Χριστιανισμός και μαντεία
Tου Μιχαήλ Χούλη, Θεολόγου
Ότι οι περισσότεροι χρησμοί των αρχαίων μαντείων ήταν διφορούμενοι είναι σε όλους γνωστό. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίπτωση του βασιλιά Κροίσου της Λυδίας. Αυτός μαγείρεψε κάποτε σε μια μπρούντζινη χύτρα ένα αρνί και μια χελώνα μαζί και ζήτησε από την πυθία να ανακαλύψει τι έκανε. Με την σωστή απάντηση το μαντείο των Δελφών κέρδισε την εμπιστοσύνη του (Ηροδότου, Κλειώ). Σε νέα κρίσιμη ερώτησή του, αν θα νικήσει δηλαδή τους Πέρσες πολεμώντας εναντίον τους, η μαντική πρόβλεψη που του έγινε ήταν ότι «θα καταστραφεί ένα μεγάλο κράτος». Εκείνος ξεκίνησε πόλεμο, αλλά αποδείχθηκε πως ο χρησμός επαληθεύτηκε για τον ίδιο, και το νικημένο στράτευμα ήταν το δικό του (βλ. και dilazdialog.blogspot.gr/2008/05/blog-post_08.html). Είναι κατανοητό επομένως γιατί ο Απόλλωνας ονομαζόταν και ‘Λοξίας’. Μια άλλη σοβαρή περίπτωση πρόρρησης από το ίδιο μαντείο έχει σχέση με την ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ο διφορούμενος χρησμός ήταν: «Εμπιστευθείτε τα ξύλινα τείχη. Η πόλη θα καταστραφεί». Ο Θεμιστοκλής εύστοχα θεώρησε ότι θα μπορούσε εύκολα να κατατροπώσει τα περσικά πλοία με τα δικά του ευέλικτα αθηναϊκά. Αυτό και έγινε. Και οδήγησε τους Αθηναίους στη μεγαλύτερη νίκη της αρχαίας Ελλάδας, που απετέλεσε λαμπρό παράδειγμα και για τις επόμενες γενιές (βλ. και www.livepedia.gr). Ας διευκρινίσουμε αρχικά όμως μερικές λεπτές έννοιες και ας καταγράψουμε τις διαφορές μεταξύ προφητείας και μαντείας.
Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ αφορά την πορεία της ιστορίας προς τον τελικό σωτηριολογικό σκοπό της και έχει ως βάση την ένωση κτιστού και ακτίστου στην ενοποιό μορφή του Θεού Λόγου, δηλαδή του Ιησού Χριστού. Οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, πρόσωπα σεβάσμια που ζούσαν ενάρετη και ασκητική ζωή, διείδαν με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος την έλευση του Μεσσία, που πραγματοποιήθηκε πολύ αργότερα από την εποχή τους με την ενανθρώπηση του Θεού, και σκιαγράφησαν την πνευματική βασιλεία του, μια βασιλεία δικαιοσύνης, αγάπης και ειρήνης, η οποία έλαβε χώρα και αρχή με την εμφάνιση της Εκκλησίας πάνω στη γη. Τα λεγόμενά τους δεν είναι διανοήματα δικά τους, πράγμα που διακηρύσσουν συνεχώς -αφού μάλιστα προφήτης σημαίνει αυτός που μιλά στο όνομα κάποιου άλλου, δηλαδή του Θεού, και όχι απαραιτήτως αυτός που αναφέρεται στο μέλλον-, αλλά έχουν κληθεί από τον Θεό για να προφητεύσουν, αν και ζουν ακόμη και 1.000 χρόνια π.Χ. (όπως η περίπτωση του βασιλιά Δαυίδ) ή 800 χρόνια π.Χ. (περίπτωση του Ησαΐα), παρέχοντας συνολικά μια αλυσίδα ακριβέστατων πληροφοριών μεγάλης χρονικής διαφοράς μεταξύ τους, για τον μοναδικό Θεάνθρωπο της ιστορίας, τον Ιησού Χριστό.
Ένας βαθύς συνεπώς μελετητής της Βίβλου αναγιγνώσκοντας τα ιερά κείμενα έχει μπροστά του ένα πάζλ, το οποίο σχηματίζεται και ολοκληρώνεται ιστορικά και ξεκάθαρα όσο προστίθενται τα επιμέρους κομμάτια, που είναι οι συγκεκριμένες προφητείες της Αγίας Γραφής, προερχόμενες όμως από διαφορετικούς ανθρώπους, από διαφορετικά γεωγραφικά περιβάλλοντα και σε διαφορετικό χρονικό πλαίσιο. Το πάζλ, ολοκληρωμένο πλέον με την τελευταία προφητεία του μεγίστου προφήτη Ιωάννου του Βαπτιστού: "Ιδού ο αμνός του Θεού", τη σχετική με την φύση και την αποστολή του Υιού του Ανθρώπου στον κόσμο, εικονίζει και φανερώνει τη μορφή του Ιησού Χριστού, του Λυτρωτή και Σωτήρα. Ο προφήτης λοιπόν έχει μπροστά του ένα λαό τον οποίον οδηγεί και νουθετεί, συγκεκριμένη θρησκευτική ζωή και ιερατείο οργανωμένο, το οποίο ενίοτε κατακρίνει για την παρέκκλισή του από την υγιή διδασκαλία. Μία δε σημαντική του διαφορά από τα μέντιουμ και τις μαντείες είναι το γεγονός πως επιτελεί το καθήκον του σε απολύτως συνειδητή κατάσταση, σε εγρήγορση και όχι σε ύπνωση, όπως συμβαίνει στις παγανιστικές θρησκείες.
Η ΜΑΝΤΕΙΑ αντίθετα υπήρξε στους ειδωλολατρικούς λαούς και στην αρχαία Ελλάδα μια γενικότερη κατηγορία προσπάθειας να αντληθεί με βία η γνώση του θελήματος των θεών, για χρήση και συμφέρον των ανθρώπων, ώστε να μάθουν οι τελευταίοι το μέλλον τους. Χρησιμοποιεί και χρησιμοποιούσε στην πράξη διάφορα ευτελή μέσα, όπως: Σπλάγχνα ζώων (σπλαγχνοσκοπία), διάβασμα παλάμης (χειρομαντεία), παρατήρηση πτηνών (οιωνοσκοπία), το φλιτζάνι του καφέ (καφεμαντεία), τις επιδράσεις των άστρων (αστρολογία), την επικοινωνία με τα πνεύματα (νεκρομαντεία), το ρίξιμο χαρτιών (χαρτομαντεία) κλπ. Ονομαστά μαντεία στην ιστορία έμειναν το μαντείο του Άμμωνα Δία στην Αίγυπτο και των Δελφών, της Δωδώνης, της Ολυμπίας και των Ασκληπιείων στην Ελλάδα. Ονομαστοί μάντεις οι Σίβυλλες ιέρειες, ο Κάλχας, οι Πέρσες μάγοι κ.α. Σε αρκετές περιπτώσεις οι μάντεις ήταν άτομα πανέξυπνα και εφοδιασμένα με γνώσεις ψυχολογίας. Συνέδεαν μάλιστα τα "προτερήματά" τους με το θρησκευτικό χώρο της εποχής τους, γίνονταν σεβαστοί στους άρχοντες και στο λαό και αποκόμιζαν τεράστια κέρδη. Ιδιάζουσα εδώ διαφορά, σε σχέση με την προφητεία, είναι το γεγονός πως πρόκειται για μεμονωμένες περιπτώσεις ατόμων που προλέγουν ιδιωτικά να συμβούν γεγονότα, τα οποία δεν αφορούν την πορεία της ανθρωπότητας και ούτε είναι ανάγκη να ζουν ηθικά και με ευσέβεια, όπως συμβαίνει στους προφήτες. Το Πνεύμα φυσικά "όπου θέλει πνέει" (Ιω. 3,8), όπως λέγει η Αγία Γραφή, αλλά είναι ιστορικά διαπιστωμένο ότι αναπαύεται πάνω σε εκείνους που καθαρίστηκαν, φωτίστηκαν και θεώθηκαν δια του Αγίου Πνεύματος και της δικής τους άσκησης, σύμφωνα με το Γρηγόριο τον Θεολόγο και τους νηπτικούς πατέρες.
Από χριστιανικής πλευράς, η δύναμη της μαντείας αφορά σε αρνητική μεταφυσική πηγή και δεν εξηγείται απλά σαν μια ακόμη βιολογική, φυσική ενέργεια: Συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον πνευματισμό, απορρίφθηκε επανειλημμένα από την Εκκλησία ως πλανεμένη δοξασία ("αποστολικές διαταγές", ΚΔ' κανόνας της Συνόδου της Αγκύρας και ο ΞΑ' της Πενθέκτης) και ο ίδιος ο Θεός παραγγέλνει στους Ισραηλίτες την απομάκρυνση των μάντεων, των τερατοσκόπων (εκείνων που μέσω ουράνιων φαινομένων προέλεγαν τα μελλούμενα) και των νεκρομάντεων. Μάλιστα, ο απ. Παύλος, όπως φαίνεται στις Πράξεις των Αποστόλων, πρόσταξε στο όνομα του Ιησού Χριστού το μαντικό πνεύμα μιας δυστυχούς κοπέλας στους Φιλίππους να εξέλθει από αυτήν (πράγμα που έγινε), γεγονός που δείχνει την κακή πηγή αυτών των καταστάσεων. Τέλος, η μαντεία είναι γνώρισμα ειδωλολατρικής πίστης και αντιτίθεται στην αλήθεια του Χριστιανισμού. Πολλά παραδείγματα ανθρώπων που ισχυρίζονται ότι λαμβάνουν μηνύματα από το υπερπέραν με αυτόματη γραφή (χωρίς να ελέγχουν δηλαδή συνειδητά οι ίδιοι οι γράφοντες το τι γράφουν), που διαδίδουν ότι διάφοροι άγιοι τούς αποκαλύπτουν κρυφές αλήθειες και μάλιστα πολύ συχνά, που εν υπνώσει προλέγουν καταστροφές ή παρουσιάζουν εν εκστάσει αντιχριστιανικές θεωρίες, πιστοποιούν, άθελά τους ίσως, τη γενικότερη σύγχυση που υπάρχει στο χώρο της μαντείας.
Ο ψυχίατρος και εγκληματολόγος Κ. Λομπρόζο, στο βιβλίο του "Πνευματισμός και Υπνωτισμός" (εκδ. Βασιλείου, Αθ. 1925), αναφέρει ότι εξέτασε πάνω από 33 περιπτώσεις υπνωτισθέντων ατόμων με προορατικές και παραψυχολογικές ιδιότητες, εκ των οποίων όλοι υπήρξαν υστερικοί, πολλοί επιληπτικοί και οι πάντες νευρωτικοί. Τέτοιου είδους πληροφορίες παρασιωπούνται από τους περισσότερους συγγραφείς παραψυχολογικών και αποκρυφιστικών βιβλίων. Τα υστερικά άτομα σε περίοδο μεγάλης κρίσης καταφέρνουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα, όπως είναι το να μαντεύουν λέξεις, αριθμούς, ονόματα, χαρτιά από τράπουλες, να σχεδιάζουν τις εικόνες που βρίσκονται πίσω τους με κλειστούς οφθαλμούς, να αναγνωρίζουν αντικείμενα κρυμμένα από τα μάτια τους (χαρτί, ξίφος, κέρμα, σπαθί) κα. Όσον αφορά λοιπόν τις παραφυσικές δραστηριότητες δεν πρόκειται για μια εξέλιξη του ανθρωπίνου όντος ή της συνείδησης του ανθρώπου σε τελειότερες μορφές, όπως συμφέρει σε ορισμένους να παρουσιάζουν το όλο θέμα, αλλά αντίθετα έχουμε μπροστά μας αποκλίνοντα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και ασθενικά συμπτώματα (Για τη ρίζα και την πηγή των νευρώσεων και της υστερίας βλ. "Εγχειρίδιο Ποιμαντικής Ψυχολογίας", Ιω. Κορναράκη, Τεύχος Α', εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1984, σελ. 183-184).
Για την Εκκλησία ένα πράγμα είναι σίγουρο: Ότι οι προφήτες, οι άγιοι και για όσους ο Θεός θελήσει, βιώνουν την αιωνιότητα και τον Παράδεισο απ’ αυτή τη ζωή και αντλούν αποκαλύψεις από την πηγή της αλήθειας, την Αγία Τριάδα, έστω και "δι' εσόπτρου εν αινίγματι" (Α΄ Κορ. 13,12), θαμπά δηλαδή βλέποντας, όπως μέσα από καθρέπτη. Τα φαινόμενα πρόγνωσης δηλαδή, όταν συμβαίνουν και όσο ο Θεός το επιτρέπει, οφείλονται τόσο στη Χάρη του Θεού όσο και στην ένωση της θείας με την ανθρώπινη φύση στο πρόσωπο του Χριστού. Ο Θεός άλλωστε, με συγκεκριμένες επεμβάσεις, αποδεικνύει την άπειρη αγάπη του προς τα δημιουργήματά του, τους ανθρώπους. Παρόμοια ερμηνεία μπορεί να δοθεί και στο ακόλουθο οικογενειακό συμβάν: Μια γυναίκα ξύπνησε τον άνδρα της ένα βράδυ για να του περιγράψει ένα τρομακτικό όνειρο. Είδε ένα μεγάλο διακοσμητικό πολυέλαιο, που υπήρχε πράγματι πάνω απ' το κεφάλι του παιδιού τους στο δωμάτιο του, να πέφτει και να σκοτώνει το παιδί. Το ρολόι του δωματίου έδειχνε 4:35. Ο άντρας της γέλασε με την ανησυχία της, όταν αυτή πήρε το παιδί στο δικό της κρεβάτι, αλλά δεν γελούσε δυο ώρες αργότερα, όταν ακούστηκε ένας θόρυβος απ' το δωμάτιο του παιδιού και η ώρα ήταν 4:35. Ο πολυέλαιος έπεσε στο αδειανό κρεβάτι του παιδιού (βλ. "Παραφυσικά φαινόμενα και Παραψυχολογία", Jacobson Ο. Nils, εκδ. Κονιδάρη, 1977, σελ. 99).
Μόνο ο Θεός, "ο ερευνών νεφρούς και καρδιάς" (Αποκ. 2,23), γνωρίζει με ακρίβεια ακόμη και όσα δεν λαλήσει ο άνθρωπος με τον ενδιάθετο λόγο της καρδίας, ως παντογνώστης, αΐδιος και πανταχού παρών, καθώς και αυτός ο σοφότατος βασιλιάς Σολομών διαπιστώνει: "συ μονώτατος οίδας την καρδίαν πάντων υιών ανθρώπων" (Γ' Βασιλειών 8,39). Οι άγγελοι και οι άγιοι γνωρίζουν μερικές φορές τα απόκρυφα των ανθρώπων, αλλά όχι από τη δική τους δύναμη. Τους τα αποκαλύπτει ο Θεός και συντελούνται κατόπιν θείου φωτισμού. Εξάλλου μόνο ο Δανιήλ μετά από θεϊκή έλλαμψη κατάφερε να ερμηνεύσει το όνειρο του Ναβουχοδονόσορα και όχι οι Χαλδαίοι μάγοι, εξορκιστές και μάντεις, όσο και αν προσπάθησαν (Δανιήλ, κεφ. Β'). Τα λόγια του προφήτη Ησαΐα στην Παλαιά Διαθήκη περιγελούν την ειδωλολατρική πορεία της Βαβυλώνας προς τον αφανισμό: "Σταμάτησε λοιπόν τώρα τις μαγείες σου και τις πολλές γοητείες σου, τις οποίες από τα νιάτα σου έμαθες, μήπως και μπορέσεις να ωφεληθείς και να σωθείς. Πολύ έχεις κοπιάσει στις συσκέψεις σου και τις συμβουλές των μάγων και των αστρολόγων. Ας σταθούν λοιπόν τώρα, ας σηκωθούν όρθιοι και ας σε σώσουν οι αστρολόγοι του ουρανού, αυτοί που παρατηρούν τις κινήσεις των αστέρων και μαντεύουν τάχα το μέλλον. Ας αναγγείλουν σε σένα τι πρόκειται να σου συμβεί, τι θα επέλθει εναντίον σου. Νά, όλοι αυτοί σαν φρύγανα θα κατακαούν πάνω στην φωτιά" (47,12-14).
Η δια των ονείρων, άλλωστε, εξάσκηση της μαντείας είναι εξίσου κατακριτέα από την, δια των Οικουμενικών Συνόδων, εκφραζομένη συνείδηση της Εκκλησίας (61ος κανόνας της εν Τρούλλω ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου και 72ος του Μ. Βασιλείου), διότι όσοι καταφεύγουν σε μάντεις και μάγους αρνούνται, χωρίς πολλές φορές να το γνωρίζουν, τη Χάρη του Τριαδικού και μόνου αληθινού Θεού. Τα αδιάψευστα θεία ρήματα της Αγίας Γραφής παραγγέλλουν: «Εάν παρουσιαστεί μεταξύ σας προφήτης (ψευδής) ή άνθρωπος, ο οποίος βλέπει και ερμηνεύει όνειρα και σας πει ότι θα δώσει κάποιο σημάδι ή θα κάνει κάποιο καταπληκτικό θαύμα ... δεν θα δώσετε καμία προσοχή στα λόγια του ψευδούς εκείνου προφήτου ή του ενυπνιαστού.... αυτός ο προφήτης θέλησε να σε σπρώξει έξω από τον δρόμο τον οποίον ο Θεός σε διέταξε να ακολουθείς» (Δευτερονόμιον 13,2-6). Ο Κύριος καταφέρεται με δριμύτητα εναντίον των ονειρομάντεων και πνευματιστών, και μέσω του προφήτου Ιερεμίου προστάζει: «Έως πότε θα υπάρχει η πονηριά στην καρδιά των ψευδοπροφητών; ...Αυτοί σκέπτονται και επιθυμούν να κάνουν τους ανθρώπους να λησμονήσουν τον Νόμο μου με τα ψευδή ενύπνιά των ... Νά, εγώ καταφθάνω εναντίον των ψευδοπροφητών, οι οποίοι κοιμούνται τον ύπνο τους για να δουν ενύπνια σύμφωνα με τις επιθυμίες της πονηρής αυτών καρδίας» (23,25-32).
Και ναι μεν ο Θεός στα χρόνια της Παλαιάς όσο και της Καινής Διαθήκης αποκάλυψε, σε ορισμένες περιπτώσεις, το θέλημά Του μέσω των ονείρων και πλησίασε τους ανθρώπους δι’ αυτών, αλλά:
- δεν είχε δοθεί ακόμη ο γραπτός Νόμος της Π.Δ.,
- δεν είχε ολοκληρωθεί η αποκάλυψή Του δια Ιησού Χριστού, αψευδής και αιώνια παρακαταθήκη μεταξύ των ανθρώπων,
- μίλησε πάντα για σοβαρότατα πανανθρώπινα ζητήματα, που απέβλεπαν σε σωτηριολογικούς ευρύτερους σκοπούς,
- εφιστάται η προσοχή των πιστών Του στο να μην παρασυρθούν από ειδωλολατρικές πλάνες οπαδών ψευδών θεοτήτων, αλλά να παραμείνουν στο θέλημά Του και στο δρόμο Του ως λαός Του ("Και σήμερα είδωλα;" αρχιμ. Γ.Ι. Δημοπούλου, εκδ. Σωτήρ, Αθ. 1992, σελ. 26).
Δια του παρόντος άρθρου καταβλήθηκε προσπάθεια να αντιληφθούμε απολύτως περιληπτικά την οντολογική διαφορά μεταξύ Παραδείσου και Κολάσεως, προφητείας και μαντείας. Η πηγή των προγνώσεων, που επιχειρούνται από τα πάσης λογής μέντιουμ και μάγους, τους οραματιστές, αποκρυφιστές, χαρτορίχτρες και καφετζούδες, δεν είναι ο Θεός. Αντίθετα, η Εκκλησία προσφέρει θεία καθοδήγηση, παρηγοριά και άνωθεν βοήθεια, δια των μυστηρίων και ιδιαίτερα της Εξομολόγησης και Θείας Ευχαριστίας. Αρκετοί βέβαια άγιοι γέροντες, ζώντες εν ασκήσει και προσευχή, παρέχουν ιδιαίτερη θεία βοήθεια στους πιστούς, επικοινωνώντας αγιοπνευματικά με τον Θεό απ’ αυτή τη ζωή. Παραδείγματα τέτοιων ανθρώπων, που εκδήμησαν ήδη για την αιώνια ζωή, υπήρξαν οι προορατικοί γέροντες Παΐσιος, Πορφύριος, Ιάκωβος ο Τσαλίκης κ.α. Μόνο η Εκκλησία, τέλος, προσφέρει στερεή πίστη, ξεκάθαρα μηνύματα σωτηρίας, αγαπητική ζωή και γνήσια προσωπική προσευχή, ενώ προσανατολίζει προς το σωτήριο Λιμάνι της Βασιλείας του Θεού. Δια του δρόμου αυτού περιφρονούμε τις γελοίες δεισιδαιμονίες και τις σύγχρονες ειδωλολατρίες, αντλώντας δύναμη και φωτισμό από το Άγιο Πνεύμα, που μόνο Εκείνος, ως αιώνιος Κύριος, ερευνά και γνωρίζει τα βάθη της Αγίας Τριάδας, αλλά και όλων των ανθρώπων τις κρυφές επιθυμίες, τις σκέψεις και την πορεία τους προς το τέλος -τελείωσή τους.
oode