Ερώτηση. Δεν μπορεί άραγε ή ψυχή να καθαρθεί, διατηρώντας σχέσεις με τον εξωτερικό κόσμο;
Απόκριση. Δένδρου, που ποτίζεται καθημερινώς, ξηραίνεται ποτέ ή ρίζα του; Και σκεύος του οποίου το περιεχόμενο αυξάνεται καθημερινώς, αδειάζει πότε; Αν ή καθαρότης δεν είναι τίποτε άλλο, παρά το να λησμονήσει κάποιος την συναναστροφή με την ελευθεριότητα και να έξέλθη από τις συνήθειες της, πως και πότε θα θέληση να καθαρθεί ή ψυχή του όποιος επαναφέρει πρακτικώς, είτε στον εαυτό του είτε σε άλλους, δια των αισθήσεων την ανάμνηση της παλαιάς συνήθειας μέσα του, δηλαδή την γνώση της κακίας; Πότε μπορεί να καθαρθεί ή ψυχή του άπ' αυτό ή πότε μπορεί να απαλλαγή από τα εξωτερικά ανταγωνίσματα, για να δει επί τέλους τον εαυτό του; Αν ή καρδιά του ρυπώνεται καθημερινώς, πότε θα καθαριστή από τον ρύπο; Δεν μπορεί ούτε καν ν' αντισταθεί προς την εξωτερική επενέργεια, πόσο μάλλον δεν μπορεί να καθαρίσει την καρδιά του, διότι ευρίσκεται στην μέση του στρατοπέδου και περιμένει καθημερινώς ν' ακούσει ξαφνικά την αναγγελία του πολέμου και πως λοιπόν τολμά να κήρυξη την ειρήνη στην ψυχή του; Μόνο αν απομακρυνθεί άπ' αυτά, τότε μπορεί επί τέλους να ηρέμηση βαθμιαίως στο εσωτερικό του•διότι, όσο ό ποταμός δεν φράσσεται από επάνω, τα ύδατα του δεν ξηραίνονται παρακάτω. Όταν μεταβεί κάποιος στην ησυχία, τότε ή ψυχή μπορεί να διακρίνει τα πάθη και να διερεύνηση με σύνεση την σοφία της. Τότε και ό εσωτερικός άνθρωπος αφυπνίζεται για την πνευματική εργασία και ημέρα με την ημέρα αντιλαμβάνεται την κρυφή σοφία που ανθεί μέσα στην ψυχή του.
Απόκριση. Δένδρου, που ποτίζεται καθημερινώς, ξηραίνεται ποτέ ή ρίζα του; Και σκεύος του οποίου το περιεχόμενο αυξάνεται καθημερινώς, αδειάζει πότε; Αν ή καθαρότης δεν είναι τίποτε άλλο, παρά το να λησμονήσει κάποιος την συναναστροφή με την ελευθεριότητα και να έξέλθη από τις συνήθειες της, πως και πότε θα θέληση να καθαρθεί ή ψυχή του όποιος επαναφέρει πρακτικώς, είτε στον εαυτό του είτε σε άλλους, δια των αισθήσεων την ανάμνηση της παλαιάς συνήθειας μέσα του, δηλαδή την γνώση της κακίας; Πότε μπορεί να καθαρθεί ή ψυχή του άπ' αυτό ή πότε μπορεί να απαλλαγή από τα εξωτερικά ανταγωνίσματα, για να δει επί τέλους τον εαυτό του; Αν ή καρδιά του ρυπώνεται καθημερινώς, πότε θα καθαριστή από τον ρύπο; Δεν μπορεί ούτε καν ν' αντισταθεί προς την εξωτερική επενέργεια, πόσο μάλλον δεν μπορεί να καθαρίσει την καρδιά του, διότι ευρίσκεται στην μέση του στρατοπέδου και περιμένει καθημερινώς ν' ακούσει ξαφνικά την αναγγελία του πολέμου και πως λοιπόν τολμά να κήρυξη την ειρήνη στην ψυχή του; Μόνο αν απομακρυνθεί άπ' αυτά, τότε μπορεί επί τέλους να ηρέμηση βαθμιαίως στο εσωτερικό του•διότι, όσο ό ποταμός δεν φράσσεται από επάνω, τα ύδατα του δεν ξηραίνονται παρακάτω. Όταν μεταβεί κάποιος στην ησυχία, τότε ή ψυχή μπορεί να διακρίνει τα πάθη και να διερεύνηση με σύνεση την σοφία της. Τότε και ό εσωτερικός άνθρωπος αφυπνίζεται για την πνευματική εργασία και ημέρα με την ημέρα αντιλαμβάνεται την κρυφή σοφία που ανθεί μέσα στην ψυχή του.
Ερώτηση. Ποια είναι τα ακριβή τεκμήρια και τα σαφή σημεία, από τα όποια και δια των οποίων αισθάνεται κανείς ότι άρχισε να βλέπει μέσα στην ψυχή του καρπό μυστικό;
Απόκριση.
α'. Όταν αξιωθεί κανείς της χάριτος των πολλών δακρύων που τρέχουν αβίαστα. Διότι τα δάκρυα έχουν τεθεί στην διάνοια σαν όριο μεταξύ των σωματικών και των πνευματικών, μεταξύ της εμπάθειας και της καθαρότητας. Μέχρι που να δεχθεί κανείς τούτο το χάρισμα, ή ενέργεια του έργου του ευρίσκεται ακόμη στον εξωτερικό άνθρωπο και δεν αισθάνθηκε ακόμη καθόλου την ενέργεια των μυστικών του πνευματικού ανθρώπου. Όταν όμως αρχίσει να αφήνει τα σωματικά πράγματα του παρόντος κόσμου και φαίνεται να διαβαίνει προς τον χώρο εκείνον που είναι έξω από την φύση, αμέσως φθάνει σ' αυτήν την χάρι των δακρύων. Τα δάκρυα αρχίζουν από την πρώτη μονή της κρυφής διαγωγής και τον οδηγούν στην τελειότητα της αγάπης του Θεού. Και όσο προχωρεί προς τα εκεί, τόσο πλουτεί σ' αυτά, ώστε λόγω της αφθονίας των να τα πίνει με την τροφή και το ποτό του.
β'. Το γνήσιο σημείο είναι τούτο, ότι εξήλθε ή διάνοια από τον κόσμο τούτον και αισθάνθηκε τον κόσμον εκείνον τον πνευματικό. Όσο πλησιάζει τούτον τον κόσμο με την διάνοια του ό άνθρωπος, τόσο ελαττώνονται τα δάκρυα του, και όταν ή διάνοια στερηθεί τελείως τούτων των δακρύων, αυτό είναι σημείο ότι ό άνθρωπος έχει ταφή στα πάθη.
γ'. Υπάρχουν δάκρυα που καίουν και δάκρυα που τρέφουν. Έτσι, όλα τα δάκρυα που εξέρχονται από την κατάνυξη της αγνής καρδίας λόγω των αμαρτιών ξηραίνουν το σώμα και το καίουν, πολλές φορές μάλιστα και το ίδιο το ηγεμονικό αισθάνεται σαν να υφίσταται κάποια βλάβη από την έξοδο τους. Πρώτα λοιπόν αναγκαστικά ό άνθρωπος συναντά αυτήν την τάξη των δακρύων, και από αυτά του ανοίγεται ή θύρα να εισέλθει στην δεύτερη τάξη, που είναι ανώτερη άπ' αυτήν αυτή είναι ή χώρα της χαράς, όπου ό άνθρωπος δέχεται το έλεος του Θεού. Αυτά είναι τα δάκρυα που χύνονται από την σύνεση, που και ομορφαίνουν και τρέφουν το σώμα. Κατεβαίνουν μόνα τους αβίαστος, και όχι μόνο, όπως λέχθηκε, τρέφουν το σώμα του ανθρώπου, άλλα και αλλοιώνουν την δράση του. Διότι, λέγει, «όταν ευφραίνεται ή καρδιά, το πρόσωπο είναι θαλερό, ενώ Όταν λυπήτε, είναι σκυθρωπό».
Ερώτηση. Ποια είναι ή ανάστασης της ψυχής, για την οποία ό απόστολος λέγει, «αν συναναστηθήκατε με τον Χριστό»
Απόκρισης. Λέγοντας ό απόστολος, «ό Θεός που είπε να λάμψη από το σκότος φως, αυτός έλαμψε μέσα στις καρδιές μας», έδειξε ότι άνάστασι ψυχής ονομάζει την έξοδο από την παλαιότητα, ώστε ό άνθρωπος να γίνη νέος, μη έχοντας τίποτε κοινό με τον παλαιό άνθρωπο, όπως λέγει και ό προφήτης• «και θα τους δώσω νέα καρδιά και νέο πνεύμα»
Ερώτηση. Ποια είναι εν συντομία ή δύναμις της πράξεως της ησυχίας;
Απόκρισης. Ή ησυχία νεκρώνει τις εξωτερικές αισθήσεις και διεγείρει τις εσωτερικές κινήσεις, ενώ ή συναναστροφή με τα εξωτερικά ενεργεί τα αντίθετα τούτων, δηλαδή διεγείρει τις εξωτερικές αισθήσεις και νεκρώνει τις εσωτερικές κινήσεις.
Ερώτηση. Ποια είναι ή αίτία των οράσεων και των αποκαλύψεων, διότι μερικοί βλέπουν, ενώ άλλοι που κοπιάζουν περισσότερο άπ' αυτούς δεν δέχονται την ενέργεια της οράσεως;
Απόκριση.
α'. Οι αιτίες των είναι πολλές. Άλλες απ' αυτές είναι οικονομικές, χάριν του κοινού λάου, και άλλες είναι ενισχυτικές, για την παρηγοριά των ασθενών, την ενθάρρυνση και την διδαχή.
β'. Κατά πρώτον, όλα αυτά οικονομούνται για τους ανθρώπους από το έλεος του Θεού και κυρίως τα πράγματα αυτά ρυθμίζονται κατά τις τρεις τάξεις των ανθρώπων προς τους απλούστερους και υπερβολικά άκακους, προς τους τελείους και αγίους, προς εκείνους που από θερμό ζήλο για τον Θεό και απογοήτευση από τον κόσμο απαρνήθηκαν τελείως και αναχώρησαν από την συναναστροφή των ανθρώπων και ακολούθησαν τον Θεό, μη περιμένοντας καμιά βοήθεια από τα ορατά πράγματα, τώρα όμως τους καταλαμβάνει δειλία λόγω της απομονώσεως των ή τους περισφίγγει ό κίνδυνος θανάτου από τον λιμό ή την αρρώστια ή από κάποια περίσταση και θλίψη, ώστε να αγγίξουν τα όρια της απογνώσεως. Οί παρακλήσεις λοιπόν που γίνονται προς ανθρώπους αυτού του είδους, ενώ δεν γίνονται προς άλλους που τους ξεπερνούν αυτούς σε ασκήσεις, είναι αποτέλεσμα της συνειδήσεως.
γ'. Ή δεύτερη αίτία είναι ακριβώς αυτή Όταν κανείς δέχεται παρηγοριά από άνθρωπο ή από κάποιο ορατό πράγμα, δεν του συμβαίνουν τέτοιες αποκαλυπτικές παρακλήσεις, παρά μόνο για κάποια οικονομία χάριν του κοινού. Εμείς όμως ομιλούμε εδώ περί των αναχωρητών. Μάρτυς των λεγομένων είναι ένας από τους πατέρες, που παρεκάλεσε τον Θεό για τέτοια όραση, άλλ' άκουσε, σου αρκεί ή παρηγοριά και ή συνομιλία με τους ανθρώπους
δ'. Κάποιος άλλος πατήρ αυτής της κατηγορίας, όταν ήταν σε αναχώρηση κι' ζούσε με την συντροφιά της απομονώσεως, κάθε ώρα απήλαυσε της παρηγοριάς της χάριτος των οράσεων, όταν όμως πλησίασε τον κόσμο κι' ζήτησε την χάρι, όπως συνήθιζε, δεν την έλαβε. Παρακάλεσε λοιπόν τον Θεό να του δήλωση την αιτία, λέγοντας Μήπως, Κύριε, απομακρύνθηκε από εμένα ή χάρις λόγω της αποδοχής του επισκοπικού αξιώματος;. Και του λέχθηκε Όχι'. Αυτό λοιπόν συμβαίνει, διότι ό Θεός προνοεί υπέρ των ερημιτών και τους αξιώνει τέτοιες παρηγοριές. Δεν μπορεί όμως να έχει κάποιος άνθρωπος ορατή παρηγοριά και συγχρόνως να δέχεται και την πνευματική, έκτος αν πρόκειται για κάποια από τις παραπάνω οικονομίες, κρυμμένη και μόνο σ' αυτόν που οικονομεί τέτοια πράγματα γνωστή.
Ερώτηση. Είναι το ίδιο όρασης καί αποκάλυψις, ή όχι;
Απόκριση. όχι, διαφέρουν. Ό όρος αποκάλυψις πολλές φορές λέγεται και για τα δύο επειδή δηλαδή φανερώνεται το κρυπτό, κάθε όρασης λέγεται αποκάλυψις, ή αποκάλυψις όμως δεν λέγεται δράσης. Ή αποκάλυψις αναφέρεται κυρίως στα γινωσκόμενα καί υπό του νου γευόμενα και νοούμενα, ενώ ή δράσης γίνεται με κάθε τρόπο, σαν σε εικόνα καί τύπο, όπως συνέβαινε παλαιά με τους αρχαίους, είτε σε βαθύ ύπνο είτε σε εγρήγορση, άλλοτε ακριβώς και άλλοτε κατά φαντασία και αμυδρώς. Γι' αυτό πολλές φορές ούτε ό ίδιος ό βλέπων γνωρίζει αν θεωρεί σε κατάσταση εγρηγόρσεως ή ύπνου. Μερικές φορές είναι δυνατό ν' ακούει κάποια φωνή για βοήθεια, άλλοτε να βλέπει κάποιον συμβολικό τύπο και άλλοτε καθαρότερα πρόσωπο με πρόσωπο. Τόσο ή δράσης, όσο και ή ομιλία και ή ερώτησης και ή συνάντησης είναι δυνάμεις άγιες, που βλέπονται από τους άξιους και ενεργούν αποκαλύψεις. Αυτού του είδους οί υποθέσεις γίνονται σε ερημικότερους τόπους που απέχουν από τους κατοικούμενους χώρους, όπου πολύ τις χρειάζεται ό άνθρωπος, διότι δεν έχει άλλη βοήθεια ή παρηγοριά λόγω του τόπου. Οι αποκαλύψεις όμως που συλλαμβάνονται με τον νου γίνονται δεκτές δια της καθαρότητας και ανήκουν μόνο στους τελείους και γνωστικούς.
Ερώτηση. Ποιο είναι το σημείο του ότι έφθασε κάποιος στην καθαρότητα της καρδίας; Και πότε γνωρίζει ό άνθρωπος ότι έφθασε ή καρδιά του στην καθαρότητα;
Απόκριση. Όταν θεωρεί όλους τους ανθρώπους καλούς και δεν του φαίνεται κανένας ακάθαρτος και βέβηλος, τότε είναι πράγματι καθαρός στην καρδιά. Διότι πως αλλιώς εκπληρώνεται ό λόγος του αποστόλου που λέγει «να θεωρείται όλους γενικώς ανωτέρους σας» αν δεν φθάσει κανείς με ειλικρινή καρδιά το λεγόμενο ότι «ό αγαθός οφθαλμός δεν βλέπει πονηρά»
ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΚΗΤΙΚΩΝ ΙΣΑΑΚ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ ΛΟΓΟΙ ΑΣΚΗΤΙΚΟΙ -ΞΒ-ΠΣΤ-
ΠΑΤΕΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1991