Δεν βλέπουμε τα πράγματα όπως αυτά είναι.
Τα βλέπουμε όπως εμείς είμαστε. Ταλμούδ
Τα βλέπουμε όπως εμείς είμαστε. Ταλμούδ
Όταν η ποιμαντική διακονία εξαντλείται στην ανάλυση και την έκθεση των αιρετικών θέσεων των άλλων δοξασιών τότε αυτή η ίδια η ποιμαντική διακονία είναι αιρετική. Η έντονη αντιπαράθεση που θεμελιώνεται στην ανάπτυξη επιχειρημάτων διώκει το πνεύμα του Θεού. Ο Ιησούς Χριστός αποκαλύπτει το μεγαλείο της δύναμής του πάνω στον σταυρό ως άκρα ταπείνωση. Νικά τον θάνατο ενώ νικάται από το θάνατο και μας αποκαλύπτει τη δυνατότητα της νίκης δια της ήττας. Ο σταυρός είναι το αρχετυπικό σύμβολο της ποιμαντικής πράξης. Το κήρυγμα του ευαγγελίου θεμελιώνεται στην ταπείνωση του σταυρού. Η αλήθεια του ευαγγελίου δεν κηρύσσεται με επιχειρήματα, μεταλαμπαδεύεται με την αγάπη. Ο αλλόπιστος δεν είναι αντίπαλος αλλά αδελφός. Ο μόνος τρόπος για να του δείξεις την Αλήθεια είναι να τον αγαπήσεις. Αν τον νικήσεις με επιχειρήματα θα τον αποξενώσεις από την Θεία Αγάπη. Ο πλούτος της επιχειρηματολογίας αποκρύπτει την πτωχεία του Σταυρού. Χωρίς την Αγάπη δεν υπάρχει Αλήθεια. Χωρίς την ταπείνωση δεν κηρύσσεται Χριστός.
Η θρησκευτική Αλήθεια είναι
γνωσιολογικά απρόσιτη
γνωσιολογικά απρόσιτη
«φύσις
κρύπτεσθαι φιλεί» Ηράκλειτος
κρύπτεσθαι φιλεί» Ηράκλειτος
- Η Αλήθεια δεν διατυπώνεται ως θεωρία . Βιώνεται ως σταυρο-αναστάσιμο γεγονός. Αυτό που αληθεύει την αλήθεια δεν είναι η ακρίβεια της διατύ π ωσης αλλά η πνευματική εγρήγορση του προσώπου που την εκφράζει . Ο ανθρώπινος λόγος ε πικυρώνεται α πό το βαθμό μετοχής του προσώπου στην αγάπη και την ταπείνωση του Υιού Λόγου. Η Αλήθεια κοινωνείται στο φως της Χάριτος. Το χαριτωμένο φως καθώς εκπίπτει στο επίπεδο του λόγου αποξενώνεται από την Αλήθεια. Η Αλήθεια εικονίζεται στο επίπεδο του λόγου αλλά ως προς την ουσία της παραμένει καθαρή, μυστική και απρόσιτη. Ο λόγος δείχνει αλλότρια απεικάσματα του οντολογικά αληθινού. Ο λόγος αληθεύει μόνο στο βαθμό που κατέχεται από την εμπνοή του Θεού-Λόγου.
- Η μετάβαση από την εξωτερική-οριζόντια-καθημερινή-φυσική αντίληψη του κόσμου στην εσωτερική-κάθετη-αιώνια-πνευματική αντίληψη προϋποθέτει και συνοδεύεται από την αλλαγή όλων των κριτηρίων κατανόησης, ερμηνείας και αξιολόγησης.
Όπως στο κβαντικό επίπεδο δεν ισχύουν οι νόμοι της Νευτώνειας φυσικής έτσι και στην πνευματική διάσταση δεν ισχύουν οι κανόνες της ψυχολογικής ζωής.
Όπως στο κβαντικό επίπεδο δεν ισχύουν οι νόμοι της Νευτώνειας φυσικής έτσι και στην πνευματική διάσταση δεν ισχύουν οι κανόνες της ψυχολογικής ζωής.
- Η θεολογική γλώσσα δεν είναι κυριολεκτική αλλά συμβολική και μεταφορική. Οι χριστιανικές, πνευματικές αλήθειες είναι δυνατόν να αποκρυσταλλωθούν στο επίπεδο του λόγου ως θεολογία. Όμως η έλλογη διατύπωσή δεν έχει ουσιαστική σχέση με την αλήθεια αλλά μόνο μεταφορική. Το σημαίνων είναι οντολογικά ξένο από το σημαινόμενο.
Η λεκτική ομολογία «ο Θεός είναι Αγία Τριάδα» δεν διευκρινίζει κάτι περισσότερο από αυτό που αποκρύπτει. Διότι η τριαδικότητά του Θεού δεν είναι αριθμητικού και έλλογου τύπου αλλά υπερβατικού και μυστικού. Ο Πατέρας είναι Πατέρας αλλά δεν είναι Πατέρας σαν τον ανθρώπινο πατέρα ούτε ο Υιός είναι υιός με τρόπο που μπορεί να συλλάβει η ανθρώπινη νόηση . Και το Άγιο πνεύμα είναι Πνεύμα αλλά δεν είναι πνεύμα με τον τρόπο που θα μπορούσαμε να το νοήσουμε χωρίς να ζήσουμε την επίσκεψή Του .
- Τίποτε στην Εκκλησία δεν λειτουργεί μαγικά και τελετουργικά και ανεξάρτητα από την ζωντανή προσωπική σχέση Θεού και ανθρώπου . Όλα ενεργοποιούνται και αληθοποιούνται μέσα από την ενεργητική συμμετοχή των προσώπων στη Θεία Ζωή εν Αγίω Πνεύματι .
Οι θεολογικές και οι νηπτικές διδασκαλίες της Εκκλησίας δεν μεταλαμπαδεύονται με τη διδασκαλία. Αποκαλύπτουν το νόημά τους μόνο σε αυτόν που είναι προετοιμασμένος να τις δεχτεί μέσα από την αγιότητα του βίου του με τη βοήθεια της Χάριτος . Η θεολογική αλήθεια απονευρώνεται και αχρηστεύεται στα ώτα των μη ακουόντων δηλαδή στα ώτα αυτών που δεν πληρούν τις υπαρξιακές και πνευματικές προϋποθέσεις για να την αφομοιώσουν. Μόνο όταν ο σπόρος πέσει σε γόνιμο έδαφος θα φέρει καρπό. Η θεολογική Αλήθεια είναι μυστήριο. Οι λέξεις απεικονίζουν ισχνά τα μυστήρια της Θεία ζωής . Η εικόνα όπως και ο λόγος αποκαλύπτουν τα μυστικά τους στους προετοιμασμένους . Ο θεολογικός λόγος χωρίς την προϋπόθεση του καλού αποδέκτη εκπίπτει σε άγονη φλυαρία . Δεν έχει σημασία η ακριβής διατύπωση του λόγου αλλά η βιωματική και πνευματική μετοχή στην Αλήθεια που ο λόγος φανερώνει . Η εκφορά του λόγου είναι το μέσον για να φτάσουμε στην πληρότητα της σιωπής. Στην προσευχή ο λόγος εγκαταλείπεται στη σιωπή. Από τον πυθμένα της ησυχίας αναβλύζει το Πνεύμα το Άγιο.
Η λεκτική ομολογία «ο Θεός είναι Αγία Τριάδα» δεν διευκρινίζει κάτι περισσότερο από αυτό που αποκρύπτει. Διότι η τριαδικότητά του Θεού δεν είναι αριθμητικού και έλλογου τύπου αλλά υπερβατικού και μυστικού. Ο Πατέρας είναι Πατέρας αλλά δεν είναι Πατέρας σαν τον ανθρώπινο πατέρα ούτε ο Υιός είναι υιός με τρόπο που μπορεί να συλλάβει η ανθρώπινη νόηση . Και το Άγιο πνεύμα είναι Πνεύμα αλλά δεν είναι πνεύμα με τον τρόπο που θα μπορούσαμε να το νοήσουμε χωρίς να ζήσουμε την επίσκεψή Του .
- Τίποτε στην Εκκλησία δεν λειτουργεί μαγικά και τελετουργικά και ανεξάρτητα από την ζωντανή προσωπική σχέση Θεού και ανθρώπου . Όλα ενεργοποιούνται και αληθοποιούνται μέσα από την ενεργητική συμμετοχή των προσώπων στη Θεία Ζωή εν Αγίω Πνεύματι .
Οι θεολογικές και οι νηπτικές διδασκαλίες της Εκκλησίας δεν μεταλαμπαδεύονται με τη διδασκαλία. Αποκαλύπτουν το νόημά τους μόνο σε αυτόν που είναι προετοιμασμένος να τις δεχτεί μέσα από την αγιότητα του βίου του με τη βοήθεια της Χάριτος . Η θεολογική αλήθεια απονευρώνεται και αχρηστεύεται στα ώτα των μη ακουόντων δηλαδή στα ώτα αυτών που δεν πληρούν τις υπαρξιακές και πνευματικές προϋποθέσεις για να την αφομοιώσουν. Μόνο όταν ο σπόρος πέσει σε γόνιμο έδαφος θα φέρει καρπό. Η θεολογική Αλήθεια είναι μυστήριο. Οι λέξεις απεικονίζουν ισχνά τα μυστήρια της Θεία ζωής . Η εικόνα όπως και ο λόγος αποκαλύπτουν τα μυστικά τους στους προετοιμασμένους . Ο θεολογικός λόγος χωρίς την προϋπόθεση του καλού αποδέκτη εκπίπτει σε άγονη φλυαρία . Δεν έχει σημασία η ακριβής διατύπωση του λόγου αλλά η βιωματική και πνευματική μετοχή στην Αλήθεια που ο λόγος φανερώνει . Η εκφορά του λόγου είναι το μέσον για να φτάσουμε στην πληρότητα της σιωπής. Στην προσευχή ο λόγος εγκαταλείπεται στη σιωπή. Από τον πυθμένα της ησυχίας αναβλύζει το Πνεύμα το Άγιο.
Οι λέξεις, οι σκέψεις, οι πράξεις, και τα αισθήματα εξαρτώνται από το κοσμοθεωρητικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται. Για παράδειγμα η πίστη για ένα χριστιανό θα μπορούσε να είναι ζωντανή, προσωπική, ερωτική σχέση με τον Θεό ενώ για έναν επιστήμονα πίστη μπορεί να σημαίνει αφελή αποδοχή μη αποδείξιμων (ή μη διαψεύσιμων) υποθέσεων.
Το νόημα που κομίζουν οι λέξεις του πρώτου άρθρου της πίστης «πιστεύω εις ένα Θεό Πατέρα Παντοκράτορα» εξαρτάται από τις γνωσιακές, ψυχολογικές και πνευματικές προϋποθέσεις του «πιστού» που τις προφέρει:
• Πιστεύω : Αποδέχομαι θεωρητικά, συμφωνώ. Αφιερώνω τη ζωή μου. Συντονίζομαι υπαρξιακά. Σχετίζομαι με εμπιστοσύνη. Ταπεινώνω τη γνωσιολογική μου αξιοπρέπεια χάριν του σταυρικού Έρωτα.
• Θεός: Ουράνια, γεροντική, σεβάσμια μορφή στην οποία οφείλω υπακοή. Το πρώτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Απύθμενη άβυσσος. Οντολογικό θεμέλιο του σύμπαντος κόσμου. Ο έρωτάς μου, ο πόθος, το πάθος και η ζωή μου.
• Πατέρας : Αυτός που με γεννά και με προστατεύει. Αυτός που με τιμωρεί και με ανταμείβει. Το παγκόσμιο υπόβαθρο του όντος από το οποίο προέρχομαι και το οποίο με θεμελιώνει. Η πηγή της ζωής. Αυτός ο οποίος με έχει πλάσει και με καλεί να γίνω κατά χάριν παιδί του.
• Παντοκράτορας: Εξουσιαστής των πάντων. Παγκόσμιος νόμος που ρυθμίζει την ύπαρξη και της λειτουργία των όντων. Βάναυσος, αδυσώπητος δυνάστης. Κραταιά, πνευματική αρχή της Αγάπης.
Να υπογραμμίσουμε ότι όλες λέξεις
των ανωτέρω ερμηνευτικών προτάσεων
επιδέχονται και αυτές με τη σειρά τους
νέες πολλαπλές ερμηνείες.
των ανωτέρω ερμηνευτικών προτάσεων
επιδέχονται και αυτές με τη σειρά τους
νέες πολλαπλές ερμηνείες.
- Η αποδοχή ή η απόρριψη των θεολογικών διατυπώσεων εξαρτάται από ψυχοκοινωνικούς παράγοντες οι οποίοι δεν έχουν ουσιαστική σχέση με την Αλήθεια της πίστης:
• Αποδοχή και ομολογία - Φόβος για να μην τιμωρηθώ από το Θεό σε αυτή τη ζωή ή στην άλλη. Αναζήτηση αποδοχής από την οικογένεια ή από την ευρύτερη κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκω. - Καθησυχασμός της ενοχικής μου συνείδησης. - Άγνοια ή έλλειψη εμπιστοσύνης σε άλλα ιδεολογικά και κοσμοθεωρητικά σχήματα. | • Άρνηση και διαφωνία - Αίσθημα ευθύνης και απαίτηση απόλυτης, υπαρξιακής βεβαιότητας πριν από την ομολογία. - Ανάγκη για προσωπική, εμπειρική γνώση. - Απαίτηση για βαθύτερη θεολογική κατάρτιση πριν από την αποδοχή κάποιων δογματικών θέσεων. - Ψυχογενή προδιάθεση για αμφισβήτηση και αντίδραση απέναντι σε κάθε μορφή κατεστημένου. |
Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα είναι δυνατόν κάποιος που δηλώνει άθεος να είναι «πιο κοντά» στο Θεό από κάποιον που δηλώνει πιστός.
- Ο άνθρωπος για να δραπετεύσει από την ψυχολογική ανασφάλεια, την υπαρξιακή αγωνία και την οντολογική του ερημία προσπαθεί να ελέγξει την πραγματικότητα μέσα από την έλλογη ερμηνεία και τη θρησκευτική λατρεία. Θρησκεύει για να διασώσει την ατομικότητά του και όχι για να συναντήσει την Αλήθεια ή να αληθοποιήσει την ύπαρξή του. Προσπαθεί :
- Nα γνωρίσει, να ερμηνεύσει, να προβλέψει, να οργανώσει και να ελέγξει την Αλήθεια της πνευματικής ζωής με τον τρόπο που προσπαθεί να γνωρίσει, να ερμηνεύσει και να οργανώσει τη γνώση που αφορά στην αντικειμενική πραγματικότητα.
- Να οριοθετήσει γνωσιολογικά τα ακριβή όρια της αληθινής πίστης ώστε να την προφυλάξει από την αίρεση και να διασφαλίσει μέσα από την ορθότητα των πεποιθήσεών του τη σωτηρία του.
- Να μεθοδεύσει τα βήματα της πνευματικής του πορείας ώστε να εξασφαλίσει βέβαιη και σταθερή πνευματική πρόοδο.
- Να οργανώσει τη ζωή του – δουλειά, γάμος, παιδιά, υγεία κοινωνικές σχέσεις - ώστε να πετύχει ευημερία και ευτυχία.
Αυτές οι προσπάθειες αυτό-εξασφάλισης εμποδίζουν την Αλήθεια να συναντήσει τον άνθρωπο ως απόλυτη ελευθερία. Όπως στο υποατομικό έτσι και στο πνευματικό επίπεδο η εσωτερική αρμονία υπερβαίνει τα όρια του ελέγχου και της προβλεψιμότητας. Και στο φυσικό και στο οντολογικό πεδίο η τάξη και η αταξία αλληλοπεριχωρούνται.
| Η πνευματική, αντιληπτική προοπτική εξαρτάται από παράγοντες όπως: - Ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα. - Ευρύτητα γνωσιολογικών οριζόντων. - Πνευματική ωριμότητα. - Θρησκευτικό - κοινωνικό - πολιτισμικό πλαίσιο. |
Ο λόγος και η Αλήθεια.
Από τον λόγο στο Λόγο.
- Ο οντολογικά ταλαίπωρος άνθρωπος δεν διαθέτει απόλυτο κριτήριο για να βεβαιωθεί ότι αυτό π ου π ιστεύει είναι όντως αληθινό . Συνήθως εκλαμβάνει ως αληθινό αυτό που εξυπηρετεί πρακτικές, ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες. Χρησιμοποιεί τις γνώσεις του ως ωφέλιμο εργαλείο και προσκολλάται σε αυτή ανάλογα με το βαθμό χρησιμότητάς τους. Αυτό που μπορεί να τον διασώσει από το φανατισμό δεν είναι η μάθηση αλλά η ταπείνωση .
Η πίστη στο Χριστό δεν συνιστά γνωστική βεβαιότητα αλλά ερωτική διακινδύνευση. Η πίστη δεν θεμελιώνεται στον ορθό λόγο αλλά στη γεύση ή την υποψία της θείας αγάπης. Η πίστη δεν διαθέτει τη δύναμη των λογικών αποδείξεων. Χαρακτηρίζεται από την ταπείνωση της αγαθής προαίρεσης. Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό αλλά μόνο να Τον παρακαλέσουμε μας αποκαλυφθεί.
Ο θεολογικά καταρτισμένος χριστιανός ο οποίος δεν έχει ζωντανή υ παρξιακή μετοχή στα π νευματικά δρώμενα εκλαμβάνει τις αγιοπατερικές προτάσεις ως γνωσιολογικά έγκυρες, εννοιολογικές - θεωρητικές διατυπώσεις. Ανάγει τις θεολογικές έννοιες στις ανθρώπινες, εκκοσμικευμένες προσλαμβάνουσες που διαθέτει και κατανοεί τις έννοιες χωρίς να μετέχει υπαρξιακά στο ουσιαστικό τους περιεχόμενο .
Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει θεολογική γνώση χωρίς τη Χάρη. Κανείς δεν μ πορεί να προφέρει το όνομα του Θεού χωρίς τη Χάρη εκτός και αν ε ικαλείται το όνομα του Θεού επί ματαίω … δηλαδή όταν θεο-λογεί χωρίς επίγνωση δηλαδή όταν θρησκεύει χωρίς μετάνοια .
Η θεολογία ως στεγνό, θεωρητικό - εννοιολογικό κατασκεύασμα εκπίπτει σε σουρεαλιστική ανοησία . Αυτό π ου ζωο π οιεί και αληθοποιεί τη θεολογία είναι το πρόσωπο που μετέχει βιωματικά και οντολογικά στη Θεία Ζωή εν Αγίω Πνεύματι. Χωρίς τη Χάρη ο θεολογικός λόγος είναι ήχος κύμβαλου αλαλάζοντος.
Η πίστη στο Χριστό δεν συνιστά γνωστική βεβαιότητα αλλά ερωτική διακινδύνευση. Η πίστη δεν θεμελιώνεται στον ορθό λόγο αλλά στη γεύση ή την υποψία της θείας αγάπης. Η πίστη δεν διαθέτει τη δύναμη των λογικών αποδείξεων. Χαρακτηρίζεται από την ταπείνωση της αγαθής προαίρεσης. Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό αλλά μόνο να Τον παρακαλέσουμε μας αποκαλυφθεί.
Ο θεολογικά καταρτισμένος χριστιανός ο οποίος δεν έχει ζωντανή υ παρξιακή μετοχή στα π νευματικά δρώμενα εκλαμβάνει τις αγιοπατερικές προτάσεις ως γνωσιολογικά έγκυρες, εννοιολογικές - θεωρητικές διατυπώσεις. Ανάγει τις θεολογικές έννοιες στις ανθρώπινες, εκκοσμικευμένες προσλαμβάνουσες που διαθέτει και κατανοεί τις έννοιες χωρίς να μετέχει υπαρξιακά στο ουσιαστικό τους περιεχόμενο .
Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει θεολογική γνώση χωρίς τη Χάρη. Κανείς δεν μ πορεί να προφέρει το όνομα του Θεού χωρίς τη Χάρη εκτός και αν ε ικαλείται το όνομα του Θεού επί ματαίω … δηλαδή όταν θεο-λογεί χωρίς επίγνωση δηλαδή όταν θρησκεύει χωρίς μετάνοια .
Η θεολογία ως στεγνό, θεωρητικό - εννοιολογικό κατασκεύασμα εκπίπτει σε σουρεαλιστική ανοησία . Αυτό π ου ζωο π οιεί και αληθοποιεί τη θεολογία είναι το πρόσωπο που μετέχει βιωματικά και οντολογικά στη Θεία Ζωή εν Αγίω Πνεύματι. Χωρίς τη Χάρη ο θεολογικός λόγος είναι ήχος κύμβαλου αλαλάζοντος.
Μέσα από θεολογική κατάρτιση πολλοί φανατίστηκαν υιοθετώντας τις Αλήθειες της Εκκλησίας ως ιδεολογικά σχήματα. Κανείς όμως δεν ήρθε σε μετάνοια αν πρώτα δεν του είχε δωριθεί η δυνατότητα να ανοίξει την καρδιά του στον Χριστό. |
- Ο σύγχρονος, αντιαιρετικός αγώνας της Εκκλησίας δεν γίνεται πια από φανατικούς οργανωσιακούς αλλά από ενημερωμένους θεολόγους . Οι σύγχρονοι κυνηγοί αιρετικών δεν είναι μόνο γνώστες της ορθόδοξης θεολογίας αλλά και σχολαστικοί ερευνητές των θεωρητικών εκφράσεων των άλλων ομολογιών .
Αντιπαραβάλλουν τις θέσεις της ορθόδοξης θεολογίας με τις θέσεις της θεολογίας των άλλων ομολογιών. Συγκρίνουν μεθοδικά έννοιες με έννοιες , θεωρητικά σχήματα με θεωρητικά σχήματα, όρους με όρους . Με αυτό τον τρόπο φέρνουν σε αντιπαράθεση όχι τις ποικίλες, ζωντανές φανερώσεις του πνεύματος στη ζωή των ανθρώπων αλλά τα θεωρητικά απεικάσματα αυτών των αληθειών. Συγκρίνουν δηλαδή ψεύδη με ψεύδη. Συνήθως απογυμνώνουν τη θεολογία των άλλων ομολογιών από το ευρύτερο κοσμοθεωρητικό και ιστορικο-πολιτισμό πλαίσιο στο οποίο ανήκει και στο οποίο επαληθεύεται και την ερμηνεύουν μέσα από το δυτικό, χριστιανικό, κοσμοθεωρητικό πρίσμα για να την διαψεύσουν.
Αντιπαραβάλλουν τις θέσεις της ορθόδοξης θεολογίας με τις θέσεις της θεολογίας των άλλων ομολογιών. Συγκρίνουν μεθοδικά έννοιες με έννοιες , θεωρητικά σχήματα με θεωρητικά σχήματα, όρους με όρους . Με αυτό τον τρόπο φέρνουν σε αντιπαράθεση όχι τις ποικίλες, ζωντανές φανερώσεις του πνεύματος στη ζωή των ανθρώπων αλλά τα θεωρητικά απεικάσματα αυτών των αληθειών. Συγκρίνουν δηλαδή ψεύδη με ψεύδη. Συνήθως απογυμνώνουν τη θεολογία των άλλων ομολογιών από το ευρύτερο κοσμοθεωρητικό και ιστορικο-πολιτισμό πλαίσιο στο οποίο ανήκει και στο οποίο επαληθεύεται και την ερμηνεύουν μέσα από το δυτικό, χριστιανικό, κοσμοθεωρητικό πρίσμα για να την διαψεύσουν.
Οι κυνηγοί των αιρετικών θυμίζουν τους κυνηγούς των μαγισσών. Μόνο που αντί να καίνε βάναυσα τους αιρετικούς θάβουν μεθοδικά την ετερότητα. Η δράση τους θεμελιώνεται στην παρεξήγηση του αυθεντικώς θρησκεύειν. Εκλαμβάνουν την λατρεία ως μαγική τελετουργία και την πίστη ως αποδοχή θεωρητικής διδασκαλίας. Κατακρίνουν κάθε απόκλιση από την «ορθότητα» εφόσον εκλαμβάνουν ως αληθινό το αντικειμενικά ακριβές και όχι το μυστηριακά φρικτό και το γνωσιακά απροσπέλαστο. |
- Ενώ ο δυτικός πολίτης της τρίτης χιλιετίας δυσανασχετεί με τις εμπαθείς, εξουσιαστικές και φανατικές δηλώσεις και απαιτεί επιχειρήματα , εμπειρικές γεύσεις ή αντικειμενικά στοιχεία, οι ορθόδοξοι, θεολόγοι συγγραφείς και ομιλητές συμπεριφέρονται σαν εγωκεντρικοί , απλοϊκοί χωρικοί (συγχωρέστε με!) που τρέφουν απόλυτη βεβαιότητα για τα πιστεύω τους και στρέφονται ενάντια σε οποιονδήποτε αμφισβητεί τις απόψεις τους. Η πίστη τους εκδηλώνεται ως φανατική προσκόλληση σε ένα αδιάλλακτο σχήμα ιδεολογικών πεποιθήσεων. Νομίζουν ότι έχουν πάντα δίκιο. Δεν μπορούν να αλλάξουν προοπτική ώστε να δουν τον εαυτό τους ως παρατηρητές, να κρίνουν και να αξιολογήσουν με εναλλακτικά κριτήρια τη σκέψη και την εμπειρία τους .
- Το γνωσιολογικό κύρος του θεολογικού λόγου πηγάζει από την αληθινότητα της ταπείνωσης . Χωρίς ταπείνωση δεν υπάρχει Αλήθεια στην Εκκλησία. Ο κήρυκας που π ροβάλλει τον ιδεολογικό του φανατισμό , τη μισαλλοδοξία και τη ν ασφυκτική στενότητα των γνωστικών του οριζόντων δεν ευτελίζει α πλώς τον εαυτό του αλλά διαστρέφει το σωτηριολογικό μήνυμα του Ευαγγελίου και σκανδαλίζει τον κόσμο .
Για να μιλήσει κανείς έγκυρα για άλλες ομολογίες π ίστεως ή φιλοσοφίες ζωής πρέπει τουλάχιστον να μπορεί να υπερβεί τη στενότητα της ατομικής του κοσμοαντίληψης , να ξεπεράσει τον υπαρξιακή του ανάγκη για επιβεβαίωση και να διακινδυνεύσει την ισορροπία του καταβυθίζοντας τον εαυτό του στην ένταση της φιλο - σοφικής αναζήτησης . Μόνο αυτός που κατέχεται από εγρήγορση, πάθος και τρέλα για την Αλήθεια είναι διατεθειμένος να πληγωθεί προσλαμβάνοντας την ετερότητα . Συμφέρει σε αυτόν που θέλει να διατηρήσει απρόσβλητη την ισορροπία του να παραμείνει δέσμιος της θρησκευτικής του ιδεολογίας.
Δεν κατέχουμε την Αλήθεια. Μαρτυρούμε για την Αλήθεια άροντας εν ταπεινώσει τον προσωπικό μας σταυρό. Μαρτυρούμε την Αλήθεια με τη ζωή μας. Η ζωή μας γίνεται Αλήθεια στο μέτρο που η Χάρη λαμπρύνει μέσα μας την εικόνα του Θεού.
Για να μιλήσει κανείς έγκυρα για άλλες ομολογίες π ίστεως ή φιλοσοφίες ζωής πρέπει τουλάχιστον να μπορεί να υπερβεί τη στενότητα της ατομικής του κοσμοαντίληψης , να ξεπεράσει τον υπαρξιακή του ανάγκη για επιβεβαίωση και να διακινδυνεύσει την ισορροπία του καταβυθίζοντας τον εαυτό του στην ένταση της φιλο - σοφικής αναζήτησης . Μόνο αυτός που κατέχεται από εγρήγορση, πάθος και τρέλα για την Αλήθεια είναι διατεθειμένος να πληγωθεί προσλαμβάνοντας την ετερότητα . Συμφέρει σε αυτόν που θέλει να διατηρήσει απρόσβλητη την ισορροπία του να παραμείνει δέσμιος της θρησκευτικής του ιδεολογίας.
Δεν κατέχουμε την Αλήθεια. Μαρτυρούμε για την Αλήθεια άροντας εν ταπεινώσει τον προσωπικό μας σταυρό. Μαρτυρούμε την Αλήθεια με τη ζωή μας. Η ζωή μας γίνεται Αλήθεια στο μέτρο που η Χάρη λαμπρύνει μέσα μας την εικόνα του Θεού.
Παραδείγματα εξτρεμιστικών πεποιθήσεων.
|
Οι γνωσιακές παραποιήσεις
Διαπίστωσα ότι ο κόσμος έχει υποφέρει πολύ λιγότερο
από την άγνοια από ότι από τους ισχυρισμούς για γνώση.
Δεν είναι οι σκεπτικιστές ή οι ερευνητές αλλά οι φανατικοί και οι ιδεολόγοι
που απειλούν την ευπρέπεια και τη πρόοδο.
Κανείς αγνωστικιστής ποτέ δεν έκαψε κανένα,
ούτε βασάνισε κανένα ειδωλολάτρη, αιρετικό ή άπιστο.
Daniel Boorstin (1914-2004), Living Philosophies, 1989.
από την άγνοια από ότι από τους ισχυρισμούς για γνώση.
Δεν είναι οι σκεπτικιστές ή οι ερευνητές αλλά οι φανατικοί και οι ιδεολόγοι
που απειλούν την ευπρέπεια και τη πρόοδο.
Κανείς αγνωστικιστής ποτέ δεν έκαψε κανένα,
ούτε βασάνισε κανένα ειδωλολάτρη, αιρετικό ή άπιστο.
Daniel Boorstin (1914-2004), Living Philosophies, 1989.
- Ο καταπιεσμένος, ιδεοληπτικός χριστιανός στενοχωρείται από την ελευθεριότητα των άλλων. Αισθάνεται αδικημένος επειδή περιορίζει, τη σκέψη του στις δογματική διδασκαλία, και τις ανάγκες του στην ηθική, και αισθάνεται εχθρότητα απέναντι σε όσους σκέπτονται ελεύθερα ή διαφορετικά και ζουν άνετα .
Η πίστη ως φανατική ιδεολογική παραδοχή ενοχλείται από την απιστία ή την αλλοδοξία . Η πίστη ως ταπείνωση του νου και της καρδιάς εν Αγίω Πνεύματι προσεύχεται για την απιστία και την αλλοδοξία.Ο πληγωμένος από την αγάπη του Θεού χριστιανός αγαπά όλο τον κόσμο . Ο κολλημένος σε άνυδρα θεολογικά σχήματα χριστιανός κρίνει όλο τον κόσμο .
- Παραθέτουμε αντιληπτικούς μηχανισμούς και νοητικές διεργασίες Σημ. 1 σύμφωνα με τις οποίες είναι δυνατόν να παραποιούμε και να διαστρέφουμε τα δεδομένα τα οποία υποπίπτουν στην αντίληψή μας. Συνήθως η επεξεργασία των αντιληπτικών δεδομένων είναι υποσυνείδητη και συνεπώς ανεξέλεγκτη. Διαμορφώνει όμως σε μεγάλο βαθμό την κρίση μας και παραμορφώνει την καθαρότητα των ερμηνευτικών-αξιολογικών μας δυνατοτήτων. Θα δούμε περιληπτικά κάποιες μορφές γνωσιακών παραποιήσεων οι οποίες μας εμποδίζουν να κατανοήσουμε ορθά την ετερότητα και πιο συγκεκριμένα την πίστη, τις πεποιθήσεις και τις πράξεις των άλλων:
Αυθαίρετο συμπέρασμα: Συμπεράσματα που δεν θεμελιώνονται σε διεξοδική διερεύνηση αντικειμενικών δεδομένων αλλά σε αυθαίρετες ερμηνείες.
Επιλεκτική αφαίρεση- Νοητικό φίλτρο: Αγνόηση των δεδομένων που αμφισβητούν αυτό που πιστεύουμε. Ερμηνείες που βασίζονται στην έμφαση κάποιων στοιχείων ενώ παραβλέπεται η γενική εικόνα. Επιλέγουμε κάποια στοιχεία από ένα ευρύτερο πλαίσιο δεδομένων και στηρίζουμε σ' αυτά την αξιολόγησή μας παραβλέποντας άλλα στοιχεία που παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο.
Υπεργενίκευση. Εξαγωγή συμπερασμάτων από ανεπαρκή στοιχεία. Θεωρούμε ότι ένα ή λίγα αρνητικά δεδομένα, εκφράζουν ή αντιπροσωπεύουν το σύνολο των δεδομένων.
Ετικετοποίηση. Αντί για αντικειμενική περιγραφή κάποιου σφάλματος ή την κριτική που θεμελιώνεται σε πραγματικά στοιχεία προσπαθούμε να απορρίψουμε τους άλλους κολλώντας τους μια αρνητική ταμπέλα.
Στα μέλη των άλλων θρησκευτικών ομάδων βάζουμε την ετικέτα του αιρετικού, νεοεποχίτη, νεοορθόδοξου, μασόνου, σιωνιστή, συγκρητιστή, παπικού, σατανιστή, πλανεμένου κλπ.
Στα μέλη των άλλων θρησκευτικών ομάδων βάζουμε την ετικέτα του αιρετικού, νεοεποχίτη, νεοορθόδοξου, μασόνου, σιωνιστή, συγκρητιστή, παπικού, σατανιστή, πλανεμένου κλπ.
Μεγιστοποίηση και ελαχιστοποίηση : Η διάθεση να μεγεθύνουμε τη σημασία των αρνητικών πλευρών ενός ζητήματος και να σμικρύνουμε τη σημασία των θετικών πλευρών.
Αποχρωματισμός του θετικού. Παραποίηση και παρερμηνεία θετικών παραγόντων που χαρακτηρίζουν την άλλη θρησκευτική ομάδα ώστε να μειωθεί η αξία και η σημασία τους. Ηθελημένη παραμέληση των θετικών στοιχείων που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την αρνητική εικόνα που θέλουμε να έχουμε για τους άλλους.
Διπολική ή διχοτομική σκέψη : Όλα ή τίποτα. Ερμηνεία της πραγματικότητας με απόλυτους όρους. Όλα κατατάσσονται σε δύο ακραίες κατηγορίες άσπρου και μαύρου. Οι αποχρώσεις του γκρίζου δεν γίνονται αντιληπτές. Όλα τα δεδομένα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες όπου η μια αποκλείει την άλλη. Είναι ή σωστά ή λάθος, ή καλά ή κακά.
Καταστροφολογία. Αποδίδουμε στην άλλη θρησκευτική ομάδα την πρόθεση να διαστρέψει, να βλάψει την πίστη μας ή να καταστρέψει. Ανακαλύπτουμε και προβάλλουμε ανύπαρκτους κινδύνους ώστε να διεγείρουμε αισθήματα εχθρότητας στα μέλη της Εκκλησίας απέναντι στην επικείμενη απειλή.
Εξαγωγή από το πλαίσιο αναφοράς: Αφαίρεση προτάσεων ή πράξεων από το εννοιολογικό ή το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ανήκουν και από το οποίο νοηματοδοτούνται.
Εξαγωγή λανθασμένων συμπερασμάτων: Μετά από την παράθεση κάποιας θεολογικής πρότασης εξάγουμε συμπεράσματα που δεν έχουν καμιά σχέση με όσα ήθελε να μηνύσει ο συγγραφέας. Διαστρέφουμε το νόημα των λόγων του και να τον διαβάλλουμε.
Ψευδοεπιστημονική παραπλάνηση: Παράθεση πλήθους επιλεγμένων αποσπασμάτων από κείμενα της άλλης ομολογίας ώστε να φαίνεται ότι ο συγγραφέας ή ο ομιλών γνωρίζει σε βάθος το θέμα που διαπραγματεύεται και άρα τα όσα υποστηρίζει θεμελιώνονται σε μελέτες και είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα.
Πνευματικός αναγωγισμός: Η τάση να ερμηνεύουμε σύνθετα και πολυδιάσταστα φαινόμενα (πνευματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, πολιτισμικά) μόνο μέσα από το πρίσμα της Αγιοπατερικής και Αγιογραφικής διδασκαλίας.
Παρανοϊκή αντίληψη: Μόνο αυτά που πιστεύουμε εμείς είναι σωστά. Αυτά που πιστεύουν οι άλλοι είναι λάθος. Το σύνδρομο του « Εγώ είμαι καλός και σωστός. Εσύ είσαι κακός και λάθος».
Συναισθηματική αποστασιοποίηση: Εγωκεντρικός μηχανισμός άμυνας που μας απομακρύνει συναισθηματικά από τους άλλους ώστε να μπορέσουμε να τους κατακρίνουμε και να απορρίψουμε με ευκολία τις πεποιθήσεις τους.
Ηθική αποδέσμευση: Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Θεωρούμε θεμιτό να πολεμάμε τους αντιπάλους με ψυχρά και ανήθικα μέσα. Είμαστε έτοιμοι να παραβλέψουμε βασικές πνευματικές και ηθικές αξίες όπως αγάπη, ταπείνωση, ειλικρίνεια και σεβασμό αρκεί να κατατροπώσουμε τους αντιπάλους μας.
Αδιαλλαξία, έλλειψη ανεκτικότητας: Απροθυμία κατανόησης και πρόσληψης γόνιμων στοιχείων που χαρακτηρίζουν τη σκέψη και τη ζωή της άλλης θρησκευτικής ομάδας.
Διπλά κριτήρια: Αποδεχόμαστε ανεξέταστα τις αλήθειες της Εκκλησίας τις οποίες θεωρούμε αξιόπιστες ενώ απαιτούμε τρανταχτές αποδείξεις για να αποδεχτούμε τις απόψεις που υποστηρίζει η άλλη θρησκευτική ομάδα την οποία θεωρούμε αναξιόπιστη. Εξονυχιστική έρευνα των δεδομένων που έρχονται σε αντίθεση με τα πιστεύω μας και ανεξέλεγκτη αποδοχή των δεδομένων που συμφωνούν με τα πιστεύω μας.
Σύγχυση της ομοιότητας με την ταυτότητα: Αντί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε σε βάθος τις απόψεις των άλλων μέσα στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνονται προσπαθούμε να τις ταυτίσουμε με κάποιο αρνητικό στερεότυπο ώστε να τις απορρίψουμε ευκολότερα.
Εξάρτηση από την αντίπαλη ομάδα: Μερικές φορές συμβαίνει να βιώνουμε συγκινησιακή εξάρτηση από τους «αντιπάλους» μας. Δηλαδή να βρίσκουμε την ταυτότητά μας και να προσδίδουμε νόημα στην προσωπική μας ζωή μέσα από την σύγκρουση και την αντίθεση.
Υποταγή: Η τάση να υποτασσόμαστε στην κυρίαρχη στάση της ομάδας στην οποία ανήκουμε και να μην αξιοποιούμε την προσωπική μας δυνατότητά για κριτική σκέψη.
Μείωση γνωσιακής ασυμφωνίας (dissonance ): Αναζητούμε στοιχεία και πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας ή ερμηνεύουμε τις πληροφορίες με τρόπο ώστε να επιβεβαιώνουν αυτό που πιστεύουμε.
Αλάθητο: Η δική μας εκκλησιαστική παράδοση είναι ο φορέας της μόνης Αλήθειας. Εμείς δεν ερμηνεύουμε την Αγία Γραφή αλλά εξηγούμε το ακριβές της νόημα. Εννοείται βέβαια πως δεν υπάρχει άλλο ιερό βιβλίο εκτός από την Αγία Γραφή.
Διατήρηση του status quo: Στη δική μας θρησκεία δεν χρειάζεται να αλλάξουμε τίποτα αλλά να διατηρήσουμε τα πράγματα έτσι όπως είναι.
Ψευδαίσθηση ενόρασης: Υπερβολική εμπιστοσύνη και υπερεκτίμηση της ικανότητάς μας να καταλάβουμε με ακρίβεια και σε βάθος την πίστη των άλλων.
Αποδιοπόμπευση: Απόδοση κάποιων «αρνητικών» χαρακτηριστικών που χαρακτηρίζουν σχεδόν όλες τις άλλες θρησκευτικές ομάδες μόνο σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα που στοχεύουμε να απορρίψουμε.
Διαχείριση των εντυπώσεων: Σκόπιμη προσπάθεια να επηρεάσουμε και να ελέγξουμε την αντίληψη των «δικών μας» για μια άλλη θρησκευτική ομάδα παρουσιάζοντας επιλεκτικά στοιχεία που την υποβιβάζουν .
Εξαγωγή λανθασμένων συμπερασμάτων: Μετά από την παράθεση κάποιας θεολογικής πρότασης εξάγουμε συμπεράσματα που δεν έχουν καμιά σχέση με όσα ήθελε να μηνύσει ο συγγραφέας. Διαστρέφουμε το νόημα των λόγων του και να τον διαβάλλουμε.
Ψευδοεπιστημονική παραπλάνηση: Παράθεση πλήθους επιλεγμένων αποσπασμάτων από κείμενα της άλλης ομολογίας ώστε να φαίνεται ότι ο συγγραφέας ή ο ομιλών γνωρίζει σε βάθος το θέμα που διαπραγματεύεται και άρα τα όσα υποστηρίζει θεμελιώνονται σε μελέτες και είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα.
Πνευματικός αναγωγισμός: Η τάση να ερμηνεύουμε σύνθετα και πολυδιάσταστα φαινόμενα (πνευματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, πολιτισμικά) μόνο μέσα από το πρίσμα της Αγιοπατερικής και Αγιογραφικής διδασκαλίας.
Παρανοϊκή αντίληψη: Μόνο αυτά που πιστεύουμε εμείς είναι σωστά. Αυτά που πιστεύουν οι άλλοι είναι λάθος. Το σύνδρομο του « Εγώ είμαι καλός και σωστός. Εσύ είσαι κακός και λάθος».
Συναισθηματική αποστασιοποίηση: Εγωκεντρικός μηχανισμός άμυνας που μας απομακρύνει συναισθηματικά από τους άλλους ώστε να μπορέσουμε να τους κατακρίνουμε και να απορρίψουμε με ευκολία τις πεποιθήσεις τους.
Ηθική αποδέσμευση: Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Θεωρούμε θεμιτό να πολεμάμε τους αντιπάλους με ψυχρά και ανήθικα μέσα. Είμαστε έτοιμοι να παραβλέψουμε βασικές πνευματικές και ηθικές αξίες όπως αγάπη, ταπείνωση, ειλικρίνεια και σεβασμό αρκεί να κατατροπώσουμε τους αντιπάλους μας.
Αδιαλλαξία, έλλειψη ανεκτικότητας: Απροθυμία κατανόησης και πρόσληψης γόνιμων στοιχείων που χαρακτηρίζουν τη σκέψη και τη ζωή της άλλης θρησκευτικής ομάδας.
Διπλά κριτήρια: Αποδεχόμαστε ανεξέταστα τις αλήθειες της Εκκλησίας τις οποίες θεωρούμε αξιόπιστες ενώ απαιτούμε τρανταχτές αποδείξεις για να αποδεχτούμε τις απόψεις που υποστηρίζει η άλλη θρησκευτική ομάδα την οποία θεωρούμε αναξιόπιστη. Εξονυχιστική έρευνα των δεδομένων που έρχονται σε αντίθεση με τα πιστεύω μας και ανεξέλεγκτη αποδοχή των δεδομένων που συμφωνούν με τα πιστεύω μας.
Σύγχυση της ομοιότητας με την ταυτότητα: Αντί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε σε βάθος τις απόψεις των άλλων μέσα στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνονται προσπαθούμε να τις ταυτίσουμε με κάποιο αρνητικό στερεότυπο ώστε να τις απορρίψουμε ευκολότερα.
Εξάρτηση από την αντίπαλη ομάδα: Μερικές φορές συμβαίνει να βιώνουμε συγκινησιακή εξάρτηση από τους «αντιπάλους» μας. Δηλαδή να βρίσκουμε την ταυτότητά μας και να προσδίδουμε νόημα στην προσωπική μας ζωή μέσα από την σύγκρουση και την αντίθεση.
Υποταγή: Η τάση να υποτασσόμαστε στην κυρίαρχη στάση της ομάδας στην οποία ανήκουμε και να μην αξιοποιούμε την προσωπική μας δυνατότητά για κριτική σκέψη.
Μείωση γνωσιακής ασυμφωνίας (dissonance ): Αναζητούμε στοιχεία και πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας ή ερμηνεύουμε τις πληροφορίες με τρόπο ώστε να επιβεβαιώνουν αυτό που πιστεύουμε.
Αλάθητο: Η δική μας εκκλησιαστική παράδοση είναι ο φορέας της μόνης Αλήθειας. Εμείς δεν ερμηνεύουμε την Αγία Γραφή αλλά εξηγούμε το ακριβές της νόημα. Εννοείται βέβαια πως δεν υπάρχει άλλο ιερό βιβλίο εκτός από την Αγία Γραφή.
Διατήρηση του status quo: Στη δική μας θρησκεία δεν χρειάζεται να αλλάξουμε τίποτα αλλά να διατηρήσουμε τα πράγματα έτσι όπως είναι.
Ψευδαίσθηση ενόρασης: Υπερβολική εμπιστοσύνη και υπερεκτίμηση της ικανότητάς μας να καταλάβουμε με ακρίβεια και σε βάθος την πίστη των άλλων.
Αποδιοπόμπευση: Απόδοση κάποιων «αρνητικών» χαρακτηριστικών που χαρακτηρίζουν σχεδόν όλες τις άλλες θρησκευτικές ομάδες μόνο σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα που στοχεύουμε να απορρίψουμε.
Διαχείριση των εντυπώσεων: Σκόπιμη προσπάθεια να επηρεάσουμε και να ελέγξουμε την αντίληψη των «δικών μας» για μια άλλη θρησκευτική ομάδα παρουσιάζοντας επιλεκτικά στοιχεία που την υποβιβάζουν .
Μηχανισμοί άμυνας από την αναλυτική ψυχολογία του Γιούνγκ
και την ψυχανάλυση του Φρόϋντ
και την ψυχανάλυση του Φρόϋντ
Προβολή της σκιάς: Προβάλλουμε στην θρησκευτική ομάδα στην οποία ασκούμε κριτική αρνητικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη δική μας ομάδα και τα πολεμάμε πάνω στους άλλους.
Ταύτιση με τον επιτιθέμενο: Επειδή αισθανόμαστε ότι οι άλλες θρησκευτικές ομάδες μας απειλούν υιοθετούμε τη δική τους απειλητική στάση και εκφραζόμαστε επιθετικά εναντίων τους αμφισβητώντας την πίστη τους. Επιπλέον είναι δυνατόν να μεταβιβάζουμε συναισθηματικά την επιθετικότητα που έχουμε δεχτεί στο παρελθόν από άλλες πηγές (γονείς, συμμαθητές, δασκάλους) στην θρησκευτική ομάδα που επικρίνουμε.
Σημ.1: H γνωσιακοί αλλά και η κοινωνικοί και εξελικτικοί ψυχολόγοι έχουν διερευνήσει τη δομή και λειτουργία της αντίληψης αλλά και τους μηχανισμούς παραποίησης των αντιληπτικών δεδομένων . Beck, A. T. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. New. York : International Universities Press. Ellis A. (1994) Reason and Emotion in Psychotherapy / Revised and updated. New York , N.Y. , Carol Publishing. Kelly G.A. (1955) The psychology of personal constructs. Norton , New York . Kohlberg L. (1984) The psychology of moral development. New York , Harper and Row. Piaget, J. (1972). Psychology and Epistemology: Towards a Theory of Knowledge. Harmondsworth : Penguin, W. Doise, J. Deschamps, G. Mugny: Psicologia sociale, Zanichelli, Bologna, 1980.
του Νικήτα Καυκιού
του Νικήτα Καυκιού