Οι άγγελοι, είναι όντα ανώτερα, λειτουργικά, δημιουργημένα από τον θεό, που εμείς δύσκολα κατανοούμε, αλλά που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Είναι προορισμένοι να γίνονται οι κήρυκες του Υψίστου, οι οδηγοί των ανθρώπων, οι φύλακες, οι σοφοί σύμβουλοι, οι προστάτες, αλλά και αυτοί που μας παρηγορούν και μας συμπαραστέκονται από την πρώτη στιγμή της γέννησης μας ως την ύστατη του τάφου μας.
Οι άγγελοι είναι καθαρά πνεύματα. Δεν τα περιορίζει ούτε χρόνος, ούτε χώρος, δεν έχουν ηλικία, ούτε νεότητα, ούτε γηρατειά, αλλά μια ζωή σε όλη την πληρότητα της. Δεν μπορούμε να τους δούμε με τα σωματικά μας μάτια, δεν μπορούμε να έχουμε ούτε καν μια σκιερή εικόνα της μεγαλοσύνης και της ισχύος τους. Εμείς οi θνητοί δεν καταλαβαίνουμε την ελευθερία των ουρανίων αγγέλων και την έκταση του νου τους, λόγω του υλικού εγκεφάλου που διαθέτουμε. Είναι κρυστάλλινα καθαροί, δεν γνωρίζουν πόνο ή δυστυχία, δεν δοκιμάζουν αμφιβολίες ή φόβους, δεν ανήκουν ούτε σε αρσενικό ούτε σε θηλυκό γένος, έχουν τέλεια ομορφιά, αγάπη, ζωή και ενεργητικότητα.
Για να τους ανακαλύψουμε απαιτείται υπερβατική γνώση της μυστικής θεολογίας, ταπεινότητα, και κοίταγμα επάνω και πέρα και ταυτόχρονα πολύ κοντά μας, γιατί ο άγγελος της ψυχής μας στέκεται εδώ, δίπλα μας. Ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης μας εξηγεί ότι δεν είναι δυνατόν ο ανθρώπινος νους να υψωθεί προς εκείνη την άυλη μίμηση και θεωρία των ουρανίων ιεραρχιών, αν δεν χρησιμοποιήσει την αρμόδια σ' αυτόν υλική χειραγώγηση. Πρέπει δηλ. να σκεφτεί τα ορατά κάλλη ως απεικονίσματα της αόρατης ωραιότητας και τα υλικά φώτα, εικόνα της άυλης φωτοδοσίας και όσα άλλα έχουν παραδοθεί υπερκόσμια στις ουράνιες υπάρξεις και με σύμβολα σ' εμάς. Για τον σκοπό αυτής της ανάλογης θέωσής μας, η φιλάνθρωπη ιεραρχία αποτύπωσε με αισθητές εικόνες τους ουράνιους νόες στις ιερές απεικονιστικές συνθέσεις των λογίων για να μας ανυψώνει διαμέσου των αισθητών στα νοητά και από τα ιεροφάνταστα σύμβολα στις απλές κορυφές των ουράνιων ιεραρχιών.
Για να τους ανακαλύψουμε απαιτείται υπερβατική γνώση της μυστικής θεολογίας, ταπεινότητα, και κοίταγμα επάνω και πέρα και ταυτόχρονα πολύ κοντά μας, γιατί ο άγγελος της ψυχής μας στέκεται εδώ, δίπλα μας. Ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης μας εξηγεί ότι δεν είναι δυνατόν ο ανθρώπινος νους να υψωθεί προς εκείνη την άυλη μίμηση και θεωρία των ουρανίων ιεραρχιών, αν δεν χρησιμοποιήσει την αρμόδια σ' αυτόν υλική χειραγώγηση. Πρέπει δηλ. να σκεφτεί τα ορατά κάλλη ως απεικονίσματα της αόρατης ωραιότητας και τα υλικά φώτα, εικόνα της άυλης φωτοδοσίας και όσα άλλα έχουν παραδοθεί υπερκόσμια στις ουράνιες υπάρξεις και με σύμβολα σ' εμάς. Για τον σκοπό αυτής της ανάλογης θέωσής μας, η φιλάνθρωπη ιεραρχία αποτύπωσε με αισθητές εικόνες τους ουράνιους νόες στις ιερές απεικονιστικές συνθέσεις των λογίων για να μας ανυψώνει διαμέσου των αισθητών στα νοητά και από τα ιεροφάνταστα σύμβολα στις απλές κορυφές των ουράνιων ιεραρχιών.
Ο θεαρχικός φωτισμός δημιουργείται πρώτα στις ουράνιες διακοσμήσεις και μέσω αυτών μεταβιβάζονται σε εμάς οι πάνω από εμάς εξηγήσεις. Έτσι λοιπόν ο ΝΟΜΟΣ μας δωρήθηκε μέσω των αγγέλων.
Διονύσιος : Πόσα και ποια είναι τα συστήματα των υπερουρανίων υπάρξεων και πως τελούνται τα μυστήρια μέσα σ' αυτά, νομίζω ότι γνωρίζει ακριβώς μόνον η Αρχή που προκαλεί τη θέωση. Και οι ίδιοι οι διάκοσμοι έχουν ακόμη γνώση για τις δυνάμεις και τους φωτισμούς τους και την ιερή και υπερκόσμια ευταξία τους. Γιατί είναι αδύνατον να μάθουμε εμείς τα μυστήρια των υπερουράνιων πνευμάτων και τις πανάγιες τελειότητες τους, εκτός αν πούμε όσα η θεαρχία μας έχει διδάξει μυστικά μέσω αυτών , επειδή αυτά γνωρίζουν καλά τα δικά τους. Εμείς λοιπόν δεν θα πούμε τίποτε που να προέρχεται από μας. θα εκθέσουμε, όσο καλύτερα μπορούμε όσα θεάματα θεάστηκαν οι ευσεβείς θεολόγοι και μύησαν και εμάς σ' αυτά.
Ουράνιες διακοσμήσεις κατά Διονύσιο Αρεοπαγίτη
Ύστερα από πολλή μελέτη της Π.Δ. και της Κ.Δ. ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης κατανέμει τις ουράνιες δυνάμεις σε μια ιεραρχία. Κατά την άποψη μας, λέει, η ιεραρχία είναι ιερή τάξη, γνώση και ενέργεια που είναι κατά το δυνατόν αφομοιωμένη προς τη θεία ομοιότητα και οδηγείται προς τη θεία μίμηση ανάλογα με τη δεδομένη από τον θεό έλλαμψη... Σκοπός της Ιεραρχίας είναι η κατά το δυνατόν αφομοίωση με τον θεό. Κάθε πρόσωπο που ανήκει σε μια ιεραρχία γίνεται τελειότερο σύμφωνα με τη δύναμη μίμησης που έχει. Γίνεται δηλαδή «συνεργός θεού».
Ο Διονύσιος ταξινομεί τους Ουράνιους Νόες σε τρεις τριάδες και σε κάθε τριάδα υπάρχουν τρεις τάξεις Νοών, των οποίων τα ονόματα έχουν σχέση με τις θείες ιδιότητες. Οι αγγελικές τάξεις μεταδίδουν το Φως η μια στην άλλη, έως ότου φτάνει σε μας και μας φωτίζει σύμφωνα με τις διάφορες ικανότητες μας. Οι ουράνιοι άγγελοι έχουν κατ' ευθείαν σχέση με καθεμία ψυχή ξεχωριστά. Με τη δική τους βοήθεια το πνεύμα του ανθρώπου ελευθερώνεται από τα υλικά δεσμά και γνωρίζει την πραγματική αιτία της ύπαρξης. Όσο περισσότερο φωτίζεται η ψυχή, τόσο πιο πολύ βρίσκει τον σκοπό της ύπαρξης της και έρχεται εγγύτερα στον τελικό στόχο της, το καθ' ομοίωσιν.
Πρώτα λοιπόν έρχονται οι ουράνιες υπάρξεις που βρίσκονται πάντα γύρω από τον θεό και που έχουν ενωθεί πολύ στενά μαζί του. Είναι οι πανάγιοι Θρόνοι και τα πολυόμματα και πολύπτερα Χερουβείμ και Σεραφείμ, όπως λέγονται στη γλώσσα των Εβραίων. Αυτή η τριαδική διάταξη είναι η πρώτη Ιεραρχία. Από αυτήν δεν είναι άλλη περισσότερο όμοια με τον θεό και τόσο άμεσα κοντινή στους πρώτους φωτισμούς της θεότητας.
Το όνομα των πανύψηλων Θρόνων σημαίνει την αυστηρή εξαίρεση τους από κάθε χαμόσυρτη ταπεινότητα. Έχουν στηθεί κοντά στον αληθινά Ύψιστο, είναι δεκτικοί της θεϊκής επιφοίτησης, έτοιμοι να δεχτούν ως υπηρέτες τις θείες εντολές.
Το όνομα των Σεραφείμ σημαίνει αυτούς που καίουν ή όσους θερμαίνουν. Υποδεικνύει τη θερμότητα και την οξύτητα και την υπερβολική φλόγα της πλησιέστατης και ανυποχώρητης και αταλάντευτης αεικινησίας τους, αλλά και την ανυψωτική και έντονη δύναμη να αφομοιώνουν τα κατώτερα καθώς τα ξαναθερμαίνουν και τα ξαναφλογίζουν προς την ίδια με τη δική τους θερμότητα.
Η ονομασία Χερουβείμ σημαίνει πλήθος γνώσης ή διάχυση σοφίας. Δηλώνει τη γνωστική και θεοπτική τους ικανότητα, τη δεκτικότητα που έχουν της υπέρτατης φωτοδοσίας και την ικανότητα να θεωρούν τη θεϊκή ομορφιά, ενώ τα ίδια, γεμάτα από τη σοφία που έλαβαν, τη μεταδίδουν στα δεύτερα τους με τη διάχυση της σοφίας που τους δωρήθηκε.
Δεύτερη διάταξη είναι αυτή που αποτελείται από τις Εξουσίες, τις Κυριότητες και τις Δυνάμεις. θεωρούνται οι κυρίαρχοι του διαστήματος και των άστρων. Ο δικός μας πλανήτης, κατά συνέπεια, ως μέρος του σύμπαντος, βρίσκεται κάτω από τη δική τους κυριαρχία. Δεν έχουμε όμως άμεση επαφή με το δεύτερο χορό των αγγέλων. Η ενδιάμεση τούτη διάταξη των θείων πνευμάτων καθαίρεται, φωτίζεται και τελεσιουργείται από τους θεαρχικούς φωτισμούς που δίνονται σ' αυτήν μέσω της πρώτης ιεραρχικής διάταξης. Τρίτη, τέλος, των ουράνιων ιεραρχιών είναι η διάταξη των Αρχών, των Αρχαγγέλων και των Αγγέλων.
Η τελευταία αυτή τριάδα έχει τη γη μας κάτω από την ιδιαίτερη φροντίδα της και προστασία. Είναι ο ιεκτελεστές του θελήματος του θεού, οι διαρκείς φύλακες των τέκνων του και οι αγγελιαφόροι του. Οι Αρχάγγελοι έχουν έντονη ατομικότητα και αποτελούν ένα ιδιαίτερο τάγμα ουρανίων πνευμάτων, τα οποία συνδυάζουν και τη φύση των Αρχών και τη φύση των Αγγέλων. Υπάρχουν 7 Αρχάγγελοι. Στην Αγία Γραφή αναφέρονται τα ονόματα των 4 μόνον.
Μιχαήλ (ποιος ομοιάζει με τον θεό;) Κορυφαίος των ουρανίων πνευμάτων Αυτός που νίκησε τον Δράκοντα (Εωσφόρο) και τον πέταξε από τον Παράδεισο.
Γαβριήλ (ο άνθρωπος του θεού) που εμφανίστηκε στη Θεοτόκο
Ραφαήλ (ο υπηρέτης του θεού) Είναι ο επικεφαλής στους φύλακες αγγέλους. Αυτός που μεταφέρει τις προσευχές μας στον Κύριο, ο άγγελος των καλών πράξεων και της θεραπείας. Επίσης είναι ο προστάτης όσων ταξιδεύουν.
Ουριήλ (το πυρ του θεού) Αυτός που ερμηνεύει τις προφητείες.
Πόσοι είναι οι Άγγελοι
Η τελευταία αυτή τριάδα έχει τη γη μας κάτω από την ιδιαίτερη φροντίδα της και προστασία. Είναι ο ιεκτελεστές του θελήματος του θεού, οι διαρκείς φύλακες των τέκνων του και οι αγγελιαφόροι του. Οι Αρχάγγελοι έχουν έντονη ατομικότητα και αποτελούν ένα ιδιαίτερο τάγμα ουρανίων πνευμάτων, τα οποία συνδυάζουν και τη φύση των Αρχών και τη φύση των Αγγέλων. Υπάρχουν 7 Αρχάγγελοι. Στην Αγία Γραφή αναφέρονται τα ονόματα των 4 μόνον.
Μιχαήλ (ποιος ομοιάζει με τον θεό;) Κορυφαίος των ουρανίων πνευμάτων Αυτός που νίκησε τον Δράκοντα (Εωσφόρο) και τον πέταξε από τον Παράδεισο.
Γαβριήλ (ο άνθρωπος του θεού) που εμφανίστηκε στη Θεοτόκο
Ραφαήλ (ο υπηρέτης του θεού) Είναι ο επικεφαλής στους φύλακες αγγέλους. Αυτός που μεταφέρει τις προσευχές μας στον Κύριο, ο άγγελος των καλών πράξεων και της θεραπείας. Επίσης είναι ο προστάτης όσων ταξιδεύουν.
Ουριήλ (το πυρ του θεού) Αυτός που ερμηνεύει τις προφητείες.
Πόσοι είναι οι Άγγελοι
Η παράδοση των Λογίων για τους αγγέλους τους υπολογίζει σε χίλιες χιλιάδες και σε μύριες μυριάδες. Είναι πολλές οι στρατιές των υπερκόσμιων νοών που ξεπερνούν την αδύνατη και περιορισμένη μετριότητα των ανθρώπινων υλικών αριθμών.
Φύλακας άγγελος
Δ. Αρεοπαγίτης. Ο φύλακας άγγελος μας θεωρείται ότι είναι η πνευματική εικόνα των καλών και αληθινών στοιχείων που έχουμε. Αυτό τον κάνει έντονα προσωπικό και εντελώς δικό μας άγγελο. Σύμφωνα με αυτό, ο φύλακας άγγελος είναι εγγύτερα ή μακρύτερα από μας, ανάλογα με το πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε εμείς από την αληθινή φύση μας
Οι πετττωκότες άγγελοι.
Διαπίστωση συγκλονιστική ότι οι άγιο» άγγελοι και οι δαίμονες έχουν κοινή προέλευση.
Σατανά - αραβ. = απομονωμένος, μακρινός, ξέχωρος. Ο Σατανάς είναι φοβερά απομακρυσμένος από τον θεό, από την πηγή του καλού της ζωής. Τόσο δε απομονωμένος, ώστε τελικά φτάνει στο μηδέν στο σκοτάδι. Οι άγγελοι του φωτός προσωποποιούν όλα όσα είναι ο θεός. Οι άγγελοι του σκότους, όλα όσα δεν είναι ο θεός.
Διονύσιος για τον Άγγελο του σκότους.
Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε εξ ολοκλήρου τον ρόλο των αγγέλων στη ζωή των ανθρώπων, αν δεν γνωρίσουμε παράλληλα και τον αρνητικό ρόλο του Σατανά, του Άρχοντα του σκότους'.
Ο Σατανάς πριν από την πτώση του, ήταν ανάμεσα στα μεγαλύτερα ουράνια πνεύματα. Ονομαζόταν Εωσφόρος, ο 'μεταφέρων το φως' και κατείχε θέση στο ύψιστο σημείο της δημιουργημένης τελειότητας. Παρά τη φοβερή πτώση του, εξακολουθεί να είναι πιο κοντά στη φύση του θεού παρά του ανθρώπου από την άποψη ότι είναι πνεύμα και επομένως είναι αγέραστο και αθάνατο. Έχει όλες τις ιδιότητες του αγγελικού κόσμου χωρίς να περιορίζεται τοπικά ή χρονικά και διαθέτει μεγάλη διανοητική διαύγεια. Η δύναμη του είναι κατώτερη μόνο σε σχέση με τον θεό. Ας μην λησμονούμε, ότι η δύναμη του Σατανά είναι ίση με αυτή των Χερουβείμ και ότι ασταμάτητα παλεύει με τις ουράνιες δυνάμεις και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, τον σημαιοφόρο τους, που έχει τη φροντίδα του ανθρώπινου γένους.
Πουθενά αλλού όμως δεν περιγράφεται τόσο λεπτομερειακά και εκφραστικά η ιστορία της πτώσης του Σατανά, όσο στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, ο οποίος κάνει μια συμβολική παρουσίαση του εν ουρανοίς αγώνα των αγγελικών δυνάμεων, που άρχισε πολύ πριν από τη γήινη δημιουργία.
Ο Σατανάς πριν από την πτώση του, ήταν ανάμεσα στα μεγαλύτερα ουράνια πνεύματα. Ονομαζόταν Εωσφόρος, ο 'μεταφέρων το φως' και κατείχε θέση στο ύψιστο σημείο της δημιουργημένης τελειότητας. Παρά τη φοβερή πτώση του, εξακολουθεί να είναι πιο κοντά στη φύση του θεού παρά του ανθρώπου από την άποψη ότι είναι πνεύμα και επομένως είναι αγέραστο και αθάνατο. Έχει όλες τις ιδιότητες του αγγελικού κόσμου χωρίς να περιορίζεται τοπικά ή χρονικά και διαθέτει μεγάλη διανοητική διαύγεια. Η δύναμη του είναι κατώτερη μόνο σε σχέση με τον θεό. Ας μην λησμονούμε, ότι η δύναμη του Σατανά είναι ίση με αυτή των Χερουβείμ και ότι ασταμάτητα παλεύει με τις ουράνιες δυνάμεις και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, τον σημαιοφόρο τους, που έχει τη φροντίδα του ανθρώπινου γένους.
Πουθενά αλλού όμως δεν περιγράφεται τόσο λεπτομερειακά και εκφραστικά η ιστορία της πτώσης του Σατανά, όσο στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, ο οποίος κάνει μια συμβολική παρουσίαση του εν ουρανοίς αγώνα των αγγελικών δυνάμεων, που άρχισε πολύ πριν από τη γήινη δημιουργία.
«Ύστερα έγινε πόλεμος στον ουρανό. Ο Μιχαήλ και οι άγγελοι του πολεμούσαν κατά του δράκου. Ο δράκος και οι άγγελοι του πολέμησαν , αλλά δεν νίκησαν, και δεν βρέθηκε πλέον γι αυτούς τόπος στον ουρανό. Και ρίχτηκε κάτω ο μεγάλος δράκος, το αρχαίο φίδι, που ονομάζεται διάβολος και Σατανάς, εκείνος που πλανά ολόκληρη την οικουμένη, ρίχτηκε κάτω στη γη και μαζί του ρίχτηκαν και οι άγγελοί του. Χαρείτε όμως στη γη και τη θάλασσα, διότι ο διάβολος κατέβηκε σε σας με μεγάλο θυμό. επειδή ξέρει ότι λίγος είναι ο καιρός του» (Αποκ.12:7-12).
Έτσι η μόνη δύναμη που του απέμεινε είναι επί της γης. Και γνωρίζει πως όταν ο κόσμος αυτός φτάσει στο τέλος του, τότε και η δική του ικανότητα να εξαπατά θα σταματήσει. Η αιωνιότητα είναι η ώρα για τον κάθε άνθρωπο να δρέψει τους καρπούς αυτής της επίγειας μάχης.
Έτσι η μόνη δύναμη που του απέμεινε είναι επί της γης. Και γνωρίζει πως όταν ο κόσμος αυτός φτάσει στο τέλος του, τότε και η δική του ικανότητα να εξαπατά θα σταματήσει. Η αιωνιότητα είναι η ώρα για τον κάθε άνθρωπο να δρέψει τους καρπούς αυτής της επίγειας μάχης.
Οι άγγελοι στη Βυζαντινή Τέχνη
Έχουμε κατακλυσθεί από εικόνες γεμάτες συναισθηματισμό, με φανταστικά δημιουργήματα αιωρούμενα στο κενό πάνω από τη γη, που προστατεύουν με ανοιχτές φτερούγες μικρά παιδάκια. Είναι γεγονός ότι οι άγιοι άγγελοι παραποιήθηκαν πολύ από ορισμένες εκφράσεις της τέχνης. Το ίδιο όμως συνέβη και με τους δαίμονες που τους φόρεσαν κέρατα και ουρές. Τους έκαναν τόσο άσχημους, ώστε να είναι εντελώς αποκρουστικοί.
Ας έχουμε πάντα στο νου μας ότι οι άγγελοι είναι πνεύματα και επομένως ασώματα όντα, χωρίς ηλικία και φύλο και κατά συνέπεια είναι αδύνατον να απεικονισθούν. Μόνον συμβολικά τους παριστάνουμε βάσει όχι αυτού που είναι, αλλά βάσει των ενεργειών τους. Επειδή είναι η προσωποποίηση των ιδιοτήτων του θεού. όταν εμφανίζονται στους ανθρώπους είναι δυνατοί και απαιτούν σεβασμό και προσοχή.
Οι βυζαντινοί άγγελοι δεν είναι όμορφοι, αλλά μάλλον ανδροπρεπείς και δυνατοί. Είναι ντυμένοι σαν τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, γιατί είναι οι «θείοι νόες» ή φορούν άμφια διακόνου γιατί, όπως ο διάκονος στον ναό, υπηρετούν και αυτοί τον Ύψιστο. Συνήθως κρατούν μια ράβδο, δείγμα εξουσίας. Τα μαλλιά τους είναι μακριά, κυματοειδή, δεμένα συνήθως με μια μπλε κορδέλα, δείγμα πνευματικότητας και συγκέντρωσης του νου στην προσευχή και τη λατρεία του θεού. Οι φτερούγες, σύμβολο της ταχύτατης κίνησης του αγγελιαφόρου και του προστάτη, είναι πάντα δυνατές χωρίς να είναι υπερτονισμένες. Οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ εικονίζονται πάντα στις δύο πλαϊνές θύρες του τέμπλου.
Σε μερικές εικόνες βλέπουμε τους αγγέλους να έχουν αναδιπλωμένο το σώμα τους και τα φτερά ψηλά. Είναι χαρακτηριστική στάση προσευχής και λατρείας. Τα Χερουβείμ και τα Σεραφείμ με τα κάπως αυστηρά και ασυμβίβαστα πρόσωπα, τις έξι κόκκινες και μπλε φτερούγες, εικονίζονται σε παραστάσεις του ουρανού και του Παραδείσου.
Ο Σατανάς σπάνια εικονίζεται σε τοιχογραφίες ή φορητές εικόνες του ναού. Σε μερικούς μόνο ναούς και κυρίως στους τοίχους του πρόναου βρίσκουμε εικονογραφημένες σκηνές από την Τελική Κρίση. Οι βυζαντινοί άγγελοι αν και δεν μας συγκινούν με την ομορφιά τους, μας εμπνέουν με την πνευματική τους δύναμη και μας γεμίζουν εμπιστοσύνη.
Οι άγγελοι λοιπόν είναι μια αναμφίβολη πραγματικότητα. Είναι ενεργητικές, δραστήριες παρουσίες μέσα στο δημιουργημένο από τον θεό κόσμο, του οποίου αποτελούν δυναμικό μέρος. Αγνοώντας την παρουσία τους, τη βοήθεια τους, τη φροντίδα τους για μας, στερούμε τον εαυτό μας από μια μεγάλη πηγή παρηγοριάς, δύναμης και ελπίδας. Έτσι λοιπόν, Άγγελον Ειρήνης, πιστόν οδηγόν, φύλακα των ψυχών και των σωμάτων ημών, παρά του Κυρίου αιτησώμεθα.