Συμφωνα με τη βιβλική και πατερική διδασκαλία της εκκλησίας μας, οι δαίμονες ανήκαν αρχικά στις τάξεις των ασωμάτων αγγελικών δυνάμεων καί δημιουργήθηκαν, οπως όλοι οι άγγελοι, από τόν Θεό. Ό Θεός, δηλαδή, από άπειρη αγαθότητα τους έφερε στην ύπαρξη, με σκοπό να συμμεριστοΰν κι αυτοί, ώς λογικά όντα, τή μακαριότητα Του.
Πλάστηκαν, λοιπόν, άκακοι καί αγαθοί, με ελεύθερη βούληση καί επιθυμία. Δέν υπήρχε ϊχνος πονηρίας καί ακαθαρσίας στή φύση τους, γιατί ό Θεός δέν δημιούργησε δαίμονες αλλά αγγέλους. Ποτέ, άλλωστε, δέν δημιούργησε ό Θεός κάτι «κατ' ούσίαν» κακό όλα τά δημιουργήματα Του ήταν «καλά λίαν» (Γεν. 1:31).
Ό αρχηγός των δαιμόνων, μάλιστα, ό Εωσφόρος, ήταν ο λαμπρότερος καί σοφότερος άπ' όλους τους αγγέλους. ΙΙαρ' όλα τά χαρίσματα, όμως, μέ τά όποια ήταν προικισμένος, έπεσε σ’ ένα τραγικό καί συνάμα μοιραίο σφάλμα: Σκέφτηκε αλαζονικά ν’ αναρριχηθεί στό θρόνο τοϋ Θεοΰ, νά γίνει από μόνος του θεός, όμοιος μέ τόν Δημιουργό του.
Δεν θέλησε, δηλαδή, ν' ακολουθήσει, όπως οί άλλοι άγγελοι, τό δρόμο της τελειότητας με τή μετοχή του στις άκτιστες ενέργειες τοΰ Θεοϋ, αλλά προτίμησε τήν αύτοθέωση, τήν ίσοθεΐα.
Ή σκέψη του, βέβαια, αυτή σήμανε και τήν καταστροφή του: "Επεσε σάν αστραπή από τόν ουρανό, όπως μαρτυρεί τό Ευαγγέλιο (Λουκ. 10:18). Κι ήταν ή πτώση του τρομακτική. Κατασυντρίφτηκε εξαιτίας της αλαζονείας του. "Εχασε τό υψηλό, ουράνιο αξίωμα του. Άπό φωτεινότατος αρχάγγελος έγινε σκοτεινότατος δαίμονας.
Ή τραγική αυτή πτώση περιγράφεται αλληγορικά, σύμφωνα μέ πολλούς πατέρες, άπό τόν προφήτη Ησαΐα, στην προρρησή του γιά τήν πτώση τοϋ βασιλιά της Βαβυλώνας: «Πώς έπεσε άπό τόν ουρανό ό Εωσφόρος, πού ανατέλλει τό πρωί; Πάνω στή γη συντρίφθηκε...Είπες μέσα σου: "Στόν ουρανό θ' ανέβω, τό θρόνο μου θά στήσω πάνω άπό τ' αστέρια τ' ούρανοϋ... Θ' ανέβω πάνω άπό τά σύννεφα και μέ τόν "Υψιστο όμοιος θά γίνω"» (Ήσ. 14: 12-14).
Περιγράφεται, επίσης, άπό τόν προφήτη Ιεζεκιήλ στό θρήνο του γιά τήν καταστροφή τοΰ βασιλιά της Τύρου: «Ύπερηφανεύθηκε ή καρδιά σου καί είπες: "Θεός είμαι εγώ, κάθησα στό θρόνο τοΰ Θεοϋ"... Έσύ ήσουν υπόδειγμα τελειότητας καί στεφάνι ομορφιάς. Ζοΰσες μέσα στην τρυφή τοϋ παραδείσου τοΰ Θεοΰ. Φορούσες κάθε πολύτιμο πετράδι... "Ησουν άμεμπτος στή ζωή σου άπό τήν ήμερα πού πλάστηκες, ωσότου αμάρτησες... Επειδή ήσουν όμορφος, ύπερηφανεύθηκε ή καρδιά σου' έτσι, ή σοφία σου διαφθάρηκε μαζί μέ τήν ομορφιά σου. Γιά τις πολλές σου αμαρτίες σε πέταξα στή γη...» (Ίεζ. 28: 2,12-15,17).
Πλήθος αγγέλων ακολούθησε τόν αποστάτη θεληματικά στην πτώση καί χωρίστηκε άπό τόν Θεό. Οί άγγελοι αυτοί, κατά τόν άγιο Ιωάννη τόν Δαμασκηνό, άνηκαν στό ένατο τάγμα, πού, μέ αρχηγό τόν Εωσφόρο, είχε αναλάβει τή φύλαξη «της περιγείου τάξεως και της γης».
Κατά τους αγίους, όμως, Τερώνυμο και Κασσιανό, προέρχονταν από διάφορα τάγματα, και κατεξοχήν από τά τάγματα των Άρχων καί των Εξουσιών, σύμφωνα μέ τό λόγο τοϋ αποστόλου Παύλου: «Ουκ εστίν ημϊν ή πάλη προς αίμα και σάρκα, αλλά προς τάς αρχάς, προς τάς εξουσίας... προς τά πνευματικά της πονηρίας» (Έφ. 6:12).
Ό Εωσφόρος, μάλιστα, κατά τη δεύτερη αυτή εκδοχή, ξέπεσε από τό τάγμα των Σεραφείμ. Μιά τρίτη εκδοχή θέλει ένα ξεχωριστό δέκατο αγγελικό τάγμα, πού ξέπεσε μαζί μέ τόν αρχηγό του (όσιος Πέτρος ό Δαμασκηνός). Τή θέση τοϋ τάγματος αύτοϋ στον ουρανό θά τήν αναπληρώσει τό τάγμα των μοναχών, μέ αρχηγό του τόν Τίμιο Πρόδρομο (μοναστική παράδοση). "Ετσι εξηγούνται, κατά τήν εκδοχή αυτή, ό ιδιαίτερος φθόνος καί τό άσπονδο μίσος των δαιμόνων εναντίον της ίσάγγελης μοναχικής πολιτείας.
Γεγονός, πάντως, είναι ότι από τους αποστάτες αγγέλους δημιουργήθηκε ενα νέο τάγμα, τό τάγμα τών πονηρών πνευμάτων, τών δαιμόνων.
"Αν καί οι δαίμονες συνειδητοποίησαν αμέσως ότι μέ τήν ανταρσία τους δέν κατόρθωσαν νά γίνουν «λησταί Θεότητος» (Τατιανός), ωστόσο δέν μετανόησαν. Παρέμειναν αντίπαλοι καί εχθροί τοΰ Θεοϋ (Ματθ. 13:39). Μήν μπορώντας, όμως, νά βλάψουν τόν Ίδιο τόν Θεό, στράφηκαν εναντίον της δημιουργίας Του καί κατεξοχήν εναντίον τοϋ ανθρώπου, πού ήταν τό τελειότερο επίγειο δημιούργημα Του.
"Ετσι, μέ πονηρό καί ύπουλο τρόπο, προκάλεσαν τήν ανθρώπινη τραγωδία. Κατάφεραν, δηλαδή, μέ δόλωμα τήν Ίσοθεΐα (Γέν. 3:5), ν' απογυμνώσουν τόν άνθρωπο από τή θεία χάρη καί νά τόν βγάλουν από τόν παράδεισο. Καί φυσικά, μέχρι σήμερα, κύριο μέλημα τους είναι νά τόν κρατοΰν μακριά από τόν Θεό, εμποδίζοντας τον νά επιστρέψει κοντά Του από τό δρόμο πού γιά χάρη του άνοιξε ό Χριστός, μέ τήν ενανθρώπηση καί τή θυσία Του.
Οι δαίμονες, λοιπόν, αφότου έγιναν «οικεία βουλήσει» κακοί -μολονότι είχαν γευθεί πλούσια τή χάρη, τήν αγαθότητα καί τή μακαριότητα τοΰ Θεοΰ-, έχασαν κάθε ελπίδα μετάνοιας καί επιστροφής: «Μετά γάρ τήν έκπτωσιν ουκ εστίν αύτοΐς μετάνοια, ώσπερ ουδέ τοις άνθρώποις μετά τον θάνατον» (άγιος Ιωάννης ό Δαμασκηνός).
Σύμφωνα, ωστόσο, μέ άλλη πατερική εκδοχή, «πρίν από τήν πλάση τοΰ ανθρώπου, υπήρχε κάποια δυνατότητα στό διάβολο νά μετανοήσει. Αφότου, όμως, δημιουργήθηκε ό κόσμος, φυτεύθηκε ό παράδεισος, πλάστηκε ό άνθρωπος, δόθηκε ή θεϊκή εντολή καί ακολούθησε άπό φθόνο δαιμονικό ό "φόνος" τοΰ τιμημένου πλάσματος, αποκλείστηκε ολότελα τό ενδεχόμενο της μετάνοιας του» (Μέγας Βασίλειος). Ό άγιος Κασσιανός διατυπώνει ως έξης τήν άποψη αυτή: «Τό πρώτο αμάρτημα τοΰ διαβόλου ήταν ό εγωισμός καί αυτό τοΰ στοίχισε τήν πτώση. Δεύτερο άμάρτημά του ήταν ό φθόνος εναντίον τοΰ ανθρώπου, πού μόλις είχε πλαστεί καί είχε δεχθεί τήν κλήση γιά μιά δόξα ίδια μ' αυτήν πού εκείνος απολάμβανε πρίν άπό τήν πτώση του. Τό πάθος, λοιπόν, τοΰ φθόνου βρήκε τό διάβολο, όταν ακόμα είχε τή δυνατότητα νά σηκωθεί καί ν' ανοίξει διάλογο μέ τόν άνθρωπο. Ή δίκαιη, όμως, απόφαση τοΰ Θεοΰ τόν γκρέμισε οριστικά. Δέν θά μπορεί στό έξης νά ορθοποδήσει οΰτε νά στρέψει τό βλέμμα του προς τά πάνω».
"Αν, πραγματικά, μποροΰσε νά μετανοήσει ό διάβολος, ό Θεός θά οίκονομοΰσε τή λύτρωση του, όπως οικονόμησε καί τοΰ ανθρώπου τή λύτρωση. Δέν τό έκανε, όμως, γιατί ή φύση του είχε πιά οριστικά διαφθαρεί. Καί είναι γνωστό, πώς ή δαιμονική φύση είναι τελείως διαφορετική άπό τήν ανθρώπινη. Ό διάβολος, δηλαδή, «ως πνεΰμα είναι άσύνθετος. Δέν διαιρείται σε μέρη ή φύση του. "Οταν θέλει καί ότι θέλει, τά θέλει ολόκληρη ή ουσία του... Μέ τή θέληση του τό πνεΰμα εκφράζει τό είναι του, τό βάθος τής ουσίας του.
"Οταν, λοιπόν, ελεύθερα αποστάτησε άπό τόν Θεό, δεν έφθάρη μονάχα ή βούληση του, αλλά καί ή φύση του, με την όποια εκείνη ταυτίζεται... Τό χάλασμα ήταν ολοκληρωτικό καί τέλειο... Ό αγαθός άγγελος έγινε κακός, χωρίς νά έχει στό έξης τη δυνατότητα μετάνοιας καί επιστροφής στον θεό» (καθηγητής Ά. Θεοδώρου).
Ό άνθρωπος, αντίθετα, μετά τήν πτώση του είχε δυνατότητα μετάνοιας, γιατί ή φύση του δεν ήταν απλή. "Ηταν σύνθετη από ψυχή καί σώμα. Ή ελεύθερη βούληση του μπορούσε νά επηρεαστεί καί από εξωτερικούς παράγοντες, πράγμα πού συνέβη μέ τήν πτώση του: Δέν έπεσε από μόνος του, όπως ό διάβολος, αλλά παρασύρθηκε. Γι' αυτό μετάνιωσε πικρά, ελεήθηκε από τόν Θεό καί μπόρεσε νά επιστρέψει «είς τό άρχαΐον κάλλος» μέ τήν ενανθρώπηση τοΰ Χριστού.
Οι δαίμονες και τα έργα τους *Πλάστηκαν, λοιπόν, άκακοι καί αγαθοί, με ελεύθερη βούληση καί επιθυμία. Δέν υπήρχε ϊχνος πονηρίας καί ακαθαρσίας στή φύση τους, γιατί ό Θεός δέν δημιούργησε δαίμονες αλλά αγγέλους. Ποτέ, άλλωστε, δέν δημιούργησε ό Θεός κάτι «κατ' ούσίαν» κακό όλα τά δημιουργήματα Του ήταν «καλά λίαν» (Γεν. 1:31).
Ό αρχηγός των δαιμόνων, μάλιστα, ό Εωσφόρος, ήταν ο λαμπρότερος καί σοφότερος άπ' όλους τους αγγέλους. ΙΙαρ' όλα τά χαρίσματα, όμως, μέ τά όποια ήταν προικισμένος, έπεσε σ’ ένα τραγικό καί συνάμα μοιραίο σφάλμα: Σκέφτηκε αλαζονικά ν’ αναρριχηθεί στό θρόνο τοϋ Θεοΰ, νά γίνει από μόνος του θεός, όμοιος μέ τόν Δημιουργό του.
Δεν θέλησε, δηλαδή, ν' ακολουθήσει, όπως οί άλλοι άγγελοι, τό δρόμο της τελειότητας με τή μετοχή του στις άκτιστες ενέργειες τοΰ Θεοϋ, αλλά προτίμησε τήν αύτοθέωση, τήν ίσοθεΐα.
Ή σκέψη του, βέβαια, αυτή σήμανε και τήν καταστροφή του: "Επεσε σάν αστραπή από τόν ουρανό, όπως μαρτυρεί τό Ευαγγέλιο (Λουκ. 10:18). Κι ήταν ή πτώση του τρομακτική. Κατασυντρίφτηκε εξαιτίας της αλαζονείας του. "Εχασε τό υψηλό, ουράνιο αξίωμα του. Άπό φωτεινότατος αρχάγγελος έγινε σκοτεινότατος δαίμονας.
Ή τραγική αυτή πτώση περιγράφεται αλληγορικά, σύμφωνα μέ πολλούς πατέρες, άπό τόν προφήτη Ησαΐα, στην προρρησή του γιά τήν πτώση τοϋ βασιλιά της Βαβυλώνας: «Πώς έπεσε άπό τόν ουρανό ό Εωσφόρος, πού ανατέλλει τό πρωί; Πάνω στή γη συντρίφθηκε...Είπες μέσα σου: "Στόν ουρανό θ' ανέβω, τό θρόνο μου θά στήσω πάνω άπό τ' αστέρια τ' ούρανοϋ... Θ' ανέβω πάνω άπό τά σύννεφα και μέ τόν "Υψιστο όμοιος θά γίνω"» (Ήσ. 14: 12-14).
Περιγράφεται, επίσης, άπό τόν προφήτη Ιεζεκιήλ στό θρήνο του γιά τήν καταστροφή τοΰ βασιλιά της Τύρου: «Ύπερηφανεύθηκε ή καρδιά σου καί είπες: "Θεός είμαι εγώ, κάθησα στό θρόνο τοΰ Θεοϋ"... Έσύ ήσουν υπόδειγμα τελειότητας καί στεφάνι ομορφιάς. Ζοΰσες μέσα στην τρυφή τοϋ παραδείσου τοΰ Θεοΰ. Φορούσες κάθε πολύτιμο πετράδι... "Ησουν άμεμπτος στή ζωή σου άπό τήν ήμερα πού πλάστηκες, ωσότου αμάρτησες... Επειδή ήσουν όμορφος, ύπερηφανεύθηκε ή καρδιά σου' έτσι, ή σοφία σου διαφθάρηκε μαζί μέ τήν ομορφιά σου. Γιά τις πολλές σου αμαρτίες σε πέταξα στή γη...» (Ίεζ. 28: 2,12-15,17).
Πλήθος αγγέλων ακολούθησε τόν αποστάτη θεληματικά στην πτώση καί χωρίστηκε άπό τόν Θεό. Οί άγγελοι αυτοί, κατά τόν άγιο Ιωάννη τόν Δαμασκηνό, άνηκαν στό ένατο τάγμα, πού, μέ αρχηγό τόν Εωσφόρο, είχε αναλάβει τή φύλαξη «της περιγείου τάξεως και της γης».
Κατά τους αγίους, όμως, Τερώνυμο και Κασσιανό, προέρχονταν από διάφορα τάγματα, και κατεξοχήν από τά τάγματα των Άρχων καί των Εξουσιών, σύμφωνα μέ τό λόγο τοϋ αποστόλου Παύλου: «Ουκ εστίν ημϊν ή πάλη προς αίμα και σάρκα, αλλά προς τάς αρχάς, προς τάς εξουσίας... προς τά πνευματικά της πονηρίας» (Έφ. 6:12).
Ό Εωσφόρος, μάλιστα, κατά τη δεύτερη αυτή εκδοχή, ξέπεσε από τό τάγμα των Σεραφείμ. Μιά τρίτη εκδοχή θέλει ένα ξεχωριστό δέκατο αγγελικό τάγμα, πού ξέπεσε μαζί μέ τόν αρχηγό του (όσιος Πέτρος ό Δαμασκηνός). Τή θέση τοϋ τάγματος αύτοϋ στον ουρανό θά τήν αναπληρώσει τό τάγμα των μοναχών, μέ αρχηγό του τόν Τίμιο Πρόδρομο (μοναστική παράδοση). "Ετσι εξηγούνται, κατά τήν εκδοχή αυτή, ό ιδιαίτερος φθόνος καί τό άσπονδο μίσος των δαιμόνων εναντίον της ίσάγγελης μοναχικής πολιτείας.
Γεγονός, πάντως, είναι ότι από τους αποστάτες αγγέλους δημιουργήθηκε ενα νέο τάγμα, τό τάγμα τών πονηρών πνευμάτων, τών δαιμόνων.
"Αν καί οι δαίμονες συνειδητοποίησαν αμέσως ότι μέ τήν ανταρσία τους δέν κατόρθωσαν νά γίνουν «λησταί Θεότητος» (Τατιανός), ωστόσο δέν μετανόησαν. Παρέμειναν αντίπαλοι καί εχθροί τοΰ Θεοϋ (Ματθ. 13:39). Μήν μπορώντας, όμως, νά βλάψουν τόν Ίδιο τόν Θεό, στράφηκαν εναντίον της δημιουργίας Του καί κατεξοχήν εναντίον τοϋ ανθρώπου, πού ήταν τό τελειότερο επίγειο δημιούργημα Του.
"Ετσι, μέ πονηρό καί ύπουλο τρόπο, προκάλεσαν τήν ανθρώπινη τραγωδία. Κατάφεραν, δηλαδή, μέ δόλωμα τήν Ίσοθεΐα (Γέν. 3:5), ν' απογυμνώσουν τόν άνθρωπο από τή θεία χάρη καί νά τόν βγάλουν από τόν παράδεισο. Καί φυσικά, μέχρι σήμερα, κύριο μέλημα τους είναι νά τόν κρατοΰν μακριά από τόν Θεό, εμποδίζοντας τον νά επιστρέψει κοντά Του από τό δρόμο πού γιά χάρη του άνοιξε ό Χριστός, μέ τήν ενανθρώπηση καί τή θυσία Του.
Οι δαίμονες, λοιπόν, αφότου έγιναν «οικεία βουλήσει» κακοί -μολονότι είχαν γευθεί πλούσια τή χάρη, τήν αγαθότητα καί τή μακαριότητα τοΰ Θεοΰ-, έχασαν κάθε ελπίδα μετάνοιας καί επιστροφής: «Μετά γάρ τήν έκπτωσιν ουκ εστίν αύτοΐς μετάνοια, ώσπερ ουδέ τοις άνθρώποις μετά τον θάνατον» (άγιος Ιωάννης ό Δαμασκηνός).
Σύμφωνα, ωστόσο, μέ άλλη πατερική εκδοχή, «πρίν από τήν πλάση τοΰ ανθρώπου, υπήρχε κάποια δυνατότητα στό διάβολο νά μετανοήσει. Αφότου, όμως, δημιουργήθηκε ό κόσμος, φυτεύθηκε ό παράδεισος, πλάστηκε ό άνθρωπος, δόθηκε ή θεϊκή εντολή καί ακολούθησε άπό φθόνο δαιμονικό ό "φόνος" τοΰ τιμημένου πλάσματος, αποκλείστηκε ολότελα τό ενδεχόμενο της μετάνοιας του» (Μέγας Βασίλειος). Ό άγιος Κασσιανός διατυπώνει ως έξης τήν άποψη αυτή: «Τό πρώτο αμάρτημα τοΰ διαβόλου ήταν ό εγωισμός καί αυτό τοΰ στοίχισε τήν πτώση. Δεύτερο άμάρτημά του ήταν ό φθόνος εναντίον τοΰ ανθρώπου, πού μόλις είχε πλαστεί καί είχε δεχθεί τήν κλήση γιά μιά δόξα ίδια μ' αυτήν πού εκείνος απολάμβανε πρίν άπό τήν πτώση του. Τό πάθος, λοιπόν, τοΰ φθόνου βρήκε τό διάβολο, όταν ακόμα είχε τή δυνατότητα νά σηκωθεί καί ν' ανοίξει διάλογο μέ τόν άνθρωπο. Ή δίκαιη, όμως, απόφαση τοΰ Θεοΰ τόν γκρέμισε οριστικά. Δέν θά μπορεί στό έξης νά ορθοποδήσει οΰτε νά στρέψει τό βλέμμα του προς τά πάνω».
"Αν, πραγματικά, μποροΰσε νά μετανοήσει ό διάβολος, ό Θεός θά οίκονομοΰσε τή λύτρωση του, όπως οικονόμησε καί τοΰ ανθρώπου τή λύτρωση. Δέν τό έκανε, όμως, γιατί ή φύση του είχε πιά οριστικά διαφθαρεί. Καί είναι γνωστό, πώς ή δαιμονική φύση είναι τελείως διαφορετική άπό τήν ανθρώπινη. Ό διάβολος, δηλαδή, «ως πνεΰμα είναι άσύνθετος. Δέν διαιρείται σε μέρη ή φύση του. "Οταν θέλει καί ότι θέλει, τά θέλει ολόκληρη ή ουσία του... Μέ τή θέληση του τό πνεΰμα εκφράζει τό είναι του, τό βάθος τής ουσίας του.
"Οταν, λοιπόν, ελεύθερα αποστάτησε άπό τόν Θεό, δεν έφθάρη μονάχα ή βούληση του, αλλά καί ή φύση του, με την όποια εκείνη ταυτίζεται... Τό χάλασμα ήταν ολοκληρωτικό καί τέλειο... Ό αγαθός άγγελος έγινε κακός, χωρίς νά έχει στό έξης τη δυνατότητα μετάνοιας καί επιστροφής στον θεό» (καθηγητής Ά. Θεοδώρου).
Ό άνθρωπος, αντίθετα, μετά τήν πτώση του είχε δυνατότητα μετάνοιας, γιατί ή φύση του δεν ήταν απλή. "Ηταν σύνθετη από ψυχή καί σώμα. Ή ελεύθερη βούληση του μπορούσε νά επηρεαστεί καί από εξωτερικούς παράγοντες, πράγμα πού συνέβη μέ τήν πτώση του: Δέν έπεσε από μόνος του, όπως ό διάβολος, αλλά παρασύρθηκε. Γι' αυτό μετάνιωσε πικρά, ελεήθηκε από τόν Θεό καί μπόρεσε νά επιστρέψει «είς τό άρχαΐον κάλλος» μέ τήν ενανθρώπηση τοΰ Χριστού.
via