"Οσο ό σατανάς ήταν ένας υπάκουος άγγελος του Θεού, κατοικούσε στον ουρανό, δηλαδή σ' έναν ύπεραισθητό χώρο, όπου μαζί με όλα τά αγγελικά τάγματα συμμετείχε στή θεία μακαριότητα. Μετά την πτώση του, όμως, ό τόπος διαμονής καί δράσεως του έγινε ό "αέρας", δηλαδή ό περίγειος (: ό γύρω από τη γη) χώρος. Αυτό γίνεται φανερό στό βιβλίο τοΰ Ίώβ, όπου ό ϊδιος ό διάβολος μαρτυρεί ότι περπάτησε σ’ ολόκληρο τόν κόσμο μέσ’ από τόν αέρα (Ίώβ 1:7,2:2). Ό απόστολος Παϋλος, όπως ήδη αναφέραμε, αποκαλεί τό διάβολο «άρχοντα της εξουσίας τοϋ αέρος» καί τά πονηρά πνεύματα «πνευματικά της πονηρίας εν τοις έπουρανίοίς» (Έφ. 2:2, 6:12), προσδιορίζοντας έτσι τό χώρο όπου κατοικοϋν καί ενεργούν. Τό «εν τοις έπουρανίοίς» σημαίνει έδώ τόν αέρα, γιατί συχνά στή Γραφή ό αέρας καλείται ουρανός, όπως λ.χ. «τά πετεινά τοΰ ούρανοϋ» σημαίνουν τά πουλιά πού πετοϋν στον αέρα (Ματθ. 6:26). Ό όσιος Θεοφάνης ό "Εγκλειστος δίνει τήν ακόλουθη εξήγηση: «Ή συνήθης μορφή μεταφράσεως καί κατανοήσεως της λέξεως "ουρανός" δηλώνει ότι τά πνεύματα πετούν στον αέρα. Καί όπως ό αέρας μας περιβάλλει από παντοΰ, έτσι καί τά πνεύματα της κακίας μας πλησιάζουν σάν κουνούπια σε υγρό τόπο».
Ό αέρας, βέβαια, δέν είναι ό μόνιμος αλλά ό προσωρινός τόπος κατοικίας των δαιμόνων. Ό άγιος Νικόδημος ό Αγιορείτης σημειώνει χαρακτηριστικά: «Οι δαίμονες, κατά θείαν άδειαν, ενδιατρίβουν είς τον αέρα ουχί ώς εν τόπψ διωρισμένω της καταδίκης αυτών, αλλά διά αγώνα τών εκλεκτών καί διά παιδείαν τών άμαρτανόντων... Ό αδης γάρ είναι ό διωρισμένος τόπος της αυτών καταδίκης, καί τά εν τω αδη κολαστήρια, καθώς έρρέθη περί τοϋ Εωσφόρου- "νϋν δε είς αδην καταδήση καί είς τά Θεμέλια της γης" (Ήσ. 14: 15). Καί ό απόστολος Ιούδας είπε περί αυτών "Αγγέλους τε τους μη τηρήσαντας την εαυτών αρχήν, αλλά άπολιπόντας το ίδιον οίκητήριον είς κρίσιν μεγάλης ημέρας δεσμοΐς άϊδίοις υπό ζόφον τετήρηκεν" (Ίούδ. στίχ. 6)».
Έκτος από τόν "αέρα" ή τόν "περίγειο χώρο", ώς τόποι κατοικίας δαιμόνων αναφέρονται πολλές φορές στην Άγια Γραφή, στά Συναξάρια καί στά Γεροντικά καί κάποιοι "επίγειοι" συγκεκριμένοι τόποι: Διάφορες έρημες τοποθεσίες, ερειπωμένες πόλεις ή σπίτια, ναοί καί ιερά ειδώλων, μνήματα νεκρών, πηγές, λίμνες, ποτάμια κ.ά.
Μολονότι ή έρημος, γενικά, χαρακτηρίζεται ώς κατοικητήριο τών δαιμόνων, δέν πρέπει ποτέ νά θεωρηθεί ότι αυτή αποτελεί φυσική κατοικία τοΰ σατανά καί ότι βρίσκεται κάτω από τή νόμιμη κυριαρχία του. Ό Θεός, από απέραντη φιλανθρωπία, περιόρισε τά πνεύματα της αποστασίας σέ τόπους ακατοίκητους από τόν άνθρωπο. Αυτό επιβεβαιώνει καί ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης, όταν λέει πώς οί δαίμονες συχνάζουν σέ έρημους τόπους, επειδή γιά χάρη μας εξορίστηκαν εκεί από τόν Κύριο.
Τό ότι τά πονηρά πνεύματα συχνάζουν στις ερημιές καί τά μνήματα τό βλέπουμε στην περίπτωση τοϋ δαιμονισμένου τών Γαδαρηνών, «ός την κατοίκησιν είχεν... διά παντός νυκτός και ημέρας εν τοις μνήμασι και εν τοις όρεσι» (Μάρκ. 5:3,5), ενώ τό οτι συχνάζουν σε πηγές και νερά τό φανερώνουν οί ευχές της εύλογησεως των υδάτων και τά τροπάρια της εορτής των Θεοφανείων, πού μιλούν γιά «δράκοντες», δηλαδή γιά δαίμονες, πού «έμφωλεύουσι» στά νερά καί πού μέ τή χάρη τοΰ Χριστού αποδιώχνονται.
Είναι πολύ ενδιαφέρουσα ή αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη, ότι πόλεις, πού καταδικάζονται από τόν Θεό νά ερημωθούν καί νά ερειπωθούν, γίνονται κατοικίες δαιμόνων (Ήσ. 13:20-21, 34:13-14- Βαρ. 4:35).
Πολλοί άγιοι αγωνίστηκαν σκληρά γιά νά χτίσουν ναούς καί μοναστήρια ή νά κατοικήσουν απλά σέ μιά περιοχή, πού οί δαίμονες τή θεωρούσαν δική τους. Στό βίο τού άγιου Σάββα, λ.χ., γίνεται λόγος γιά τό Καστέλλιο, βουνό «φοβερόν καί άβατον δια τό πλήθος των είς αυτό έμφωλευόντων δαιμόνων», πάνω στό όποιο ό όσιος έχτισε μοναστήρι, αφού προηγουμένως τό καθάρισε από τους πονηρούς οικιστές του μέ πολλή προσευχή καί κόπο. Παρόμοια περιστατικά συναντούμε καί στους βίους τοΰ αγίου Αντωνίου, τού αγίου Μακαρίου κ.ά.π.
Ακόμα καί στις λαϊκές παραδόσεις καί τους θρύλους γίνεται πυκνή αναφορά σέ στοιχειωμένα σπίτια ή σέ ξωτικά καί φαντάσματα, τά όποια ενεργούν σέ τόπους, όπου έχουν γίνει εγκλήματα, άδικοσκοτωμοί, μαγικές τελετές μέ επικλήσεις δαιμόνων κ. ά.
Αυτό δέν είναι παράδοξο. Γιατί, όπως υπάρχουν τόποι άγιοι, αφιερωμένοι στή λατρεία καί στη διακονία τοΰ Θεού, λ.χ. ναοί, μοναστήρια, προσκυνήματα κ.ά., έτσι υπάρχουν καί τόποι ακάθαρτοι, μολυσμένοι από τήν ενέργεια τοΰ σατανά, λ.χ. μαντεία, βωμοί, ειδωλολατρικοί ναοί, τόποι μαγικών τελετών, άντρα σατανισμοΰ καί παραθρησκείας κ.ά.
Μ' αυτή τήν έννοια, τόποι κατοικίας πονηρών πνευμάτων μπορεί νά είναι καί πόλεις ένδοξες καί πολυπληθείς.
Τό ιερό βιβλίο της Άποκαλύψεως αναφέρει την Πέργαμο, αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας, ώς κατοικία καί θρόνο τοϋ σατανά: «όπου ό θρόνος τοϋ σατανά... • όπου ό σατανάς κατοικεί» (2:13). Επίσης, τη μεγάλη πόλη, πού συμβολικά αποκαλεί Βαβυλώνα, τή χαρακτηρίζει «κατοικητήριον δαιμονίων και φυλακήν (=καταφύγιο) παντός πνεύματος ακαθάρτου» (18:2).
Οι πόλεις αυτές χαρακτηρίζονται δαιμονοκατοίκητες, γιατί, εξαιτίας της αμαρτωλής ζωής των κατοίκων τους, είχαν περάσει στην κατοχή των δαιμόνων. "Ετσι, οι ίδιοι οι κάτοικοι είχαν γίνει καί "συγκάτοικοι" καί κατοικητήρια των δαιμόνων.
Είναι, βέβαια, δυνατό νά γίνει ό άνθρωπος, αν θελήσει, κατοικία πονηρών πνευμάτων, όπως, αντίθετα, είναι δυνατό νά γίνει ναός τοΰ Αγίου Πνεύματος (βλ. Α' Κορ. 3:16, 6:19). Ό ίδιος ό Κύριος χαρακτήρισε «οίκον» δαιμόνων τόν άνθρωπο πού παραμελεί τή σωτηρία του καί μέ οποιονδήποτε τρόπο αναπαύει μέσα στην ψυχή του τά πονηρά πνεύματα (βλ. Ματθ. 12:43-45).
Θεωρώντας γενικά τό θέμα τής κατοικίας των πονηρών πνευμάτων, οφείλουμε νά έχουμε υπόψη μας τις εξής αλήθειες:
α) Οι δαίμονες, μολονότι, ώς κτιστές υπάρξεις, βρίσκονται οπωσδήποτε σέ τόπο, ωστόσο κανένα χώρο τής δημιουργίας δέν έχουν αποκλειστικά δικό τους, γιατί τά πάντα ανήκουν στον Δημιουργό τοϋ σύμπαντος: «Τοϋ Κυρίου ή γη καί τό πλήρωμα αυτής, ή οικουμένη καί πάντες οι κατοικοϋντες εν αύτη» (Ψαλμ. 23:1). Κυριαρχική είναι ή παρουσία τους μόνο στή διάπραξη τοΰ κακοΰ καί τής αμαρτίας. Πολύ χαρακτηριστική είναι ή σχετική επισήμανση τού αγίου Ιωάννου τοϋ Χρυσοστόμου: «Διαβόλου τόπος ουδέν έτερον ή αμαρτία».
β) Μόνο ό Θεός είναι «πανταχού παρών». Οι δαίμονες, μολονότι, ώς πνεύματα, είναι ταχύτατοι στις μετακινήσεις τους, ωστόσο δέν είναι δυνατό νά παρουσιάζονται ταυτόχρονα σε διαφορετικούς τόπους. Αυτό έχει ώς συνέπεια ν' άγνοοϋν καθετί πού συμβαίνει μακριά από τό σημείο όπου κάθε φορά βρίσκονται.
Γιά παράδειγμα, άς θυμηθούμε ένα γνωστό περιστατικό τοϋ Γεροντικού: "Οταν ό άγιος Μακάριος ό Αιγύπτιος πήγε σε μιά σκήτη καί μέ τις συμβουλές του διόρθωσε τόν μοναχό Θεόπεμπτο, πού είχε αιχμαλωτιστεί από δαιμονικούς λογισμούς, ό διάβολος δέν αντιλήφθηκε την κίνηση αυτή τοϋ άγιου, γι' αυτό καί απορούσε μέ την αλλαγή τοϋ πρώην "φίλου" του μοναχού (βλ. σελ. 124-126, καθώς καί άλλο περιστατικό σελ. 457-460).
Οι δαίμονες και τα έργα τους *Ό αέρας, βέβαια, δέν είναι ό μόνιμος αλλά ό προσωρινός τόπος κατοικίας των δαιμόνων. Ό άγιος Νικόδημος ό Αγιορείτης σημειώνει χαρακτηριστικά: «Οι δαίμονες, κατά θείαν άδειαν, ενδιατρίβουν είς τον αέρα ουχί ώς εν τόπψ διωρισμένω της καταδίκης αυτών, αλλά διά αγώνα τών εκλεκτών καί διά παιδείαν τών άμαρτανόντων... Ό αδης γάρ είναι ό διωρισμένος τόπος της αυτών καταδίκης, καί τά εν τω αδη κολαστήρια, καθώς έρρέθη περί τοϋ Εωσφόρου- "νϋν δε είς αδην καταδήση καί είς τά Θεμέλια της γης" (Ήσ. 14: 15). Καί ό απόστολος Ιούδας είπε περί αυτών "Αγγέλους τε τους μη τηρήσαντας την εαυτών αρχήν, αλλά άπολιπόντας το ίδιον οίκητήριον είς κρίσιν μεγάλης ημέρας δεσμοΐς άϊδίοις υπό ζόφον τετήρηκεν" (Ίούδ. στίχ. 6)».
Έκτος από τόν "αέρα" ή τόν "περίγειο χώρο", ώς τόποι κατοικίας δαιμόνων αναφέρονται πολλές φορές στην Άγια Γραφή, στά Συναξάρια καί στά Γεροντικά καί κάποιοι "επίγειοι" συγκεκριμένοι τόποι: Διάφορες έρημες τοποθεσίες, ερειπωμένες πόλεις ή σπίτια, ναοί καί ιερά ειδώλων, μνήματα νεκρών, πηγές, λίμνες, ποτάμια κ.ά.
Μολονότι ή έρημος, γενικά, χαρακτηρίζεται ώς κατοικητήριο τών δαιμόνων, δέν πρέπει ποτέ νά θεωρηθεί ότι αυτή αποτελεί φυσική κατοικία τοΰ σατανά καί ότι βρίσκεται κάτω από τή νόμιμη κυριαρχία του. Ό Θεός, από απέραντη φιλανθρωπία, περιόρισε τά πνεύματα της αποστασίας σέ τόπους ακατοίκητους από τόν άνθρωπο. Αυτό επιβεβαιώνει καί ό άγιος Ιωάννης ό Σιναΐτης, όταν λέει πώς οί δαίμονες συχνάζουν σέ έρημους τόπους, επειδή γιά χάρη μας εξορίστηκαν εκεί από τόν Κύριο.
Τό ότι τά πονηρά πνεύματα συχνάζουν στις ερημιές καί τά μνήματα τό βλέπουμε στην περίπτωση τοϋ δαιμονισμένου τών Γαδαρηνών, «ός την κατοίκησιν είχεν... διά παντός νυκτός και ημέρας εν τοις μνήμασι και εν τοις όρεσι» (Μάρκ. 5:3,5), ενώ τό οτι συχνάζουν σε πηγές και νερά τό φανερώνουν οί ευχές της εύλογησεως των υδάτων και τά τροπάρια της εορτής των Θεοφανείων, πού μιλούν γιά «δράκοντες», δηλαδή γιά δαίμονες, πού «έμφωλεύουσι» στά νερά καί πού μέ τή χάρη τοΰ Χριστού αποδιώχνονται.
Είναι πολύ ενδιαφέρουσα ή αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη, ότι πόλεις, πού καταδικάζονται από τόν Θεό νά ερημωθούν καί νά ερειπωθούν, γίνονται κατοικίες δαιμόνων (Ήσ. 13:20-21, 34:13-14- Βαρ. 4:35).
Πολλοί άγιοι αγωνίστηκαν σκληρά γιά νά χτίσουν ναούς καί μοναστήρια ή νά κατοικήσουν απλά σέ μιά περιοχή, πού οί δαίμονες τή θεωρούσαν δική τους. Στό βίο τού άγιου Σάββα, λ.χ., γίνεται λόγος γιά τό Καστέλλιο, βουνό «φοβερόν καί άβατον δια τό πλήθος των είς αυτό έμφωλευόντων δαιμόνων», πάνω στό όποιο ό όσιος έχτισε μοναστήρι, αφού προηγουμένως τό καθάρισε από τους πονηρούς οικιστές του μέ πολλή προσευχή καί κόπο. Παρόμοια περιστατικά συναντούμε καί στους βίους τοΰ αγίου Αντωνίου, τού αγίου Μακαρίου κ.ά.π.
Ακόμα καί στις λαϊκές παραδόσεις καί τους θρύλους γίνεται πυκνή αναφορά σέ στοιχειωμένα σπίτια ή σέ ξωτικά καί φαντάσματα, τά όποια ενεργούν σέ τόπους, όπου έχουν γίνει εγκλήματα, άδικοσκοτωμοί, μαγικές τελετές μέ επικλήσεις δαιμόνων κ. ά.
Αυτό δέν είναι παράδοξο. Γιατί, όπως υπάρχουν τόποι άγιοι, αφιερωμένοι στή λατρεία καί στη διακονία τοΰ Θεού, λ.χ. ναοί, μοναστήρια, προσκυνήματα κ.ά., έτσι υπάρχουν καί τόποι ακάθαρτοι, μολυσμένοι από τήν ενέργεια τοΰ σατανά, λ.χ. μαντεία, βωμοί, ειδωλολατρικοί ναοί, τόποι μαγικών τελετών, άντρα σατανισμοΰ καί παραθρησκείας κ.ά.
Μ' αυτή τήν έννοια, τόποι κατοικίας πονηρών πνευμάτων μπορεί νά είναι καί πόλεις ένδοξες καί πολυπληθείς.
Τό ιερό βιβλίο της Άποκαλύψεως αναφέρει την Πέργαμο, αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας, ώς κατοικία καί θρόνο τοϋ σατανά: «όπου ό θρόνος τοϋ σατανά... • όπου ό σατανάς κατοικεί» (2:13). Επίσης, τη μεγάλη πόλη, πού συμβολικά αποκαλεί Βαβυλώνα, τή χαρακτηρίζει «κατοικητήριον δαιμονίων και φυλακήν (=καταφύγιο) παντός πνεύματος ακαθάρτου» (18:2).
Οι πόλεις αυτές χαρακτηρίζονται δαιμονοκατοίκητες, γιατί, εξαιτίας της αμαρτωλής ζωής των κατοίκων τους, είχαν περάσει στην κατοχή των δαιμόνων. "Ετσι, οι ίδιοι οι κάτοικοι είχαν γίνει καί "συγκάτοικοι" καί κατοικητήρια των δαιμόνων.
Είναι, βέβαια, δυνατό νά γίνει ό άνθρωπος, αν θελήσει, κατοικία πονηρών πνευμάτων, όπως, αντίθετα, είναι δυνατό νά γίνει ναός τοΰ Αγίου Πνεύματος (βλ. Α' Κορ. 3:16, 6:19). Ό ίδιος ό Κύριος χαρακτήρισε «οίκον» δαιμόνων τόν άνθρωπο πού παραμελεί τή σωτηρία του καί μέ οποιονδήποτε τρόπο αναπαύει μέσα στην ψυχή του τά πονηρά πνεύματα (βλ. Ματθ. 12:43-45).
Θεωρώντας γενικά τό θέμα τής κατοικίας των πονηρών πνευμάτων, οφείλουμε νά έχουμε υπόψη μας τις εξής αλήθειες:
α) Οι δαίμονες, μολονότι, ώς κτιστές υπάρξεις, βρίσκονται οπωσδήποτε σέ τόπο, ωστόσο κανένα χώρο τής δημιουργίας δέν έχουν αποκλειστικά δικό τους, γιατί τά πάντα ανήκουν στον Δημιουργό τοϋ σύμπαντος: «Τοϋ Κυρίου ή γη καί τό πλήρωμα αυτής, ή οικουμένη καί πάντες οι κατοικοϋντες εν αύτη» (Ψαλμ. 23:1). Κυριαρχική είναι ή παρουσία τους μόνο στή διάπραξη τοΰ κακοΰ καί τής αμαρτίας. Πολύ χαρακτηριστική είναι ή σχετική επισήμανση τού αγίου Ιωάννου τοϋ Χρυσοστόμου: «Διαβόλου τόπος ουδέν έτερον ή αμαρτία».
β) Μόνο ό Θεός είναι «πανταχού παρών». Οι δαίμονες, μολονότι, ώς πνεύματα, είναι ταχύτατοι στις μετακινήσεις τους, ωστόσο δέν είναι δυνατό νά παρουσιάζονται ταυτόχρονα σε διαφορετικούς τόπους. Αυτό έχει ώς συνέπεια ν' άγνοοϋν καθετί πού συμβαίνει μακριά από τό σημείο όπου κάθε φορά βρίσκονται.
Γιά παράδειγμα, άς θυμηθούμε ένα γνωστό περιστατικό τοϋ Γεροντικού: "Οταν ό άγιος Μακάριος ό Αιγύπτιος πήγε σε μιά σκήτη καί μέ τις συμβουλές του διόρθωσε τόν μοναχό Θεόπεμπτο, πού είχε αιχμαλωτιστεί από δαιμονικούς λογισμούς, ό διάβολος δέν αντιλήφθηκε την κίνηση αυτή τοϋ άγιου, γι' αυτό καί απορούσε μέ την αλλαγή τοϋ πρώην "φίλου" του μοναχού (βλ. σελ. 124-126, καθώς καί άλλο περιστατικό σελ. 457-460).
via