, ήταν. Αλάθητα κριτήρια διαθέτουν μόνο εκείνοι, πού, μέ τή χάρη του Θεοΰ καί έπειτα άπό σκληρούς πνευματικούς αγώνες, κατόρθωσαν ν' αποκτήσουν τή μεγάλη καί σπάνια αρετή της διακρίσεως. Αυτοί μποροϋν νά διακρίνουν τήν προέλευση τοΰ οράματος ή τοϋ ονείρου άπό τήν ενέργεια πού προκαλεί στην ψυχή.
Ό άγιος Γρηγόριος ό Σιναΐτης λέει, πώς, όταν ή θεία χάρη επισκέπτεται τήν ψυχή, φέρνει πραότητα, επιείκεια, ταπείνωση καί καταστολή τών παθών. Οι δαίμονες, απεναντίας, γεμίζουν τήν ψυχή αλαζονεία, ύψηλοφροσύνη, δειλία καί κάθε κακία. Καί καταλήγει: «Άπό τήν ενέργεια, λοιπόν, μπορείς νά μάθεις άν τό φώς, πού έλαμψε στην ψυχή σου, είναι άπό τόν Θεό ή άπό τό σατανά. Τό μαρούλι είναι όμοιο στην εμφάνιση μέ τήν πικραλίδα καί τό ξίδι όμοιο στό χρώμα μέ τό κρασί, αλλά ό λάρυγγας καταλαβαίνει καί διακρίνει τή διαφορά τους άπό τή γεύση. "Ετσι καί ή ψυχή, άν έχει διάκριση, ξεχωρίζει μέ τή νοερή της αίσθηση τά χαρίσματα τού Άγιου Πνεύματος από τις φαντασίες τοΰ σατανά».
'Ως προς τό φως, ειδικότερα, σύμφωνα με την πατερική διδασκαλία, όταν αυτό προέρχεται από τόν Θεό, είναι λευκό, δεν έχει σχήμα καί φέρνει τήν ειρήνη στην ψυχή, ενώ, όταν προέρχεται από τό διάβολο, είναι έγχρωμο, έχει σχήμα καί προκαλεί ταραχή.
Πάντως, οι άγιοι πατέρες, γιά δική μας ασφάλεια, συνιστούν, αν δούμε κάποιο αποκαλυπτικό όνειρο ή δράμα, νά μην προσπαθήσουμε μόνοι μας νά εξακριβώσουμε τήν προέλευση του, αλλά εϊτε νά καταφύγουμε στον πνευματικό μας πατέρα ή σέ άλλους διακριτικούς γέροντες εϊτε νά τό απορρίψουμε αμέσως, θεωρώντας τόν εαυτό μας ανάξιο γιά τέτοια τιμή καί θεωρία. "Αν δέν ενεργήσουμε έτσι, αλλά δεχθούμε εύκολα τό όνειρο ή τό όραμα σάν θεόσταλτη αποκάλυψη, τότε θά αιχμαλωτισθούμε οπωσδήποτε από τό πάθος της υπερηφάνειας. Καί είναι γνωστό, βέβαια, ότι ό σατανάς απατά τόν άνθρωπο πάντα με τήν υπερηφάνεια. Τά όνειρα καί τά οράματα, μάλιστα, είναι τά ποιό επιτυχημένα μέσα πού χρησιμοποιεί, γιά νά έξαπατήση τους υπερήφανους. Στίς ψυχές αυτών τών άνθρώπων αποκτά πολλά δικαιώματα, γι' αυτό, όπως λέει ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης, «τους παρουσιάζεται, όταν κοιμούνται ή όταν είναι ξύπνιοι, μέ μορφή αγίου αγγέλου ή μάρτυρα, καί τους δίνει πνευματικά χαρίσματα ή τους αποκαλύπτει διάφορα μυστήρια, μέ σκοπό νά τους πλανήσει, ώστε νά χάσουν ακόμα καί τά λογικά τους».
Τό πόσο μεγάλη είναι αυτή ή πλάνη, φαίνεται από τό γεγονός οτι οι άνθρωποι συχνά προσπαθούν νά δικαιολογήσουν τήν πίστη τους στά όνειρα ή τις οράσεις τους, συγκρίνοντας τόν εαυτό τους μέ τους προφήτες, τους άποστόλους καί άλλους αγίους, πού δέχτηκαν αποκαλύψεις από τόν Θεό. Μιά τέτοια στάση αποτελεί, ασφαλώς, όλοφάνερο δείγμα υπερηφάνειας.
Ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης, που απηχεί την πατερική διδασκαλία,λέει: «Οι δαίμονες εμφανίζονται στον ΰπνο μας σάν προφήτες... Σ" όσους τους εμπιστεύονται, φάνηκαν πολλές φορές αληθινοί προφήτες. Σ' όσους όμως τους περιφρονούν, πάντα αποδείχθηκαν ψεύτες. Γιατί, όντας πνευματικές υπάρξεις, βλέπουν όσα συμβαίνουν μέσα στον αέρα. Και μόλις δουν κάποιον να πεθαίνει, τρέχουν αμέσως σ' εκείνους πού είναι ελαφρόμυαλοι, καί τους τό προλέγουν μέ τά όνειρα... Αν αρχίσουμε να παραδεχόμαστε τους δαίμονες στον ΰπνο μας, τότε καί ξύπνιοι θά εμπαιζόμαστε άπ' αυτούς. "Οποιος πιστεύει στά όνειρα, είναι εντελώς ανόητος, ενώ όποιος δέν πιστεύει, είναι πολύ συνετός». Καί συμπεραίνει: «Εκείνος, λοιπόν, πού πιστεύει στά όνειρα, μοιάζει μ’ αυτόν πού κυνηγάει τη σκιά του καί προσπαθεί νά την πιάσει ».
Ό άγιος Διάδοχος Φωτικής, θέλοντας νά μας προφυλάξει άπ' αύτη την τόσο επικίνδυνη πλάνη του διαβόλου, φτάνει στό σημείο νά πει, ότι, ακόμα κι αν αξιωθούμε θεόσταλτη αποκάλυψη, είναι καλύτερα νά μην τη δεχθούμε. Καί ό Θεός όχι μόνο δέν θά οργιστεί γιά την αρνητική μας στάση, αλλά καί θά μας έπαινέοει γιά τή σύνεση καί την προσοχή μας μήν τυχόν πλανηθούμε. Λέει συγκεκριμένα: «Στήν παρούσα ζωή προχωράμε μέ την πίστη καί όχι μέ την όραση, καθώς μας λέει ό απόστολος Γίαΰλος. "Αν, λοιπόν, φανερωθεί σέ κάποιον αγωνιστή φώς ή κανένα σχήμα φωτεινό, νά μήν παραδεχθεί διόλου τό όραμα αυτό. Κάτι τέτοια είναι φανερές απάτες τού πονηρού. Πολλοί τά παραδέχθηκαν από άγνοια καί ξέφυγαν άπό τό δρόμο της αλήθειας. Εμείς, όμως, γνωρίζουμε ότι, εφόσον μένουμε στό φθαρτό σώμα μας, είμαστε μακριά άπό τόν Θεό, δηλαδή δέν είναι δυνατό νά βλέπουμε μέ τά μάτια μας οΰτε Αυτόν οΰτε κανένα άπό τά επουράνια θαύματα Του».
Συμπερασματικά, παραθέτουμε τήν πολύ αξιόλογη, εν είδει γνωμικού, παραίνεση τού αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ: «Νά μή δίνουμε προσοχή στις οπτασίες κι οϋτε ν' αρχίζουμε σχέσεις ή διάλογο μαζί τους, θεωρώντας τόν εαυτό μας ακατάλληλο ν' ασχολείται μέ εχθρικά δαιμονικά πνεύματα και ανάξιο νά συνομιλεί μέ άγια αγγελικά πνεύματα».
εΐτε στά όνειρα μας, μέ τή μορφή αγγέλου ή αγίου ή τοϋ ίδιου τοΰ Χρίστου ή ακόμα καί σάν φως, γιά νά μας εξαπατήσει.
Ό απόστολος Παΰλος μας προειδοποιεί: «Αυτός γάρ ό οατανάς μετασχηματίζεται είς άγγελον φωτός» (Β' Κορ. 11:14). Σχολιάζοντας τό χωρίο αυτό ό άγιος Κύριλλος "Ιεροσολύμων, λέει: «Ό διάβολος μεταμορφώνεται σέ άγγελο φωτεινό, όχι γιά νά γυρίσει στην πρώτη του κατάσταση, αλλά γιά νά τυλίξει στό πνευματικό σκοτάδι της πλάνης όσους ζουν αγγελική ζωή... "Ας προσέξουμε, λοιπόν, νά μήν εξαπατηθούμε καί θεωρήσουμε σάν άγγελο αγαθό τό διάβολο, πού σκορπάει την καταστροφή καί πού σάν λιοντάρι αγριεμένο ζητάει νά μας καταβροχθίσει».
Ή ασκητική πείρα γνωρίζει πολλές περιπτώσεις τέτοιου είδους δαιμονικής άποπλανήσεως.
Οι δαίμονες, όπως μας αποκαλύπτει ό Μέγας Αντώνιος, «καμώνονται πώς ψάλλουν ύμνους, έστω κι άν δέν φαίνονται, απαγγέλλουν χωρία από τις Γραφές ή καί επαναλαμβάνουν όσα αναγνώσματα εμείς διαβάζουμε. "Οταν κοιμόμαστε, μας ξυπνούν γιά προσευχή• καί τό κάνουν αυτό τόσο συχνά, ώστε νά μή μας αφήνουν ποτέ νά κοιμηθούμε. Μας συμβουλεύουν νά νηστεύουμε υπερβολικά, γιά ν' αρρωστήσουμε. Παρουσιάζονται μέ τή μορφή μοναχών καί. προσποιούνται οτι μιλούν μέ ευλάβεια».
Καί ό άγιος Μακάριος ό Αιγύπτιος συμπληρώνει: «Ό σατανάς, σ' εκείνους πού προσεύχονται, υποκρίνεται ότι συμπροσεύχεται, μέ σκοπό νά τους εξαπατήσει μέ τήν πρόφαοη της προσευχής καί νά τους προξενήσει τήν έπαρση. Σε όσους νηστεύουν, υποκρίνεται ότι νηστεύει μαζί τους, θέλοντας νά τους παρασύρει στην οίηση της νηστείας. Σ' εκείνους πού έχουν γνώση των Γραφών, κάνει τά ϊδια, επιθυμώντας νά τους βγάλει, μέ τό πρόσχημα της γνώσεως, από τόν ορθό δρόμο. Σ' εκείνους πού αξιώθηκαν νά τους αποκαλυφθεϊ θείο φως, ενεργεί παραπλήσια, μετασχηματίζεται δηλαδή σε φωτεινό άγγελο, γιά νά τους απατήσει, παρουσιάζοντας τό δικό του ψεύτικο
φως, καί νά τους φέρει κοντά του. Καί γενικά, έτσι διαφορετικά εμφανίζεται στον καθένα, παίρνοντας τήν κατάλληλη μορφή, ώστε μέ τήν ομοιότητα νά κάνει τόν καθένα υποχείριο καί νά τόν οδηγήσει στην απώλεια μέ ευλογοφανή πρόφαση».
Υπάρχουν, ασφαλώς, καί θεόσταλτα οράματα, καί αυτό εκμεταλλεύεται ό σατανάς, γιά νά παρασύρει στην πλάνη τους εΰπιστους καί αφελείς. Πώς, όμως, μπορούμε νά ξεχωρίσουμε τά θεόσταλτα από τά δαιμονικά οράματα, τους πραγματικούς από τους ψεύτικους αγγέλους, τό φώς τοΰ Θεοΰ άπό τό φώς πού εμφανίζουν οι δαίμονες; Αυτή ή διάκριση είναι πολύ δύσκολη• τόσο, πού εξαπατήθηκαν ακόμα καί προχωρημένοι πνευματικά μοναχοί, όταν έβλεπαν λ.χ. κάποιον φωτεινό άγγελο νά προσεύχεται μαζί τους, νά κάνει μετάνοιες, νά μιλάει γιά τόν Θεό, καί νόμισαν πώς δέν ήταν δυνατό νά είναι δαίμονας. Καί όμως, ήταν. Αλάθητα κριτήρια διαθέτουν μόνο εκείνοι, πού, μέ τή χάρη του Θεοΰ καί έπειτα άπό σκληρούς πνευματικούς αγώνες, κατόρθωσαν ν' αποκτήσουν τή μεγάλη καί σπάνια αρετή της διακρίσεως. Αυτοί μποροϋν νά διακρίνουν τήν προέλευση τοΰ οράματος ή τοϋ ονείρου άπό τήν ενέργεια πού προκαλεί στην ψυχή.
Ό άγιος Γρηγόριος ό Σιναΐτης λέει, πώς, όταν ή θεία χάρη επισκέπτεται τήν ψυχή, φέρνει πραότητα, επιείκεια, ταπείνωση καί καταστολή τών παθών. Οι δαίμονες, απεναντίας, γεμίζουν τήν ψυχή αλαζονεία, ύψηλοφροσύνη, δειλία καί κάθε κακία. Καί καταλήγει: «Άπό τήν ενέργεια, λοιπόν, μπορείς νά μάθεις άν τό φώς, πού έλαμψε στην ψυχή σου, είναι άπό τόν Θεό ή άπό τό σατανά. Τό μαρούλι είναι όμοιο στην εμφάνιση μέ τήν πικραλίδα καί τό ξίδι όμοιο στό χρώμα μέ τό κρασί, αλλά ό λάρυγγας καταλαβαίνει καί διακρίνει τή διαφορά τους άπό τή γεύση. "Ετσι καί ή ψυχή, άν έχει διάκριση, ξεχωρίζει μέ τή νοερή της αίσθηση τά χαρίσματα τού Άγιου Πνεύματος από τις φαντασίες τοΰ σατανά».
'Ως προς τό φως, ειδικότερα, σύμφωνα με την πατερική διδασκαλία, όταν αυτό προέρχεται από τόν Θεό, είναι λευκό, δεν έχει σχήμα καί φέρνει τήν ειρήνη στην ψυχή, ενώ, όταν προέρχεται από τό διάβολο, είναι έγχρωμο, έχει σχήμα καί προκαλεί ταραχή.
Πάντως, οι άγιοι πατέρες, γιά δική μας ασφάλεια, συνιστούν, αν δούμε κάποιο αποκαλυπτικό όνειρο ή δράμα, νά μην προσπαθήσουμε μόνοι μας νά εξακριβώσουμε τήν προέλευση του, αλλά εϊτε νά καταφύγουμε στον πνευματικό μας πατέρα ή σέ άλλους διακριτικούς γέροντες εϊτε νά τό απορρίψουμε αμέσως, θεωρώντας τόν εαυτό μας ανάξιο γιά τέτοια τιμή καί θεωρία. "Αν δέν ενεργήσουμε έτσι, αλλά δεχθούμε εύκολα τό όνειρο ή τό όραμα σάν θεόσταλτη αποκάλυψη, τότε θά αιχμαλωτισθούμε οπωσδήποτε από τό πάθος της υπερηφάνειας. Καί είναι γνωστό, βέβαια, ότι ό σατανάς απατά τόν άνθρωπο πάντα με τήν υπερηφάνεια. Τά όνειρα καί τά οράματα, μάλιστα, είναι τά ποιό επιτυχημένα μέσα πού χρησιμοποιεί, γιά νά έξαπατήση τους υπερήφανους. Στίς ψυχές αυτών τών άνθρώπων αποκτά πολλά δικαιώματα, γι' αυτό, όπως λέει ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης, «τους παρουσιάζεται, όταν κοιμούνται ή όταν είναι ξύπνιοι, μέ μορφή αγίου αγγέλου ή μάρτυρα, καί τους δίνει πνευματικά χαρίσματα ή τους αποκαλύπτει διάφορα μυστήρια, μέ σκοπό νά τους πλανήσει, ώστε νά χάσουν ακόμα καί τά λογικά τους».
Τό πόσο μεγάλη είναι αυτή ή πλάνη, φαίνεται από τό γεγονός οτι οι άνθρωποι συχνά προσπαθούν νά δικαιολογήσουν τήν πίστη τους στά όνειρα ή τις οράσεις τους, συγκρίνοντας τόν εαυτό τους μέ τους προφήτες, τους άποστόλους καί άλλους αγίους, πού δέχτηκαν αποκαλύψεις από τόν Θεό. Μιά τέτοια στάση αποτελεί, ασφαλώς, όλοφάνερο δείγμα υπερηφάνειας.
Ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης, που απηχεί την πατερική διδασκαλία,λέει: «Οι δαίμονες εμφανίζονται στον ΰπνο μας σάν προφήτες... Σ" όσους τους εμπιστεύονται, φάνηκαν πολλές φορές αληθινοί προφήτες. Σ' όσους όμως τους περιφρονούν, πάντα αποδείχθηκαν ψεύτες. Γιατί, όντας πνευματικές υπάρξεις, βλέπουν όσα συμβαίνουν μέσα στον αέρα. Και μόλις δουν κάποιον να πεθαίνει, τρέχουν αμέσως σ' εκείνους πού είναι ελαφρόμυαλοι, καί τους τό προλέγουν μέ τά όνειρα... Αν αρχίσουμε να παραδεχόμαστε τους δαίμονες στον ΰπνο μας, τότε καί ξύπνιοι θά εμπαιζόμαστε άπ' αυτούς. "Οποιος πιστεύει στά όνειρα, είναι εντελώς ανόητος, ενώ όποιος δέν πιστεύει, είναι πολύ συνετός». Καί συμπεραίνει: «Εκείνος, λοιπόν, πού πιστεύει στά όνειρα, μοιάζει μ’ αυτόν πού κυνηγάει τη σκιά του καί προσπαθεί νά την πιάσει ».
Ό άγιος Διάδοχος Φωτικής, θέλοντας νά μας προφυλάξει άπ' αύτη την τόσο επικίνδυνη πλάνη του διαβόλου, φτάνει στό σημείο νά πει, ότι, ακόμα κι αν αξιωθούμε θεόσταλτη αποκάλυψη, είναι καλύτερα νά μην τη δεχθούμε. Καί ό Θεός όχι μόνο δέν θά οργιστεί γιά την αρνητική μας στάση, αλλά καί θά μας έπαινέοει γιά τή σύνεση καί την προσοχή μας μήν τυχόν πλανηθούμε. Λέει συγκεκριμένα: «Στήν παρούσα ζωή προχωράμε μέ την πίστη καί όχι μέ την όραση, καθώς μας λέει ό απόστολος Γίαΰλος. "Αν, λοιπόν, φανερωθεί σέ κάποιον αγωνιστή φώς ή κανένα σχήμα φωτεινό, νά μήν παραδεχθεί διόλου τό όραμα αυτό. Κάτι τέτοια είναι φανερές απάτες τού πονηρού. Πολλοί τά παραδέχθηκαν από άγνοια καί ξέφυγαν άπό τό δρόμο της αλήθειας. Εμείς, όμως, γνωρίζουμε ότι, εφόσον μένουμε στό φθαρτό σώμα μας, είμαστε μακριά άπό τόν Θεό, δηλαδή δέν είναι δυνατό νά βλέπουμε μέ τά μάτια μας οΰτε Αυτόν οΰτε κανένα άπό τά επουράνια θαύματα Του».
Συμπερασματικά, παραθέτουμε τήν πολύ αξιόλογη, εν είδει γνωμικού, παραίνεση τού αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ: «Νά μή δίνουμε προσοχή στις οπτασίες κι οϋτε ν' αρχίζουμε σχέσεις ή διάλογο μαζί τους, θεωρώντας τόν εαυτό μας ακατάλληλο ν' ασχολείται μέ εχθρικά δαιμονικά πνεύματα και ανάξιο νά συνομιλεί μέ άγια αγγελικά πνεύματα».
Οι δαίμονες και τα έργα τους *